Είναι γνωστό με τι επιδέξιους τρόπους και καλά οργανωμένο σχέδιο κατόρθωσαν οι Βενετοί να περάσουν τελικά στην εξουσία τους το βασίλειο της Κύπρου. Ο αδελφός της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο, Γεώργιος, και η μητέρα της Φιορέντζα μετά από εντολή της Γαληνοτάτης έφθασαν στην Κύπρο για να την πείσουν να εγκαταλείψει το βασίλειο. Μεταξύ άλλων ο αδελφός της, όπως αναφέρει ο ιστορικός Πέτρος Bembo, της υπενθύμισε ότι εάν δεν υπακούσει να εγκαταλείψει την Κύπρο και να παραχωρήσει την εξουσία στη Δημοκρατία της Βενετίας όλοι τους θα είναι χαμένοι. Έτσι η βασίλισσα είχε εξαναγκαστεί να παραχωρήσει την Κύπρο στη Δημοκρατία της Βενετίας και αποχαιρέτησε με δάκρυα το βασίλειό της, στο οποίο είχαν συμβεί πολλά τραγικά γεγονότα. Έχασε, μεταξύ άλλων, τον σύζυγό της, τον μικρό της γιο Ιάκωβο Γ', έζησε τη δολοφονία του θείου της, μέσα στον ίδιο τον κοιτώνα της δολοφόνησαν τον προσωπικό της γιατρό και, τέλος, εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει το βασίλειό της και να το παραχωρήσει στη Γαληνοτάτη.

Όσοι τότε θεωρήθηκαν από τους Βενετούς ύποπτοι ότι θα ετοίμαζαν οποιαδήποτε ανατροπή της νέας κατάστασης είτε εξοντώθηκαν είτε εξορίστηκαν είτε απομονώθηκαν. Κάποιοι από αυτούς ανήκαν στον περίγυρο της βασίλισσας ή υπηρετούσαν στην Αυλή της. Πολλοί δε εξ αυτών θέλησαν να ακολουθήσουν τη βασίλισσα στη Βενετία, αλλά δεν επετράπη σε όλους. Οι Βενετοί είχαν καταρτίσει έναν μακρύ κατάλογο ανθρώπων του περίγυρου της βασίλισσας στους οποίους απαγορεύτηκε ρητώς να ταξιδέψουν έξω από την Κύπρο και για να πράξουν κάτι τέτοιο όφειλαν να εξασφαλίσουν ειδική άδεια, την οποία ωστόσο δεν ήταν βέβαιο ότι μπορούσαν να εξασφαλίσουν. Δύο άτομα του περίγυρου της βασίλισσας που θεωρήθηκαν ύποπτα για ανατροπή της νέας κατάστασης στη μεγαλόνησο ήταν ο Κωνσταντινουπολίτης Γεώργιος Χαλεπάς και ο ιερέας Αυγουστίνος του Τάγματος των Μινοριτών της Αμμοχώστου. Ο Αυγουστίνος εξορίστηκε για πάντα από την Κύπρο, ενώ ο Γεώργιος Χαλεπάς απομονώθηκε στο νησί και οι Βενετοί ήλεγχαν την κάθε κίνησή του. Τα στοιχεία αυτά σε σχέση με τον μινορίτη ιερέα Αυγουστίνο και τον Κωνσταντινουπολίτη Γεώργιο Χαλεπά μάς τα αποκάλυψαν τρία ανέκδοτα έγγραφα, ενώ ένα υπόμνημα της βασίλισσας προς τον δόγη μας προσέφερε νέα στοιχεία για τη στενή σχέση της τόσο με τον Γεώργιο Χαλεπά όσο και με τη θυγατέρα του Μαρία, την οποία η βασίλισσα αποκαλούσε με το χαϊδευτικό της Νανίνα.

Η σχέση της βασίλισσας με την οικογένεια Χαλεπά

Η βασίλισσα ένα έτος μετά την παραχώρηση της Κύπρου στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας και την επιστροφή της στον γενέθλιο τόπο της είχε απευθύνει ένα υπόμνημα προς τον δόγη. Στο υπόμνημα αυτό αναφερόταν στις παραχωρήσεις και τα προνόμια με τα οποία θέλησε να ευεργετήσει κάποιους υπηκόους της αλλά στη συνέχεια δεν αναγνωρίστηκαν από τους αξιωματούχους της Δημοκρατίας στην Κύπρο. Ζητούσε από τον δόγη με αίτημά της να αναγνωριστούν και να τεθούν σε εφαρμογή. Πρόκειται για ένα σημαντικότατο κείμενο στο οποίο υπάρχουν πλούσια προσωπογραφικά στοιχεία, που αναφέρονται για παράδειγμα σε κυρίες επί των τιμών στην Αυλή της βασίλισσας, σε υπηρέτες και συνεργάτες της, Βενετούς αξιωματούχους, καθώς επίσης και τοπωνύμια, φέουδα, χωριά και περιβόλια. Επίσης, στην πηγή αυτή μαρτυρείται ποιες και πώς ήταν οι σχέσεις της βασίλισσας με τους ανθρώπους του περίγυρού της και πολλά άλλα.

