Το όνομα του στρατηλάτη αγίου Θεοδώρου φέρουν αρκετά χωριά της Κύπρου των οποίων η ιστορία ανάγεται πίσω στα βυζαντινά χρόνια. Αξίζει ωστόσο να υπομνησθεί ότι άγιοι με το όνομα Θεόδωρος δεν είναι ένας, αλλά περισσότεροι από τριάντα και έχουμε και έναν Κύπριο, ο οποίος ήταν σύγχρονος του αγίου Ηρακλειδίου. Πιο γνωστοί βέβαια είναι ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, που υπήρξε βαθμοφόρος αρχικά του ρωμαϊκού στρατού και μαρτύρησε για την ορθόδοξη πίστη, και ο άγιος Θεόδωρος ο Τήρων. Οι δύο αυτοί άγιοι, όπως έχει υποστηριχθεί, θα μπορούσαν να ταυτιστούν, δηλαδή έχει λεχθεί ότι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. Η Εκκλησία της Κύπρου εορτάζει τη μνήμη τους ξεχωριστά, ενώ στην Ελλάδα τιμώνται οι δύο άγιοι μαζί. Στο σημερινό μας δημοσίευμα θα ανατρέξουμε στις πηγές της εποχής με την οποία ασχολούμαστε και θα παρουσιάσουμε ιστορικά στοιχεία για υφιστάμενα χωριά της Κύπρου ή για χωριά που χάθηκαν με την πάροδο του χρόνου, το όνομα των οποίων τιμά τη μνήμη του αγίου Θεοδώρου και μάλλον θα πρόκειται για τον άγιο Θεόδωρο τον Στρατηλάτη.

Χωριά με το όνομα Άγιος Θεόδωρος

Με το όνομα Άγιος Θεόδωρος αναφέρονται στην Κύπρο και απαντούν στις μεσαιωνικές πηγές έξι χωριά, τέσσερα από τα οποία εξακολουθούν και σήμερα να υφίστανται. Πρόκειται για τα χωριά Άγιος Θεόδωρος Καρπασίας, στο δυτικό τμήμα της χερσονήσου, Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας, χωριό που ανήκε κατά τη Λατινοκρατία στο διαμέρισμα του Μαζωτού, Άγιος Θεόδωρος Λεμεσού, γνωστό χωριό και ως Άγιος Θεόδωρος Πιτσιλιάς ή Αγρού, και Άγιος Θεόδωρος Σολέας, που ανήκε κατά τη Λατινοκρατία στο διαμέρισμα της Πεντάγυιας. Έχουμε επίσης τον Άγιο Θεόδωρο Τηλλυρίας, γνωστό και ως Άγιο Θεόδωρο Μανσούρας, χωριό το οποίο έχει εγκαταλειφθεί, και υπήρχε και ο Άγιος Θεόδωρος Μεσαορίας, σημαντικό φέουδο στα μεσαιωνικά χρόνια, το οποίο αναφέρεται στις φραγκικές και τις βενετικές πηγές και υφίστατο έως τέλη του 18ου αιώνα επί Τουρκοκρατίας.

Ο Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρεται σε τέσσερις περιπτώσεις παραχωρήσεων χωριών με το όνομα Άγιος Θεόδωρος χωρίς να γίνεται επεξήγηση σε ποιο χωριό συγκεκριμένα αναφέρεται. Είναι βέβαιο ωστόσο ότι η παραχώρηση του χωριού Άγιος Θεόδωρος στον Γενουάτη Caetano de Negron, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια, αναφέρεται στο ομώνυμο χωριό της Καρπασίας, όπως τεκμηριώνεται από έγγραφα της Βενετοκρατίας, αφού οι κληρονόμοι του φέουδου δεν ήταν άλλοι παρά μέλη της οικογένειας Νegron. Θα μπορούσαμε ακόμη να υποστηρίξουμε ότι η παραχώρηση στον Alfonso Ribera και στον γαμπρό του Arigo d'Alvet του χωριού Άγιος Θεόδωρος αφορά αυτό της Μεσαορίας. Ένα χωριό Άγιος Θεόδωρος, σύμφωνα με μια πηγή του 15ου αιώνα, ήταν κοντά στη Λευκωσία και ανήκε ως φέουδο στον Ούγο Boussat. Το χωριό αυτό, όπως έχει υποστηριχθεί, αναφέρεται στον Άγιο Θεόδωρο Μεσαορίας, άποψη την οποία προσυπογράφουμε όπως θα εξηγήσουμε πιο κάτω.

