Ένα άρθρο με θέμα τη γλώσσα στη μουσική στην Κύπρο και την Μάλτα αναρτήθηκε στον ιστότοπο musicmoveseuropetalentawards.eu 

Γράφει ο Γιώργος Κακούρης /Εικονογράφηση Simon Bournel

Οι γλώσσες της Κύπρου και της Μάλτας αναβιώνουν χάρη σε ντόπιους καλλιτέχνες και φεστιβάλ. Οι καλλιτέχνες ανακαλύπτουν ξανά την παράδοση, χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να αγγίξουν πολιτικά ζητήματα, και αποκτούν παρουσία στο εξωτερικό.

Τα νησιά της Κύπρου και της Μάλτας βρίσκονται αγκυροβολημένα στην άκρη της Ευρώπης. Είναι στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, όμως για χρόνια βρίσκονταν στο περιθώριο των μεγάλων αλλαγών στην Ευρωπαϊκή κουλτούρα και κοινωνία.

Οι καλλιτέχνες και στις δύο αυτές χώρες ήταν, μέχρι πρόσφατα, στην περιφέρεια μεγαλύτερων πολιτισμικών χώρων. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους μουσικούς, οι οποίοι επέλεγαν τελικά ή να επικεντρωθούν στην παράδοση ή αναζητήσουν φήμη και αναγνώριση στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα, πολλοί μουσικοί, συνθέτες και τραγουδοποιοί είναι Ελληνοκύπριοι. Οι Τουρκοκύπριοι καλλιτέχνες αναζήτησαν τη δική τους τύχη στη γειτονική Τουρκία. Οι Μαλτέζοι από την άλλη τείνουν να μεταναστεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε κάποιο βαθμό στην Ιταλία, αλλά και εκτός Ευρώπης, στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία.

Δεν είναι ίσως λοιπόν σύμπτωση το ότι και οι δύο χώρες δίνουν δυναμικά το παρόν τους στον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision, πολλές φορές με μπαλάντες στα Αγγλικά που τραβούν την προσοχή αλλά δεν τους έχουν χαρίσει ακόμα την νίκη. Όμως τελευταία οι Κύπριοι και οι Μαλτέζοι βρίσκουν μια διαφορετική μουσική γλώσσα – στην κυριολεξία – εμβαθύνοντας στην παραδοσιακή τους μουσική και δίνοντας νέα ζωή και νόημα στη χρήση της γλώσσας που μιλούν στην καθημερινότητά τους.

Οι γλώσσες και οι διάλεκτοι των νησιών αυτών έχουν ξεχωριστά, μοναδικά στοιχεία. Τα κυπριακά Ελληνικά και τα κυπριακά Τουρκικά διαφέρουν από τις τις γλώσσες που μιλιούνται σε Ελλάδα και την Τουρκία, καθώς συνδυάζουν λέξεις και ήχους η μια από την άλλη, καθώς και από τα Ιταλικά, τα μεσαιωνικά Γαλλικά, τα Αραβικά και ακόμα και τα Αγγλικά. Τα Μαλτέζικα είναι μια εντελώς μοναδική γλώσσα συγγενική με τα Αραβικά και με πολλούς δανεισμούς από τα Ιταλικά.

Η αναβίωση της κυπριακής διαλέκτου στην κυπριακή μουσική έφερε μαζί της και την αναβίωση της μουσικής παραγωγής, αγγίζοντας και το mainstream κοινό που είχε συνηθίσει μόνο την ελληνική μουσική. Το κυριότερο, και πιο πρώιμο, παράδειγμα είναι αυτό του Μιχάλη Χατζημιχαήλ, ο οποίος έγινε γνωστός τη δεκαετία του 1990 με το όνομα Haji Mike και τα reggae κομμάτια του που αργότερα εξελίχθηκαν σε dub poetry. Ο Haji Mike συνδύασε μοτίβα και θέματα από την παραδοσιακή μουσική της Κύπρου με τη reggae, αναμιγνύοντας κυπριακά Ελληνικά και Αγγλικά στους χιουμοριστικούς στίχους του. Ήταν ο πρώτος αμιγώς Κύπριος καλλιτέχνης με μια μοντέρνα προσέγγιση που έγινε γνωστός σε όλους και του οποίου τα βίντεο και τα τραγούδια έπαιζαν συνεχώς στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση της εποχής.