Η βασίλισσα δεν λησμόνησε τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Αυλή της ο Γεώργιος Χαλεπάς και φρόντισε να του εξασφαλίσει μια θέση που θα του προσέφερε στην προχωρημένη ηλικία που βρισκόταν μια αξιοπρεπή ζωή. Μεταξύ αυτών των προνομίων και παραχωρήσεων που ανέφερε στο υπόμνημά της η βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο υπήρχε και ένα προνόμιο που αφορούσε τη μονή της Παναγίας της Αχειροποιήτου. Στη συγκεκριμένη πηγή η μονή της Αχειροποιήτου αναφέρεται ως Nostra Dona de Chiropigia, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει δυσχέρειες στην ταύτιση με την Αχειροποίητη, εάν η βασίλισσα δεν επεξηγούσε ότι η μονή αυτή βρίσκεται στο διαμέρισμα της Λαπήθου. Η βασίλισσα διόριζε με σχετική απόφασή της τον Γεώργιο Χαλεπά, που είχε υπηρετήσει στην Αυλή της για πολλά χρόνια, υπεύθυνο στη μονή της Αχειροποιήτου για να έχει έναν μισθό ώστε να μπορεί να ζήσει αξιοπρεπώς. Ανέφερε επίσης ότι η θυγατέρα του Μαρία Χαλεπά υπηρετούσε στην Αυλή της ως κυρία επί των τιμών. Η θυγατέρα του Γεώργιου Χαλεπά, Μαρία, είχε γεννηθεί στη Λευκωσία, αλλά όπως ανέφερε η ίδια στις δύο διαθήκες της η καταγωγή της ήταν από την Κωνσταντινούπολη.

Η Μαρία Χαλεπά, μετά τον θάνατο της βασίλισσας το 1510, έζησε στη Βενετία και σύμφωνα με τα κατάστιχα της Ελληνικής Αδελφότητας Βενετίας, της οποίας υπήρξε μέλος, προσέφερε χρήματα για την οικοδόμηση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων. Σε κατάστιχο του έτους 1539 της Ελληνικής Αδελφότητας η Μαρία Χαλεπά σημειώνεται ως κυρία επί των τιμών της βασίλισσας της Κύπρου (donzella dela rezina di Ziprj). Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η Μαρία Νανίνα Χαλεπά στην πρώτη διαθήκη της, την οποία συνέταξε το 1508, δεν λησμόνησε τη βυζαντινή μονή της Παναγίας της Αχειροποιήτου στην οποία υπηρετούσε ο προχωρημένης ηλικίας πατέρας της. Στη διαθήκη της αναφέρονται διάφορα κληροδοτήματα σχετικά με ενδύματα πολυτελείας τα οποία διέθετε, όπως, δαμασκηνά, μεταξωτά, βελούδινα και χρυσοΰφαντα. Τα ενδύματα αυτά η Μαρία τα κληροδοτούσε για να χρησιμοποιηθούν για τα αλτάρια διαφόρων εκκλησιών της Βενετίας, όπως της Μονής του Τιμίου Σταυρού, του ναού του Αγίου Πέτρου στο Castello, για τις εκκλησίες των Φραγκισκανών και των Μινοριτών στη Βενετία κ.ά. Και βέβαια δεν λησμόνησε, όπως προαναφέρθηκε, τη Μονή της Παναγίας της Αχειροποίητης στον Καραβά, αφού ένα από τα πολύτιμα ενδύματά της το κληροδοτούσε στην ίδια μονή. Επίσης στην ίδια διαθήκη της Μαρίας το 1508 γίνεται αναφορά στον ιερέα Αυγουστίνο του Τάγματος των Μινοριτών, που ζούσε εξόριστος από τους Βενετούς στην Ιταλία. Έτσι τεκμηριώνεται και από αυτή την πηγή η στενή σχέση του ιερέα Αυγουστίνου με την οικογένεια Χαλεπά.

