Περπατώντας την φρεσκο-ασφαλτοστρωμένη λεωφόρο Δημοκρατίας στο Βαρώσι, μετά το άνοιγμα της περίκλειστης πόλης, προσέξαμε ένα σχεδόν ετοιμόρροπο επιβλητικό κτήριο με καμάρες. Το κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή, το παλαιότερο σινεμά της πόλης.

Το σινεμά Χατζηχαμπή, όπως είναι σήμερα. Οκτώβρης 2020. Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου

Μνήμες 91 χρόνων ενός ταλαιπωρημένου Άρχοντα της Αμμοχώστου που τον λύγισε το βάρος της απομόνωσης 46 χρόνων εγκληματικής αμέλειας και αδιαφορίας. Χτυπημένος από τις καιρικές συνθήκες μα πιότερο πικραμένος από τον εγκλωβισμό, τη βουβαμάρα της αναγκαστικής απομόνωσης, μακριά από τους ήχους της πολυαγαπημένης σφριγηλής πόλης. Αυτός που 45 ολάκαιρα χρόνια ζωντάνευε κάθε μέρα μέσα από τα δρώμενα της καθημερινότητας προσφέροντας απλόχερα εξωτικό θέαμα, κινηματογράφο, θέατρο, μουσική, χορό, συγκεντρώσεις, τρελά ανέμελα γέλια, πικρά δάκρυα, κλεφτά χαμόγελα, αθώα φλερτ, ψυχαγωγία, κοινωνικοποίηση, καλλιέργεια, δράση, παλμό.

Ο ενενήνταενάχρονος σοφός γέροντας, ο γνώστης και μάρτυρας της ανέλιξης της πόλης. Ο περήφανος Φρουρός της οδού Εδουάρδου, μετέπειτα Δημοκρατίας λυγίζει. Σκύβει το κεφάλι για λίγο, κρύβοντας το πικρό δάκρυ που κάποια στιγμή τού έφθειρε τον εξωτερικό κορμό, χαλώντας του την πανέμορφη, πέτρινη αρχοντική του πρόσοψη. Αυτός, το κόσμημα της οδού Δημοκρατίας, το σημείο αναφοράς των Βαρωσιωτών, ο πρωτοπόρος της πόλης μα και της επαρχίας της Αμμοχώστου. Ο κυριότερος μάρτυρας της σαρανταεξάχρονης φθοράς απαιτεί δικαίωση, αναστήλωση.

Σε μια ανοικτή συνεδρία της μεγάλης οικογένειας του θεάματος της Αμμοχώστου αυτοπαρουσιάζονται τα κινηματοθέατρα για να τους γνωρίσουν αυτοί που καλούνται να αναλάβουν τα ηνία. Για να υπάρχει σύνδεση και συνέχεια της πολυπολιτισμικότητας της Αμμοχώστου τότε και τώρα. Μέσα από τις μνήμες, τις γνώσεις, την πείρα, την τεχνολογία, τη σοφία του 20ού αιώνα διαμορφώνεται η Αμμόχωστος του 21^ου αιώνα. 

Ευχή μας να προσφέρει στους νέους Αμμοχωστιανούς την χαρά και επιτυχία της δημιουργίας της γενιάς του 20^ου αιώνα και καμία από τις ταλαιπωρίες της.

Κινηματοθέατρα Αμμοχώστου

H παρουσίαση των κινηματοθεάτρων της Αμμοχώστου προ 1974 σήμερα, είναι το μικρότερο δείγμα εκτίμησης στους ανθρώπους που οραματίστηκαν, δούλεψαν και εδρέωσαν τα κινηματοθέατρα και τον χώρο του θεάματος της Αμμοχώστου. 

Μια μορφή όχι μόνο ψυχαγωγίας, κοινωνικοποίησης αλλά και καλλιέργειας μιας και πολλά θεατρικά, μουσικά, χορευτικά σχήματα, ταχυδακτυλουργοί, μάγοι από το εξωτερικό, κυρίως την Ελλάδα, έδιναν συχνά παραστάσεις για το κοινό της Αμμοχώστου.

Υπήρξαν ο χώρος οικογενειακών εξόδων. Οι κυρίες και δεσποινίδες εμφανίζονταν απαραιτήτως κομψές. Εδώ δημιουργούνταν οι πρώτες γνωριμίες, τα πρώτα φλερτ, εδώ ήταν ο χώρος που συχνά «ψήνονταν» τα  συνοικέσια.

Πολλές νεαρές οικογένειες έφερναν τα βρέφη μαζί τους μέσα στα αμαξάκια τους. Τα άφηναν στον προθάλαμο σίγουρες ότι κανείς δεν θα τα ενοχλούσε. Όταν αυτά καμιά φορά έκλαιγαν, οι μητέρες τα αποκοίμιζαν θηλάζοντάς τα.  Επέστρεφαν μετά στη θέση τους για να απολαύσουν την υπόλοιπη παράσταση.

