Δεκατρία επιτοίχια έργα του εμβληματικού καλλιτέχνη διατηρούν ολοζώντανα τα χρώματά τους στο σκοτεινό υπόγειο του νυχτερινού κέντρου Περοκέ, 46 χρόνια μετά 

Γράφουν οι Ελένη Παπαδοπούλου και Μαρίνα Χριστοδουλίδου, Ιστορικός Τέχνης

Το 1965 στο Βαρώσι, μια μοναδική συνέργεια τέχνης και αρχιτεκτονικής λαμβάνει χώρα όταν ο αρχιτέκτονας Σταύρος Οικονόμου, ένας από τους κύριους εκπροσώπους του κυπριακού μοντερνισμού, προτείνει στον επιχειρηματία Αυγερινό Νικήτα να αναθέσει στον εμβληματικό καλλιτέχνη Χριστόφορο Σάββα τη δημιουργία τσιμεντογραφιών στον χώρο του υπογείου του κτηρίου ESPERIA  για το κέντρο διασκέδασης Perroquet [Περοκέ]. Σαράντα έξι χρόνια μετά, κάτω από ένα πελώριο ιβίσκο που απλώθηκε στη στοά του ESPERIA, οι δεκατρείς τσιμεντογραφίες είναι το μόνο που απομένει στο σκοτεινό υπόγειο όπου λειτουργούσε κάποτε το νυχτερινό κέντρο Perroquet, σημείο αναφοράς της ζωής της πόλης.

Τα ἐργα όπως φωτογραφήθηκαν τον Οκτώβριο του 2020|Φωτογραφίες: Ελένη Παπαδοπούλου

Το ESPERIA αποτελεί κτήριο μικτών χρήσεων που περιλάμβανε ξενοδοχείο, διαμερίσματα, γραφεία, καταστήματα στο ισόγειο και το κέντρο διασκέδασης Perroquet στο υπόγειο. Βρίσκεται στην οδό Δημοκρατίας και το κέντρο διασκέδασης και εστιατόριο ενοικίαζε για 70 λίρες ο Αυγερινός Νικήτας, από το 1965 μέχρι το 1973. Μέχρι πρόσφατα, γνωρίζαμε μέσα από μαρτυρίες πως υπήρχαν στον χώρο του, στο υπόγειο έργα του Χριστόφορου Σάββα. Οι μαρτυρίες είχαν επιβεβαιωθεί και μέσα από σχέδια, από το αρχείο Σταύρου Οικονόμου, τα οποία αποδεικνύουν ότι προτείνονται από τον αρχιτέκτονα τσιμεντογραφίες σε διαφορετικές κλίμακες.

Το κτήριο Esperia στην οδό Δημοκρατίας στο Βαρώσι

Διαφήμιση για το ξενοδοχείο Esperia Tower Hotel.Από το αρχείο Βάσου Στυλιανού

Perroquet Night Spot

Το Perroquet λειτουργούσε ως εστιατόριο και νυχτερινό κέντρο με ζωντανή μουσική. Η είσοδος ήταν ανεξάρτητη από το υπόλοιπο κτήριο. Από την οδό Δημοκρατίας μια πινακίδα στο βάθος της μικρής στοάς του ESPERIA σε κατεύθυνε στα σκαλιά που οδηγούσαν στην υπόγεια είσοδο του κέντρου.

Η είσοδος όπως φαίνεται από την οδό Δημοκρατίας σήμερα

«Σύχναζαν ζευγάρια, κυρίως κόσμος εύπορος, η Αμμόχωστος τότε είχε δυνατή μεσαία τάξη. Ήταν το μοναδικό κέντρο που πρόσφερε μουσική, χορό και καλό φαγητό. Οι θαμώνες ήταν η καλύτερη κοινωνία της Αμμοχώστου, είχαμε πελάτες από τη Λάρνακα, τη Λευκωσία και τη Λεμεσό αλλά και τουρίστες. Ήταν πασίγνωστο ανά την Κύπρο» λέει ο κ. Νικήτα, σήμερα ενενήντα τριών χρονών, καθώς θυμάται τη ζωή του κέντρου από τη βεράντα του ξενοδοχείου του, Chrielka, στη Λεμεσό μαζί με τις δύο κόρες του, Έλενα και Κάτια.

