Γράφει ο Νέαρχος Κουρσάρος (nearchos_k@rocketmail.com)

Πρεμιέρα έκανε την Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου το έργο «Ο άνθρωπος μαξιλάρι» (“The Pillowman”) του πολυβραβευμένου συγγραφέα Μάρτιν ΜακΝτόνα (Martin McDonagh), σε μετάφραση-σκηνοθεσία Βαρνάβα Κυριαζή στο Θέατρο Ανεμώνα στη Λευκωσία.

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο έργο, μια τομή στη σύγχρονη θεατρική συγγραφή, που πραγματεύεται την αλληλεπίδραση βίας και τρυφερότητας σ’ ένα σύμπαν παραμυθένιο, ουτοπικό και πολλάκις ανέφικτο. Σε κάποιο άγνωστο, αυταρχικό καθεστώς, ένας συγγραφέας, ο Κατούριαν ανακρίνεται από την αστυνομία για μια σειρά από παιδικούς φόνους που έγιναν στην πόλη, οι οποίοι ταιριάζουν απόλυτα με κάποιες από τις σύντομες ιστορίες του, ιστορίες με παιδιά, όχι όμως “για παιδιά”. Ιστορίες κάποτε αστείες και τρυφερές, μα τις πιο πολλές φορές σκληρές και ζοφερές. Στο διπλανό δωμάτιο ανακρίνεται και ο αδελφός του συγγραφέα, ο Μίσαλ, άτομο με νοητικά προβλήματα. Τι συνέβη άραγε όταν ήταν παιδιά και τι σχέση μπορεί να έχει αυτό με τους φόνους;

«Ο άνθρωπος μαξιλάρι δεν σκότωσε ποτέ κανένα»

Δύο ανακριτές και δύο αδέλφια συγκατηγορούμενα αναμένεται να περάσουν τα πάνδεινα για πράξεις που φέρονται να έχουν τελέσει. Οι πράξεις αυτές είναι φονικές και άρα αξιόποινες, αφορούν αθώα παιδιά, δίνονται όμως μέσα από ένα πλαίσιο παραμυθιού. Σε πρώτο, λοιπόν, επίπεδο έχουμε τους φόνους. Βαθύτερα όμως έχουμε να κάνουμε με πολλές πονεμένες ψυχές οι οποίες συγχρωτίστηκαν με τον παραμυθένιο «άνθρωπο μαξιλάρι» εκλιπαρώντας για ένα τέλος στα οδυνηρά τους βάσανα.

Σκηνοθετικά, παρατηρούμε ότι ο Βαρνάβας Κυριαζής συνέλαβε την ουσιαστική φύση του έργου, που δεν είναι άλλη από τη διάλυση της παιδικότητας, τα πολλαπλά πρόσωπα της βίας και ο πόνος που ως ουσιαστικό και ουσιαστικός κατατρύχει τις ανθρώπινες υπάρξεις. Με φόντο τις ιστορίες του συγγραφέα ξετυλίγεται το παρελθόν των δύο αδελφών με τα δύσκολα παιδικά χρόνια, ένα παρελθόν που μοιάζει εν τέλει μ’ αυτό των βασανιστών-δήμιών τους, οι οποίοι στην προσπάθειά τους να εξαγάγουν συμπεράσματα για τους φόνους έρχονται αντιμέτωποι με τις δικές τους Ερινύες. Οι μακρές αλλά απαραίτητες εγκιβωτισμένες αφηγήσεις σε συνδυασμό με τις αλλεπάλληλες από αφηγηματολογικής πλευράς εσωτερικές αναλήψεις βοηθούν στο να καταλάβει ο θεατής τη ρίζα του κακού. Ευρηματικό υπήρξε επίσης και το πανί επί του οποίου αναπαρίσταντο οι «παραμυθένιες ιστορίες» των πρωταγωνιστών, καθώς και τα γεγονότα που σημάδεψαν τις ζωές τους δίνοντας έτσι ροή στην εκ των πραγμάτων πολύπλοκη υπόθεση του έργου. Υπάρχει μια μικρή ένσταση αναφορικά με τα σκηνικά τα οποία θα μπορούσαν να ήταν πιο αφαιρετικά. Αφενός, σ’ ένα πλαίσιο παραμυθένιο όπου η παράνοια γίνεται πραγματικότητα και η νηφαλιότητα απουσιάζει, θα ήταν αρκετό ένα δωμάτιο ανάκρισης και όχι τόσα χρονικά άτοπα μεσαιωνικά στοιχεία. Αφετέρου όμως, πρόκειται για ένα παραμύθι στην καρδιά του οποίου επισυμβαίνουν άλλα τόσα ξεχωριστά παραμύθια και επομένως, κατά μία έννοια περνάμε στο επόμενο στάδιο, το υπερβατικό, ωσάν ο «άνθρωπος μαξιλάρι» να ήταν πραγματικός.