Τα κινηματοθέατρα ήταν όχι μόνο χώροι διασκέδασης (σπαρταριστές κωμωδίες των Τσάρλυ Τσάπλιν, Τρίο Στούτσες, Χοντρός και Λιγνός,  Ντάνη Κέι, Τζέρυ Λούις, κινούμενα σχέδια, Τόμ & Τζέρυ, Μίκυ Μάους) αλλά και εισαγωγής σε καινούριους κόσμους, ιδέες, απόψεις, τρόπου ζωής. Χώρος καλλιέργειας και μάθησης. 

Οι θεατές συμμετείχαν στην πλοκή του έργου, ταυτίζονταν με τους ήρωες και προέτρεπαν τους ηθοποιούς να αντιδράσουν «κατά την βούληση του κοινού». Άλλες φορές προειδοποιούσαν τον «Καλόν» ότι ο «Κακός» καιροφυλακτούσε για να τον ρίξει: «Πίσω σου, πίσω σου...». Ομαδικό ξεφούσκωμα ανακούφισης: «Ωχ Δόξα σοι ο Θεός». Αμερικανικός Κινηματογράφος με Καουμπόιδες και Ινδιάνους (η γαλαρία έκρινε τα έργα με κύριο κριτήριο τον αριθμό των σκοτωμένων). Αγγλικός Κινηματογράφος, Γαλλικός Κινηματογράφος, Ιταλικός Κινηματογράφος, Ελληνικός Κινηματογράφος με κωμωδίες, τραγωδίες, χορευτικά, πολεμικά, κοινωνικά, σοβαρά έργα και πολλά δακρύβρεκτα (Μάνα γιατί με Γέννησες) ακόμη και Ινδικός Κινηματογράφος. Μάδερ Ίντια γύρω στο 1960.

Υπάρχει ακόμη μια άλλη διάσταση των κινηματογράφων Αμμοχώστου, ιδιοκτητών και συνεργατών τους, την οποία λοι νεώτεροι πιθανόν να μη γνωρίζουν ούτε και να υποψιάζονται.

Οι ώρες παραστάσεων ήταν ανάλογες με τις ώρες αναχωρήσεων των τελευταίων λεωφορείων για τα χωριά. Παλαιότερα οι παραστάσεις τοποθετούνται γύρω στις 5.00 μ.μ., αργότερα 6 μ.μ. και πιο πρόσφατα 7.30 μ.μ. με 2^η παράσταση στις 9.45 μ.μ.

Υπήρχαν ακόμη και οι απογευματινές παραστάσεις στις 1.30 το μεσημέρι. Σ’ αυτές τις παραστάσεις έπαιζαν δύο κινηματογραφικά έργα, ένα το οποίο ήταν επανάληψη, συνήθως μικρότερου μήκους, είτε κάποιο επεισοδιακό (κάτι ανάλογο με τις σημερινές σειρές της τηλεόρασης). Ακολουθούσε το έργο της ημέρας.

Πριν την έναρξη της κάθε παράστασης καθώς και κατά το διάλειμμα οι θεατές ψυχαγωγούνταν με τις τελευταίες μουσικές επιτυχίες.

Αμέσως μετά ακολουθούσαν τα ντοκυμαντέρ και τα «Επίκαιρα» καθώς και εμπορικές διαφημίσεις.  Οι διαφημίσεις ήταν τυπωμένες πάνω σε γυάλινα πλακάκια, πολλές φορές γραμμένες στο χέρι με σινική μελάνη.

Ο γνωστός μας «Ουλής», περιφερόταν στην πλατεία πουλώντας αναψυκτικά και... παγωτούδι με το κουταλούδι».

Έξω από τα κινηματοθέατρα παρατάσσονταν τα καροτσάκια των πλανόδιων μικροπωλητών και σαντουιτσήδων. Στην οδό Δημοκρατίας ακριβώς μπροστά από την είσοδο του κινηματοθεάτρου Χατζηχαμπή, αρχηγός ο Πάτσαλος (φραντζολάκι, Μπλου μπαντ, ρόστο, πίκλες και ξυδάτα). Παραστάτης ο Τάκης με τα νόστιμα ζεστά του φυστίκια.

Οι παραστάσεις που γέμιζαν συνήθως ήταν παλαιότερα αυτές της Κυριακής. Σταδιακά προωθήθηκε με μεγάλη επιτυχία και το Σάββατο.

Όταν την Τρίτη βράδυ δεν είχε θεατρική παράσταση από κυπριακό θίασο, δίνονταν προσκλήσεις στις κυρίες για δωρεάν παρακολούθηση του έργου της Τρίτης.