Σχετικά με τον Γεώργιο Χαλεπά δεν μας έγιναν γνωστά άλλα στοιχεία εκτός από αυτά που αναφέρονται στο υπόμνημα της βασίλισσας Αικατερίνης το 1490 προς τον δόγη και τα όσα αναφέρονται σχετικά με τη θυγατέρα του. Μόνη εξαίρεση αποτελεί ένα ανέκδοτο έγγραφο του 1495, το οποίο θα σχολιάσουμε στη συνέχεια. Ο Γεώργιος Χαλεπάς καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη, όπως μαρτυρείται στις δύο διαθήκες της θυγατέρας του, η οποία σημειώνει ότι ήταν θυγατέρα του Γεώργιου Χαλεπά, ευγενούς Κωνσταντινουπολίτη (nobilis Constantinopolitanis). Ο Γεώργιος Χαλεπάς είχε προφανώς εγκατασταθεί στην Κύπρο ως πρόσφυγας, μετά την πτώση της βασιλίδας των πόλεων στην εξουσία των Οθωμανών, όπως είχε συμβεί και με άλλους, σύμφωνα και με τον χρονικογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά. Όπως συγκεκριμένα αναφέρει ο χρονικογράφος, όταν στις 29 Μαΐου 1453 ο άνομος Τούρκος πήρε την πόλη η βασίλισσα της Κύπρου Ελένη Παλαιολόγου:  «[…] επήκεν μεγάλην λύπην η άνωθεν ρήγαινα εις την Κύπρον· και ήλθαν εις την Κύπρον πολλοί καλοί άνδρες από την Κωνσταντινούπολιν και πολλοί καλόγηροι και διά να τους αναπάψη, επήρεν τον Άγιον Γεώργιον επονομαζόμενον Μάγκανα και έκτισεν και εποίκεν τους μοναστήριν, και εχάρισεν χωργιά και πολλές ρέντες, διά να μνημονεύγεται». Μεταξύ αυτών των οικογενειών που είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο μετά την πτώση του Βυζαντίου στους Οθωμανούς αναφέρουμε ενδεικτικά τον κλάδο των Παλαιολόγων, που είχαν εγκατασταθεί αρχικά από την Κωνσταντινούπολη στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια στην Κύπρο και διατείνονταν ότι είχαν καταγωγή από τον αυτοκρατορικό οίκο των Παλαιολόγων, τον Αλέξανδρο Φραγκόπουλο, την οικογένεια Μαμωνά, αλλά και την οικογένεια Χαλεπά κ.ά.

Ένα ανέκδοτο έγγραφο του Συμβουλίου των Δέκα της 20ής Σεπτεμβρίου 1494 μας παρέχει περισσότερες πληροφορίες για τον Γεώργιο Χαλεπά. Εδώ χαρακτηρίζεται εκπρόσωπος (agente) της βασίλισσας και όπως συνάγεται από το περιεχόμενο του εγγράφου είχε κινήσει τις υποψίες των Βενετών, γι’ αυτό τον είχαν απομονώσει στην Κύπρο και ήλεγχαν τις κινήσεις του. Μεταξύ άλλων στην εν λόγω πηγή το Συμβούλιο των Δέκα είχε δώσει εντολή ότι απαγορεύεται ρητώς ο μοναχός Αυγουστίνος από την Αμμόχωστο να γράφει επιστολές και να ενεργεί μετά από συμβουλές του Γεώργιου Χαλεπά, αντιπροσώπου της βασίλισσας, που βρίσκεται απομονωμένος (relegato) στην Κύπρο. Επίσης απαγορευόταν και στους δύο να διαβουλεύονται με τον αδελφό της βασίλισσας Γεώργιο Κορνάρο. Ο μοναχός Αυγουστίνος από την Αμμόχωστο μαζί με έναν άλλο μοναχό, τον Baldassare da Parma, που ανήκαν στο θρησκευτικό τάγμα των μινοριτών οψερβάντιων (minori osservanti), στην Αμμόχωστο, είχαν εξοριστεί ισοβίως από την Κύπρο ήδη από το 1490, όπως αναφέρεται σε σχετικό έγγραφο. Η στενή σχέση του μινορίτη μοναχού Αυγουστίνου με τον Γεώργιο Χαλεπά αλλά και με τη Μαρία, θυγατέρα του Χαλεπά, κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο, τεκμηριώνεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, και από το περιεχόμενο της πρώτης διαθήκης της Μαρίας την οποία συνέταξε το 1508.

Το υπόμνημα της βασίλισσας προς τον δόγη, οι διαθήκες της Μαρίας Χαλεπά και ένα ανέκδοτο έγγραφο για τον Γεώργιο Χαλεπά μας προσέφεραν περισσότερα και διαφωτιστικά στοιχεία για την κωνσταντινουπολίτικη οικογένεια Χαλεπά και τη σχέση της με τη θρυλική βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη Κορνάρο…