Όμως η ανάπτυξη μιας Κυπριακής, σύγχρονης μουσικής σκηνής συνεχίστηκε αργά, και μόλις πρόσφατα άρχισε ξανά να αφορά ένα ευρύ κοινό. Σήμερα το νέο-ρεμπέτικο συγκρότημα Τρίο Τεκκέ συνδυάζει την reggae με τον μοναδικό ήχο του ρεμπέτικου. Οι Monsieur Doumani πειραματίζονται με την κυπριακή παραδοσιακή μουσική και της δίνουν νέες μορφές αξιοποιώντας παραδοσιακά όργανα. Η δουλειά τους μάλιστα αναγνωρίστηκε και στην παγκόσμια σκηνή της world music, με το συγκρότημα να βραβεύεται με το Best Group Award των Songlines Music Awards το 2019.

Τις διαλέκτους της Κύπρου χρησιμοποιούν και αρκετοί καλλιτέχνες και ομάδες χιπ χοπ και ραπ. Ένας από αυτούς είναι ο πολιτικά αιχμηρός ράπερ Julio ο οποίος χρησιμοποιεί αποκλειστικά τα κυπριακά. Ο μουσικός Χρίστος Κυπρή από την άλλη προσαρμόζει Μεξικανική λαϊκή μουσική προσθέτοντας της χιουμοριστικούς, καλογραμμένους κυπριακούς στίχους. Ειδικά οι Κύπριοι ράπερ θυμίζουν την παράδοση των τσιαττιστών, μια μορφή αυτοσχέδιας ποιητικής μονομαχίας. Τα τσιαττιστά τραγουδιούνται στις γιορτές και τα πανηγύρια, και είναι γεμάτα με φιλικά παράδειγμα και τολμηρά αστεία, θυμίζοντας rap battle.

Τα νέα συγκροτήματα και καλλιτέχνες που φέρνουν την Κυπριακή μουσική στο προσκήνιο προκύπτουν από τη δουλειά μιας μικρής αλλά ενεργής ομάδας μουσικών που συναντιούνται και συνεργάζονται μεταξύ άλλων και στα όλο και περισσότερα μουσικά φεστιβάλ σε χωριά σε όλη την Κύπρο. Τα φεστιβάλ φέρνουν ξανά ζωή και ενέργεια σε κοινότητες που με το πέρασμα των δεκαετιών είχαν εγκαταλειφθεί από τις πιο νέες γενιές για την ζωή της πόλης. Και πλέον τα φεστιβάλ αυτά αφορούν όχι μόνο τη μουσική, αλλά και παραστάσεις χορού, παραδοσιακή και σύγχρονη τέχνη, animation, εργαστήρια και σεμινάρια.

Δεν αποτελεί μάλλον σύμπτωση το ότι αυτά τα φεστιβάλ τείνουν να αγγίζουν και μια προσπάθεια επιστροφής στην παράδοση, κάτι που έρχεται να ταιριάξει με το αυξανόμενο ενδιαφέρον των καλλιτεχνών για την κυπριακή διάλεκτο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το φεστιβάλ Φέγγαρος, το οποίο φέρνει στην Κύπρο μουσικούς από όλο τον κόσμο (διοργανώνεται από την Louvana Records, την πιο ενεργή αυτή τη στιγμή δισκογραφική στη χώρα) και το φεστιβάλ Xarkis.