Οι πρώτες διαφημίσεις γίνονταν με φυλλάδια τα οποία έγραφαν το όνομα του κινηματογράφου, του έργου, ημέρες προβολής, τους πρωταγωνιστές και σύντομη περίληψη με κατάληξη «Το τέλος επί της οθόνης».

Αυτά τα φυλλάδια διανέμονταν από πόρτα σε πόρτα κάθε Δευτέρα από τον Ουλή και... ποιος θυμάται τον γνωστότατο Χαριλλή, με το παλιό παιδικό αμαξάκι φορτωμένο εφημερίδες και φυλλάδια του σινεμά να παίρνει βόλτα το Βαρώσι γειτονιά γειτονιά, ακούραστα και σταθερά.

Για πιο παραστατική διαφήμιση επιστρατευόταν ενίοτε και ο Ουλής ο οποίος περιφερόταν στους δρόμους της πόλης διαφημίζοντας με τηλεβόα την παράσταση.

Καμιά φορά κυκλοφορούσε και αυτοκίνητο με μεγάφωνο για «ΝΑ ΜΗΝ ΛΕΙΨΕΙ ΚΑΝΕΙΣ».  

Ελλείψει Δημοτικού Θεάτρου τα κινηματοθέατρα, κυρίως το Χατζηχαμπή και Ηραίον που ήταν τα κατά κόρον κεντρικά, και που με την γειτονία τους έδιναν κατά κάποιο τρόπο ένα χρώμα πιάτσας διασκέδασης στην περιοχή, χρησίμευαν σαν επίσημοι χώροι συγκέντρωσης.  

Κομματικές Συγκεντρώσεις, Παρουσιάσεις Υποψηφίων, Ιδρυτικές Συνελεύσεις των Συντεχνιών,  Επετειακές Ομιλίες για τους εορτασμούς της 28^ης Οκτωβρίου και 25^ης Μαρτίου. Μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας προστέθηκε και αυτή της 1^ης Απριλίου. 

Χριστουγεννιάτικοι Σχολικοί Εορτασμοί των Γυμνασίων που δεν διέθεταν δικό τους θέατρο, Σχολικές Χριστουγεννιάτικες και άλλες Θεατρικές Παραστάσεις, Αρχαία Τραγωδία – Iφιγένεια Εν Ταύροις – από τα Γυμνάσια Αρρένων και Θηλέων Αμμοχώστου, στο Ηραίο το 1958 – 1959, φιλοξενούνταν στα κινηματοθέατρα.  Παρουσιάστηκε ακόμη και η Όπερα 'La Traviata' από κάποιο ιταλικό σχήμα, στο Ηραίο, γύρω στο 1950, με τη συμβολή του Δημήτρη Τυρίμου, πατέρα του σημερινού γνωστού πιανίστα Μαρτίνου Τυρίμου.

Πρωινές και απογευματινές παραστάσεις για τους μαθητές, βραδινές για τους επισήμους, ενήλικες, γονείς και άλλο κοινό.

Η Επίσημη Έναρξη της Γιορτής του Πορτοκαλιού γινόταν στα Κινηματοθέατρα υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Και οι αίθουσες πάντα διακοσμούνταν ανάλογα με την περίσταση. Με γαλανόλευκες σημαιούλες, με κλαδιά πορτοκαλιάς, είτε το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο.

Σημαντικότατη γιορτή ήταν αυτή της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς με «Πλούσια Κλήρωση Δώρων».

Το παλαιότερο τεκμήριο που έχω στα χέρια μου μέχρι στιγμής είναι μια αναφορά στο Κινηματοθέατρο Χατζηχαμπή της εφημερίδας «ΝΕΟΣ ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΦΥΛΑΞ» στην έκδοση με ημερομηνία 3 Μαΐου 1937, η οποία αναδημοσιεύθηκε πριν λίγα χρόνια από την  εφημερίδα «ΠΟΛΙΤΗΣ». 

Χωρητικότητας 950 περίπου θέσεων, ήταν η πραγματοποίηση ενός μεγαλεπίβολου οράματος του προοδευτικού εμπόρου/καραβοκύρη Δημήτρη Χατζηχαμπή, ο οποίος μέχρι τότε ταξίδευε με το καράβι του εμπορευόμενος προϊόντα από την Κύπρο, επιστρέφοντας φορτωμένος πραμάτειες και άλλα αγαθά από τις χώρες τις οποίες επισκεπτόταν.

Χτίστηκε σε οικόπεδα από την προίκα της συζύγου του, Μαρίτσας Χατζηκουμή,  στη γωνία των οδών «Εδουάρδου» (επί Αγγλοκρατίας), μετανομασθείσα σε «Δημοκρατίας» μετά την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας, και Πρωταγόρου.

Η συμπλήρωση της κατασκευής του κινηματοθεάτρου διήρκεσε σειρά χρόνων. 