«Δύο λάθη δεν μας κάνουν ένα σωστό»

Προχωρώντας στη διανομή των ρόλων, θα πρέπει να εξάρουμε την ερμηνεία του Μαρίνου Ξενοφώντος ως «Κατούριαν», ο οποίος μας απέδειξε ακόμα μια φορά ότι μπορεί να ανταπεξέλθει σε ιδιαίτερα απαιτητικούς ρόλους. Είχα ομολογουμένως πολύ καιρό να τον δω επί σκηνής. Σε κάθε περίπτωση, ήταν κάτι παραπάνω από καλός. Ο τρόπος, μάλιστα, με τον οποίο περνούσε από τον παραλογισμό και το χάσιμο του συγγραφέα, όταν καμάρωνε για τις ιστορίες του, στον ρόλο του αφηγητή ήταν ιδιαίτερα συγκλονιστικός. Ακολουθεί, ο Αντρέας Τηλεμάχου ως «Μίσαλ», επίσης πολυτάλαντος και απολύτως πειστικός στον τρόπο που απέδιδε τον αδελφό με τα νοητικά προβλήματα. Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στη μεταξύ τους σκηνή, όπου αποκαλύπτεται το πραγματικό δράμα των δύο παιδιών, η αέναη προσπάθεια για καταφύγιο αλλά και η πίστη πως, όπως κάθε παιδί, έτσι κι αυτοί έχουν τον δικό τους ήρωα που θα τους πάρει μακριά απ’ αυτή τη χωρίς νόημα καθημερινότητα. Εν συνεχεία, Χάρης Κκολός και Χριστόφορος Χριστοφόρου ως «Τουπόλσκι και Άριελ» αντίστοιχα προσπάθησαν με τον δικό τους τρόπο να ενισχύσουν τη δραματική δράση. Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί εντούτοις, ότι υπήρχε μια έκδηλη αμηχανία ανάμεσα στους δυο αυτούς ηθοποιούς λες και κάτι δεν κούμπωνε. Αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί εν μέρει, μιας και ήταν πρεμιέρα και συνεπώς η αγωνία είχε φτάσει στο ζενίθ της. Οπωσδήποτε όμως δεν αποτελεί συγχωροχάρτι. Πολλές φορές στην προσπάθειά μας να είμαστε πειστικοί αγγίζουμε τα όρια της υπερβολής, κάτι που είθισται ν’ αποφεύγεται, καθώς ανατρέπει τις δραματικές ισορροπίες. Οι δυο ανακριτές οφείλουν να είναι άτεγκτοι, αγέρωχοι, αιμοσταγείς και αμείλικτοι και όχι τόσο φανερά εκδηλωτικοί. Η ίδια η πλοκή του έργου ωθεί τα συναισθήματα στην επιφάνεια και δεν χρειάζονταν ίσως τόσες πολλές επιτηδεύσεις. Εξ ορισμού έχουμε να κάνουμε μ’ ένα έργο βαθιά συναισθηματικό που παίζει με την αθωότητα της ανηλικότητας, την παιδική ψυχή που άδοξα κατακρεουργείται από τον κόσμο των ενηλίκων -γεγονός από μόνο του καθηλωτικό. Ολοκληρώνουμε την κάστα των ηθοποιών με τον Γιώργο Ιωσήφ και την Γιάννα Λευκάτη στους οποίους πρέπει να δώσουμε συγχαρητήρια, αφού με τις ερμηνείες τους οδήγησαν έργο και θεατές στην κάθαρση. Σημαντική ήταν τέλος η συμβολή της Θέλμας Κασουλίδου (σκηνικά-κοστούμια) και του Βασίλη Πετεινάρη (φωτισμός).

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε ένα μεγάλο μπράβο στο Θέατρο Ανεμώνα, το οποίο ανέκαθεν πρωτοπορούσε στα έργα που ανέβαζε. Ειδικά αυτή τη χρονική περίοδο, μετά από το κλείσιμο των πάντων λόγω κορωνοϊού, αποτελούν και την πρώτη θεατρική ομάδα -και αυτό οφείλουμε να τους το αναγνωρίσουμε- που τολμά, παρ’ όλες τις αντιξοότητες, να μπει σε κλειστό θέατρο, δείχνοντας ότι ο πολιτισμός δεν φιμώνεται, αλλά πάντα βρίσκει δικλείδες ασφαλείας και τρόπο να επιβιώνει.

Είτε ονομαστεί «Πουπουλένιος», είτε «Ο άνθρωπος μαξιλάρι», το έργο είναι ιδιαίτερα απαιτητικό, καθώς παίζει με τον φαντασιακό και αλληγορικό τρόπο που ένα παιδί οραματίζεται τον κόσμο γύρω του. Μάταια όμως αυτός ο κόσμος ο έκδηλα παραμυθένιος και γεμάτος αστερόσκονη μέλλει να διαλυθεί από τους «δήθεν ανήσυχους» ενήλικες. Άραγε είμαστε αυτό που γεννιόμαστε ή αυτό που οι άλλοι καθόρισαν να είμαστε; Μπορούμε ν’ ανατρέψουμε τα όσα μελανά συνέβησαν ή εν τέλει η πορεία μας στη ζωή θα είναι ατελέσφορη;



Μια παράσταση τροφή για σκέψη, κατάλληλη για άτομα άνω των 16 ετών, που συνεχίζεται στο Θέατρο Ανεμώνα, Λάμπουσας 1 Λατσιά, Λευκωσία. Για κρατήσεις στο τηλέφωνο: 70007721