Διαφήμιση για το Perroquet. Από το αρχείο Βάσου Στυλιανού

O κ. Νικήτας, μουσικός στο επάγγελμα αλλά με οξύ επιχειρηματικό πνεύμα, εκτός από τη γενική διαχείριση του χώρου αναλάμβανε το ψυχαγωγικό πρόγραμμα, από την παραγωγή μέχρι την καλλιτεχνική επιμέλεια, ειδικά του μουσικού προγράμματος. Στη μικρή ημικύκλια σκηνή του Perroquet βρέθηκαν πολλά γνωστά ονόματα της εποχής. Απο την Ελλάδα ο Πίτσικας και οι Μακεδόνες του, ο Γιώργος Μπακλού, η Καίτη Μπελίντα, ο Γιάννης Βογιατζής και η Ρένα Βλαχοπούλου. «Η οποία ήταν κίνδυνος, θάνατος! Δεν μπορούσες να της κοντέψεις. Θυμάμαι είχε πάρει 400 λίρες για ένα βράδυ για τρία τραγούδια. Είχε μείνει στο ξενοδοχείο Φλόριντα για δύο ή τρεις νύχτες» είπε ο κ. Νικήτας. Ήρθαν οι Skyrockets από την Αίγυπτο επίσης, όπως και ένα συγκρότημα έξι μουσικών από την Κωνσταντινούπολη. Ίσως και οι ABBA, που το καλοκαίρι του 1970, άγνωστοι τότε, ταξίδεψαν μετά από πρόσκληση του Ο.Η.Ε στην Κύπρο και εμφανίστηκαν ζωντανά για πρώτη φορά στην καριέρα τους ως συγκρότημα, αν και ο κ. Νικήτας δεν θυμάται σίγουρα.

Α λα καρτ φλαμπέ

Η Κάτια δείχνει μια φωτογραφία ενός πράσινου ντοσιέ με αποτυπωμένα σε χρυσό, το λογότυπο του Perroquet και η λέξη menu. «Είχαμε α λα καρτ και σετ μενού στην τιμή των δύο λιρών. Μερικές από τις επιλογές ήταν: Prawn Cocktail, Onion soup, Chicken soup, Egg mayonnaise, Smoked salmon, Tomato soup, Minestrone, Patte, Fillet steak, Entrecote steak, Mixed Grill, Pork Chop, Lamb Cutlets, Chicken Maryland. Τα Χριστούγεννα η τιμή ήταν στις δυόμιση λίρες το άτομο και την πρωτοχρονιά τρεις λίρες με φιξ μενού το οποίο σερβιριζόταν  με σίλβερ σέρβις.

Τα πιάτα ετοίμαζε ο σεφ Γιάννης από την Αίγυπτο του οποίου η αγάπη για το φαγητό και το ποτό ήταν εμφανής στο παρουσιαστικό του. Τον είχαν φέρει ο Ηρακλής και Αντώνης Σκυριανίδης στην Κύπρο στο ξενοδοχείο Φόρεστ Παρκ για ένα καλοκαίρι. Ο κ. Νικήτας είχε ακούσει για αυτόν και τον προσέλαβε άμεσα όταν τελείωσε η καλοκαιρινή σεζόν στις Πλάτρες. Οι πάγκοι στην κουζίνα ήταν από ανοξείδωτο ατσάλι και διέθετε ζεστή πλάκα (hot plate) που κρατούσε τα πιάτα ζεστά μέχρι να τα σερβίρει στους πελάτες ο γιός του Γιάννη, ο Τζίμης που εργαζόταν ως μετρ ντ’ οτέλ.

«Θυμάμαι τον Ευθυμή το γκαρσόνι, τον Αργύρη τον μάγειρα. Τον Ανδρέα τον Ζαβρή στο βεστιάριο, τον Στραόμικη τον μπάρμαν… Χαχαχαχα! Ήμουν πολύ απαιτητικός στην καθαριότητα. Ήταν πολύ καλός μπάρμαν αλλά «σιασιούρης» και καμιά φορά έχυνε το ποτό. Ο Kαψουλάρης ήταν στα εισιτήρια. Ο Γλύκας, ακόμα ένα γκαρσόνι, ο οποίος είχε την εύνοια μου γιατί τον ήξερα από μικρό. Τον έβγαλα Γλύκα γιατί ήταν άσχημος, θυμάμαι τον έδειρα καμιά δυό φορές» λέει ο κ. Νικήτας.

«Τότε σερβίρονταν πολύ τα πιάτα φλαμπέ, όπως Steak Diane, Lobster Thermitor και Crepe Suzette. Τα ετοίμαζε πάνω σε ένα τρόλεϊ ο Τζίμης. Παπά, θυμάσαι τους καλαμαράδες της Χούντας; Που όταν πήγε ο γιός σου στρατό, τους προσκαλούσε για φαγητό η μάμα «Και ελάτε και κοπιάστε!» για να έχουν τον γιο της καλά. Θυμάσαι που όταν τους άναβες τα φλαμπέ τρόμαζαν και νευρίαζες;», θυμούνται η Έλενα και η Κάτια.