Εξωτερικά είχε καλυμμένες βεράντες με καμάρες. Στην γωνία Δημοκρατίας βρισκόταν το ταμείο.  Στο βάθος ολόκληρης της κάτω βεράντας ήταν οι προθήκες για τις φωτογραφίες, οι αφίσες που διαφήμιζαν τις κινηματογραφικές, θεατρικές και άλλες παραστάσεις της εβδομάδας. Οι καρέκλες ήταν ξύλινες που σε κατοπινή ανακαίνιση αντικαταστάθηκαν με πολυθρόνες (περίπου 850 θέσεις).

Το καλοκαιρινό ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗ αρχικά λειτουργούσε δίπλα από το χειμερινό στην απέναντι γωνία του ΗΡΑΙΟΝ. Αργότερα λειτούργησε το καινούριο καλοκαιρινό, στην οδό Παρθενώνος, πάροδος της Δημοκρατίας που ξεκινούσε απέναντι από την κεντρική είσοδο του Χειμερινού κινηματοθεάτρου.

Ήταν καθαρά κινηματογράφος. Διέθετε μεγάλη οθόνη την οποία στόλιζε ένα πλούσιο παρτέρι γεμάτο με όλων των ποικιλιών και χρωμάτων γαρυφαλιές. Συνιδιοκτησία των τριών παιδιών του Δημήτρη Χατζηχαμπή, Παναγιώτας Δημητρίου, Δέσποινας Μότη και Χαμπή Χατζηχαμπή.

Εδώ έπαιξε το 2^ο έργο σινεμασκόπ που γυρίστηκε, «Ο Ύφαλος των Δώδεκα Μιλίων», φιλμ το οποίο έγινε και ιδιαίτερα αγαπητό λόγω της σκηνής με τον Ελληνορθόδοξο Ιερέα. Το πρώτο σινεμασκόπ,  ο Χιτώνας, εάν δεν με απατά η μνήμη μου έπαιξε το χειμώνα.

Οι μηχανές που χρησιμοποιούνταν και στους δύο κινηματογράφους ήταν μάρκας «Κκάλι».

Λειτουργούσαν με κάρβουνο. Τα γράμματα ήταν ξέχωρα και έπρεπε να συντονίζεται η προβολή τους σύμφωνα με την ανάπτυξη της πλοκής του έργου και τον ξενόφωνο διάλογο. Οι ταινίες συχνά κόβονταν. Τις ξανακολλούσαν με περισσή μαεστρία για να μην χαλά η ροή της εικόνας.

Τα μπαλκόνια δεξιά και αριστερά από τον κινηματογράφο γέμιζαν από τους περίοικους που παρακολουθούσαν τις ταινίες στην δροσιά της νύκτας.

Ακόμη και οι τουρίστες από το «Φαμακούστα Πάλας» περνούσαν τα βράδια τους απολαμβάνοντας τις παραστάσεις.

Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την δημοσιογράφο Ελένη Παπαδοπούλου. Με την πρόσκλησή της μου επανέφερε αναμνήσεις και γεγονότα που είχαν πραγματικά σβήσει από τη μνήμη μου. (2020)

Ευχαριστώ τους Χαμπή και Ηρώ Χατζηχαμπή, Δημήτρη Χατζηχαμπή, Δημήτρη Μότη, Πάνο Χατζηχαμπή, Μηλίτσα Κιαγιά, Καλλίμαχο Παντελίδη, Δώρο Μηλιώτη, Έφη Μηλιώτου, Βιολέτα και Στάλω Στυλιανού, Κούλα Πρωτοπαπά, Στέλιο Ιωνά,  Αλεξάνδρα Θεοφίλου, Αλίκη Χατζηπιερή, Λένια Αντωνιάδου, Ντίνο και Θέκλα Τσικκίνη. Ιδιαίτερα ευχαριστώ την οικογένεια Ανδρέα Παπαγεωργίου, Ανδρούλα, Γιώργο, Ελένη Παπαγεωργίου που μου εμπιστεύθηκαν την οπτικογραφημένη συνέντευξη του Ανδρέα Παπαγεωργίου. Τέλος τέλος τους Κόκο και Γιωργούλα Καλογήρου και Νικόλα Καψουλάρη.(2009)

Χωρίς την βοήθεια και γνώσεις των πιο πάνω δεν θα μπορούσα να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου με απαραίτητα στοιχεία για μια ολοκληρωμένη εικόνα.

Ευχαριστώ όλους εσάς που με ενδιαφέρον παρακολουθείτε και εμπλουτίζετε τις δικές σας γνώσεις. 

Εύχομαι μέσα από τις αναφορές που παρουσιάζονται σήμερα να οραματιστούμε και να κτίσουμε μαζί την Αμμόχωστο της Επιστροφής.