Ας εξετάσουμε τα όσα μας γνωστοποιούν οι πηγές για τον Άγιο Θεόδωρο Μεσαορίας, χωριό που έσβησε ήδη κατά τον 18ο αιώνα. Ο Άγιος Θεόδωρος Μεσαορίας ωστόσο, οικοδομημένος στην πλούσια πεδιάδα της Μεσαορίας, υπήρξε σπουδαίο φέουδο, που ανήκε σε γνωστό φεουδάρχη επί βασίλισσας Καρλόττας και επί βασιλείας του Ιάκωβου Β' Lusignan είχε παραχωρηθεί με βασιλικό διάταγμα στον οπαδό του Alfonso Ribera και στον γαμπρό του. Το χωριό Άγιος Θεόδωρος Μεσαορίας ανήκε επί Βενετοκρατίας στο αποκαλούμενο βαϊλάτο (baliazzo) της Λύσης, δηλαδή σε ένα σύμπλεγμα χωριών, στο οποίο περιλαμβάνονταν εκτός από τη Λύση και τον Άγιο Θεόδωρο και τα χωριά Λαξιές, Μακράσυκα και Παναγία.

Ο Άγιος Θεόδωρος Μεσαορίας έως τον σφετερισμό του στέμματος της Κύπρου από τον ετεροθαλή αδελφό της νόμιμης βασίλισσας Καρλόττας Lusignan από τον μετέπειτα τελευταίο Φράγκο βασιλιά Ιάκωβο Β' Lusignan ανήκε στον φεουδάρχη Ούγο Boussat, γαμπρό του κόμη της Ιόππης Ιακώβου de Fleury. O Ούγος Boussat ως οπαδός της έκπτωτης βασίλισσας Καρλόττας είχε εγκαταλείψει με την οικογένειά του την Κύπρο και κατέφυγε στην Ιταλία μαζί της. Είναι σημαντικό ωστόσο ότι ο εξόριστος φεουδάρχης μας κληροδότησε ενδιαφέροντα στοιχεία για την Ιστορία της Κύπρου με όσα κατέγραψε σε ένα χειρόγραφο των Ασσιζών της Ιερουσαλήμ στην ελληνική με λατινικούς χαρακτήρες, το οποίο απόκειται στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού. Μεταξύ άλλων ο Boussat σημειώνει τα χωριά που κατείχε ως φέουδα από την Καρπασία έως την Πάφο, ένα από τα οποία ήταν και το χωριό Άγιος Θεόδωρος. Όπως ο ίδιος αναφέρει, το χωριό αυτό ήταν κοντά στη Λευκωσία, ωστόσο χωριό με το όνομα Άγιος Θεόδωρος δεν απαντά στους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου στο διαμέρισμα του Viscondato (Λευκωσίας). Ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς, ο σφετεριστής του στέμματος της Κύπρου ως γνωστόν, όσα βασιλικά φέουδα είχαν παραχωρηθεί από τη νόμιμη βασίλισσα σε οπαδούς, συνεργάτες και ευνοούμενούς της ο ίδιος τους τα αφαίρεσε και τα παραχώρησε στους δικούς του οπαδούς και μεταξύ αυτών ήταν και ο Άγιος Θεόδωρος Μεσαορίας. Τα στοιχεία αυτά, κατά την άποψή μας, μαρτυρούν ότι το φέουδο Άγιος Θεόδωρος του Boussat ταυτίζεται απόλυτα με τον Άγιο Θεόδωρο Μεσαορίας. Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β' Lusignan, όταν πλέον σφετερίστηκε το στέμμα, χάρισε στον οπαδό του Alfonso Ribera και στον γαμπρό του Arigo d'Alvet τρία χωριά στη Μεσαορία, τη Λύση, την Παναγία και τον Άγιο Θεόδωρο. Και αυτή η βασιλική παραχώρηση ενισχύει την ταύτιση του φέουδου του Boussat και του φέουδου των οπαδών του Ιακώβου Β' με τον Άγιο Θεόδωρο Μεσαορίας. Το χωριό το 1565 είχε σαράντα έναν κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές, αλλά ήδη το 1825 δεν υφίστατο. Οι κάτοικοί του, όπως αυτοί της Παναγίας Μεσαορίας, μετοίκησαν στη Λύση ή και σε άλλα χωριά.