Το Περοκέ συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι το 1973 όταν ο κ. Νικήτας αποφάσισε να ξεκινήσει ξενοδοχειακές επιχειρήσεις στην Αμμόχωστο, οπότε πούλησε τον αέρα του σε δύο Άγγλους, στους οποίους δεν είχαν αρέσει τα έργα του Χριστόφορου Σάββα. Είχαν ζητήσει από τον κ. Νικήτα να τα αφαιρέσει, κάτι που ο ίδιος είχε σκοπό να κάνει αφού βρει το κατάλληλο συνεργείο που θα αναλάμβανε την ασφαλή αφαίρεση και μεταφορά τους. Δεν πρόλαβε όμως...

Επιστροφή

Τα έργα αυτά, αν και νομικά ανήκουν στην οικογένεια του κ. Νικήτα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου και ο ίδιος ο κ. Νικήτας με επιστολή του προς τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες προτίθεται να τα δωρίσει στο δημόσιο. Το ενδεχόμενο να επιστραφούν φαίνεται απομακρυσμένο παρακολουθώντας τις πρόσφατες εξελίξεις όσον αφορά το άνοιγμα της πόλης των Βαρωσίων. Η επιστροφή τους θα μπορούσε να διεκδικηθεί μέσω της παρέμβασης της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για τον πολιτισμό όμως σύμφωνα με όσα δήλωσε στο «Π» η Ελληνοκύπρια πρόεδρος της Επιτροπής, κ. Ανδρούλλα Βασιλείου, πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα τη δεδομένη χρονική στιγμή: «Με την παραίτηση των Τ/K μελών της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής μέχρι να διοριστούν νέα μέλη -και αν διοριστούν- δεν μπορούμε να προχωρήσουμε με οποιαδήποτε κίνηση.»

Άθικτα στον χρόνο /ΑΝΑΓΛΥΦΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ 

Η συνεργασία των Οικονόμου και Σάββα ξεκίνησε γύρω στο 1961 και διήρκεσε μέχρι το θάνατο του Σάββα το 1968. Οι τσιμεντογραφίες στο χώρο του Perroquet είναι η δεύτερη συνέργεια τέχνης και αρχιτεκτονικής σε δημόσιο χώρο, αμέσως μετά το ξενοδοχείο Miramare στη Λεμεσό (1964).Στον εσωτερικό χώρο του Perroquet, δεξιά της ορχήστρας και αριστερά της εισόδου, ως φόντο προτάθηκε το κυρίως έργο τέχνης. Η μοναδική αρχειακή φωτογραφία που έχουμε στη διάθεση μας αφορά στη συγκεκριμένη θέση, στην οποία εξακολουθεί να βρίσκεται άθικτο σήμερα. Το έργο είναι 6 μέτρα επί 2, και υπήρχαν και άλλα επιτοίχια πίσω από τα χτιστά καθιστικά που όριζαν την περιοχή για το εστιατόριο. Η θεματολογία του κύριου έργου τέχνης αναφέρεται στη χρήση του χώρου. Πρόκειται για μια σύνθεση με προκυβιστικές φιγούρες που απεικονίζουν την ορχήστρα στο αριστερό μέρος, ενώ στο δεξί παρατηρούμε γυναικείες φιγούρες εν ώρα αναψυχής, ωσάν οι demoiselles του Perroquet. Τα ανάγλυφα μικρότερης κλίμακας στον χώρο του εστιατορίου ήταν κυρίως γεωμετρικές συνθέσεις, για τις οποίες ο Σάββα φαίνεται να επηρεάζεται από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμόυς. Οι συνθέσεις με τις ανθρώπινες φιγούρες και τη νεκρή φύση στις κολώνες αποτελούν παραπληρωματικά στοιχεία που συμβάλουν σε μια ενιαία εικονική αφήγηση στον χώρο. Επίσης, τα επίπεδα χρώματα και η καθαρότητα των μορφών τονίζονται καθώς ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε χρώμα από τη φάση έγχυσης του τσιμέντου.

Ο ΠΙΤΣΙΚΑΣ και οι ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ του.Φωτογραφία από διαφήμιση του Perroquet.

Τα μοντέρνα φορμαλιστικά στοιχεία στις τσιμεντογραφίες του Σάββα, λειτουργούν ως ανασύνθεση της μοντέρνας κυπριακής τέχνης και κατ᾽επέκταση της κυπριακής ιστορίας της τέχνης. Πρόκειται για έργα που προσδίδουν πρωτογενή στοιχεία στην κυπριακή καλλιτεχνική ιστοριογραφία, μορφοπλαστικό λεξιλόγιο, αφομοίωση χρωμάτων και την εισήγηση ενός απροοπτικού χώρου. Συνοψίζοντας τα χαρακτηριστικά στα ανάγλυφα έργα του Σάββα, στα οποία, σε συνάρτηση με την αναζήτηση του όγκου, ο καλλιτέχνης αξιοποιεί περισσότερο τους τύπους μιας προσωπικής πλαστικοζωγραφικής.