Πολλούς από τους νέους καλλιτέχνες έρχονται από τα προοδευτικά και αριστερά κινήματα του νησιού – καθόλου τυχαία, η διάλεκτος γίνεται εργαλείο για κριτική κατά τον εθνικισμό αλλά και εναντίον της κοινωνικής αδικίας και της καταστροφής του περιβάλλοντος. Πολλοί από τους καλλιτέχνες που αναφέραμε και πολλοί άλλοι συμμετείχαν σε πρόσφατες διαμαρτυρίες κατά την απραξία της κυβέρνησης σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, και σε αντικαπιταλιστικά φεστιβάλ. Τέτοιες εκδηλώσεις φέρνουν και συνεργασίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων μουσικών, όπως η συμμετοχή του reggae συγκροτήματος Bunfyah σε πρόσφατες εκδηλώσεις.

Η Μαλτέζικη παραδοσιακή μουσική θυμίζει κάπως την Κύπρο, όμως είναι ένα άλλο είδος με ισχυρότερες Ιταλικές και Αραβικές επιρροές. Δεν είναι όμως μάλλον τυχαίο πως και και στην παραδοσιακή μουσική Għana υπάρχει η τέχνη του αυτοσχεδιασμού με το όνομα spirtu pront. Ο τραγουδιστής εδώ καλείται όχι μόνο να παίξει με τον ρυθμό και με τις ιδέες, αλλά να παίξει και με την ίδια την Μαλτέζικη γλώσσα.

Μετά από χρόνια όπου οι περισσότερες επιλογές αφορούσαν στίχους στα Αγγλικά και μουσική από την Ιταλία, οι Μαλτέζοι καλλιτέχνες αξιοποιούν πλέον και αυτοί την γλώσσα τους για να δημιουργήσουν σύγχρονη μουσική. Το εναλλακτικό συγκρότημα Brikkuni είναι μια κυρίαρχη παρουσία στην μουσική σκηνή της χώρας από το 2008. Οι έξυπνοι στίχοι τους και η προσεγμένη παραγωγή των δίσκων τους έχουν επαναφέρει το ενδιαφέρον του κοινού αλλά και των καλλιτεχνών για την Μαλτέζικη γλώσσα.

Στα Μαλτέζικα τραγουδούν ακόμα το συγκρότημα blues και progressive rock Mistura από το 2012, αλλά και η ποπ μπάντα The Travellers, από το δεύτερο νησί της χώρας, το Γκόζο, καθώς και η εναλλακτική μπάντα Brodu. Ο ράπερ Digby τραγουδά για θέματα όπως τα ναρκωτικά και τη μετανάστευση στα μαλτέζικα. Και το συγκρότημα Etnika επανέφερε παραδοσιακά όργανα και ήχους της Μάλτας στη σύγχρονη μουσική της χώρας, όπως το flejguta (φλογέρα) και το τύμπανο tanbur. Το δίδυμο Kafena επίσης γράφει σύγχρονους στίχους στη γλώσσα της χώρας.

Η Μάλτα και η Κύπρος μπήκαν στην νεωτερικότητα ως αποικίες, και έκτοτε αναζητούν και διαπραγματεύονται την ταυτότητά τους. Βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική περιοχή, αντλώντας επιρροές από τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη, από την Δύση και την Ανατολή. Λόγω της γεωγραφίας, είναι συγγενικοί λαοί μεταξύ τους και με τη Μεσόγειο, όμως λόγω της γεωγραφίας βρίσκονται ταυτόχρονα μακριά από την πολιτική οικογένεια που επέλεξαν.

Πλέον καλλιτέχνες και στις δύο χώρες βγαίνουν προς τα έξω αναζητώντας ιδέες από τις δικές τους γλώσσες και παραδόσεις, και συνδυάζοντας διάσπαρτες μουσικές επιρροές από όλο τον κόσμο – και τις μοιράζονται μέσω της ψηφιακής «υποδομής» του 21ου αιώνα. Δεν χρειάζεται πλέον να μεταναστεύσουν σε άλλα πολιτισμικά κέντρα, αλλά μπορούν να τα δημιουργήσουν εκεί που βρίσκονται.

Ευχαριστίες στην Mirjana Batinic για την πολύτιμη βοήθειά της με το κομμάτι του άρθρου που αφορά την κουλτούρα και τη μουσική της Μάλτας.