Ο Άγιος Θεόδωρος της Λάρνακας υποστηρίχθηκε στο παρελθόν, και την άποψη αυτή ακολούθησαν και πρόσφατα άλλοι, ότι πρόκειται για ένα χωριό που δημιουργήθηκε επί Τουρκοκρατίας και ότι δεν υφίστατο κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Τα στοιχεία αυτά ωστόσο είναι παντελώς εσφαλμένα. Ο Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας θα μπορούσαμε μάλιστα με βεβαιότητα να υποστηρίξουμε ότι πρόκειται για προφραγκικό οικισμό, δηλαδή βυζαντινό, όπως φαίνεται να ήταν και η πλειονότητα των χωριών της Κύπρου. Κατά τη Φραγκοκρατία και τη Βενετοκρατία ο Άγιος Θεόδωρος ανήκε στο διαμέρισμα του Μαζωτού και ήταν ένα από τα έξι πιο μεγάλα χωριά σε πληθυσμό της ίδιας περιοχής. Το 1565 ο Άγιος Θεόδωρος (S. Thodoro ή A. Theοdοros) είχε ογδόντα οκτώ κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές. Οι Βενετοί κατέγραφαν στις απογραφές τούς αρσενικού γένους κατοίκους που ανήκαν στην τάξη των φραγκομάτων, δηλαδή των ελεύθερων καλλιεργητών, οι οποίοι υποβάλλονταν σε αγγαρείες. Δεν καταμετρούνταν τα γυναικόπαιδα για ευνόητους λόγους αλλά ούτε και όσοι ανήκαν στην τάξη των παροίκων, γιατί ήταν πλήρως υποκείμενοι στους αφέντες τους. Ο Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας γειτνιάζει με το πάλαι ποτέ χωριό Πεντάσχοινος με τα ερείπια του ναού του Αγίου Αθανασίου του Πεντασχοινίτη.

Επίσης γειτνιάζει και με το χωριό Στάθκια (Stathia), όπως απαντά στους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου, το οποίο χάθηκε στο πέρασμα των αιώνων, αλλά εξακολουθεί να υφίσταται η εκκλησία του οικισμού, η αφιερωμένη στην Παναγία, γνωστή ως Παναγία των Ασταθκιών. Σύμφωνα με μια διασωθείσα παράδοση το χωριό Στάθκια καταστράφηκε από επιδημία χολέρας.

Το χωριό Άγιος Θεόδωρος Καρπασίας ήταν επίσης ένα σημαντικό φέουδο επί Λατινοκρατίας και οι φεουδάρχες του οδηγήθηκαν τo 1532 για τη διεκδίκησή του στα δικαστήρια. Το χωριό Μέλια κοντά στο Τρίκωμο και το χωριό Έλυση που χάθηκαν στο πέρασμα των χρόνων, το Πατρίκι και ο Άγιος Θεόδωρος, όλα χωριά του διαμερίσματος Καρπασίας, είχαν παραχωρηθεί από τον βασιλιά Ιάκωβο Β' Lusignan στον Γενουάτη Gaetano Negron. Φαίνεται ότι ο μεγαλοφεουδάρχης και πλοιοκτήτης Ιάκωβος Negron, που κληρονόμησε τα πιο πάνω χωριά, ήταν εγγονός του Gaetano Negron. Η χήρα του Ιωάννα Costanzo και η θυγατέρα του Κατερίνα Negron Bragadin οδηγήθηκαν στα δικαστήρια για τα εν λόγω φέουδα, αλλά τελικά τα κέρδισε η χήρα του.

Ο Άγιος Θεόδωρος Καρπασίας λόγω της θέσης του υπήρξε επί Βενετοκρατίας κέντρο ακτοφρουράς. Υπεύθυνος σε αυτό γύρω στο 1560 ήταν ο Ιωάννης Ροντάκης από τη μεγάλη ναυπλιωτική οικογένεια με ένα σώμα αποτελούμενο από είκοσι τέσσερις ελαφρούς ιππείς (stradioti). To 1557 o εικοσάχρονος Λεονάρδος Dona, γιος του τότε τοποτηρητή της Κύπρου Giovanni Battista Dona, που αργότερα εξελέγη δόγης, διασχίζοντας την Καρπασία πέρασε από τον Άγιο Θεόδωρο όπου υπήρχαν, όπως σημειώνει στο χειρόγραφό του, πολλές ελιές και χαρουπιές. Το 1565 ο Άγιος Θεόδωρος Καρπασίας είχε εκατόν πενήντα οκτώ κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές και ήταν σε πληθυσμό μεγάλο χωριό.
Ο Άγιος Θεόδωρος Λεμεσού είναι γνωστός και ως Άγιος Θεόδωρος της Πιτσιλιάς ή του Αγρού. Πρόκειται ασφαλώς για προφραγκικό οικισμό. Κατά τη Βενετοκρατία σημειώνεται στα χωριά του διαμερίσματος Λεμεσού. Στη βενετική απογραφή του 1565 ο Άγιος Θεόδωρος Λεμεσού είχε σαράντα τρεις κατοίκους ελεύθερους καλλιεργητές. Άλλα στοιχεία για το χωριό δεν έχουμε εντοπίσει στις βενετικές πηγές.

Ο Άγιος Θεόδωρος Σολέας, που είναι οικοδομημένος στην κοιλάδα του ποταμού Ατσά, κατά τη Βενετοκρατία υπαγόταν στο διαμέρισμα της Πεντάγυιας. Στην απογραφή του 1565 δεν υπάρχει σημειωμένος αριθμός ελεύθερων καλλιεργητών του χωριού και ίσως το μικρό αυτό χωριό να είχε μόνο παροίκους, οι οποίοι δεν καταμετρούνταν στις βενετικές απογραφές.
Βυζαντινό χωριό είναι και ο Άγιος Θεόδωρος Τηλλυρίας με τη βυζαντινή εκκλησία του αφιερωμένη στον στρατηλάτη άγιο. Η ύπαρξη του βυζαντινού αυτού χωριού τεκμηριώνεται και από τον σπουδαίο χάρτη του 1542 του Λεωνίδα Αττάρ, αφού στο διαμέρισμα της Πεντάγυιας στο οποίο υπαγόταν επί Βενετοκρατίας το χωριό αυτό, όπως και ο Άγιος Θεόδωρος Σολέας, σημειώνονται δυο ομώνυμα χωριά. Οι κάτοικοι του χωριού φαίνεται να εξισλαμίστηκαν σε χαλεπούς καιρούς. Το χωριό είναι εδώ και χρόνια έρημο αφού οι κάτοικοί του μετοίκησαν στο γειτονικό χωριό Κόκκινα.

Ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης τιμάται ευρέως στη νήσο των αγίων, αφού έξι χωριά σε ολόκληρη την Κύπρο φέρουν το όνομά του, ένα από τα οποία χάθηκε και ένα άλλο παραμένει έρημο και ακατοίκητο...


Εικόνα: Τμήμα από τον χάρτη του Λεωνίδα Αττάρ με σημειωμένο το χωριό Άγιος Θεόδωρος Καρπασίας.