Γράφει η Ζέλια Γρηγορίου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κύπρου

Έχουν προτεραιότητα οι κάτοικοι των οικονομικά εύρωστων κρατών για εμβολιασμούς για Covid-19; Σίγουρα θα εμβολιαστούν πιο νωρίς. Το εμβόλιο αναμένεται να είναι ευρέως διαθέσιμο σε Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία και κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τον Σεπτέμβρη του 2021 μέχρι τον Μάρτη του 2022 ενώ στις περισσότερες αφρικανικές χώρες ΜΕΤΑ. Δηλαδή, από τον Απρίλη του 2022 μέχρι δεν ξέρουμε πότε το 2023. Σύμφωνα με στοιχεία που παράθεσε ο Tedros Adhanom Ghebreyesus, γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) κατά την ετήσια συνεδρίαση της εκτελεστικής επιτροπής του ΠΟΥ (18.1.2021), «έχουν γίνει εμβολιασμοί με 39 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου σε τουλάχιστο 49 χώρες με το υψηλότερο εισόδημα. Έχουν γίνει εμβολιασμοί με 25 μόνο δόσεις σε μια από τις πιο χαμηλού εισοδήματος χώρες. Όχι 25 εκατομμύρια· όχι 25 χιλιάδες· μόνο 25». Αν η προτεραιότητα που δίνεται σε ευάλωτες ομάδες δεν προσδιοριζόταν εθνικά (δηλαδή όποια χώρα εξασφαλίζει το εμβόλιο να δίνει προτεραιότητα στις ευάλωτές της ομάδες) αλλά υπερεθνικά (να έχουν προτεραιότητα οι ευάλωτες ομάδες σε όλον τον κόσμο και μετά ο παγκόσμιος γενικός πληθυσμός) η μέχρι τώρα κατανομή και ροή εμβολίων θα ήταν πολύ διαφορετική. Με στοιχεία που παραθέτει η Halton, πρώην υπουργός Υγείας και Οικονομικών της Αυστραλίας και νυν πρόεδρος της Συμμαχίας για τις Καινοτομίες στην Επιδημιολογική Προετοιμασία (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations CEPI), υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι ευάλωτοι στην Covid-19. Αυτό χονδρικά ισοδυναμεί με τα μισά εμβόλια που έχει προαγοράσει η EE (η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εξασφαλίσει ένα portfolio πέραν των 2 δισεκατομμυρίων δόσεων μέσω διμερών συμφωνιών που υπέγραψε με φαρμακοβιομηχανίες). Αυτό θα σήμαινε λογικά ότι αν η EE δεν προαγόραζε διπλάσιες δόσεις εμβολίου απ’ ό,τι χρειάζεται ο πληθυσμός της, ένα δισεκατομμύριο δόσεις θα ήταν διαθέσιμο για τις επισφαλείς κατηγορίες –τους ανοσοκατασταλμένους, τους γηραιότερους, το ιατρικό προσωπικό πρώτης γραμμής– όλου του κόσμου. Αυτό θα σήμαινε ότι το χρονοδιάγραμμα διανομής εμβολίων θα ήταν διαφορετικό. Θα σήμαινε ότι μέχρι τον Ιούλιο του 2021, μέσα σε 6 μήνες δηλαδή από τώρα, θα μπορούσαν να έχουν εμβολιαστεί κατά προτεραιότητα όλοι οι επισφαλείς άνθρωποι όλου του κόσμου, εμποδίζοντας τον χαμό χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ζωών.

Γιατί λοιπόν η EE έχει προαγοράσει διπλάσια εμβόλια απ’ ό,τι χρειάζεται; Ας μιλήσουμε και για άλλους ελέφαντες στο δωμάτιο. Όχι μόνο για την πολιτική διαπλοκή, όχι μόνο για το Πρόγραμμα Οικονομικής Ανάκαμψης της Κύπρου μέσω πωλήσεων διαβατηρίων (με το οποίο κανένα κόμμα δεν διαφωνεί). Όχι μόνο για την υπέρβαση εξουσίας από την υπουργό Δικαιοσύνης και την αντισυνταγματική έκδοση διατάγματος για έρευνα σε οικία πολίτη και τρομοκράτησή της στη βάση στημένης «ως εύλογης» υποψίας ότι ήταν η κάτοχος ενός parody account στο twitter που σατίριζε την επιδεικτική προβολή του ακριβού lifestyle της υπουργού στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης. Όχι μόνο για το ξελαρύγγιασμα φορέων πολιτικής και επίδοξων υποψήφιων βουλευτών, «Μίλα, σπάσε τη σιωπή», όταν οι ίδιοι/ες ποτέ δεν προώθησαν πολιτικές που να στηρίζουν αποτελεσματικά τα θύματα που καταγγέλλουν σεξουαλική βία ή να αποδυναμώνουν τις κλίκες ανδρικής ομοκοινωνικής εξουσίας που κυνηγούν σαν λύκοι όποια γυναίκα μιλήσει.

Η μεγάλη απούσα κατά τη μέχρι τώρα διάρκεια της κρίσης της πανδημίας ήταν η επίτροπος Υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Στέλλα Κυριακίδου. Στην Κύπρο οι μόνες αναφορές ήταν πατριαρχικά κατευναστικές. Φροντίζει για μας. Υπέγραψε συμβόλαια με τόσες πολλές φαρμακο-εταιρείες για τόσα πολλά εμβόλια. Σε διάφορα κράτη μέλη η κριτική είναι υποδόρια αλλά έντονη. Έχουν διατυπωθεί κριτικές για καθυστέρηση στην παραγγελία εμβολίων και την αρχική λανθασμένη επιλογή εμβολίων στων οποίων την ανάπτυξη έγινε επένδυση. Αυτού του είδους η κριτική σιγά σιγά εντατικοποιείται. Οι Βρυξέλλες φροντίζουν για την αποσιώπηση ή και διάψευσή της.

Εγώ μιλώ για άλλο ελέφαντα. Την πλήρη σιωπή της επιτρόπου για την ηθική υγείας. Την πλήρη σιωπή της για τη θανατοπολιτική. Την πλήρη σιωπή της για τη σημασία των δομών δημόσιας υγείας. Την πλήρη σιωπή της για αντισυνταγματικά υγειονομικά μέτρα που καταστέλλουν ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτικές ελευθερίες παραβιάζονταν την αρχή της αναλογικότητας. Στην Κύπρο έχουμε ένα μιντιακό καλειδοσκόπιο με υπερβολικά πολλούς ειδικούς που μιλούν για την πανδημία, τις διαστάσεις και τις επιπτώσεις της· στην EE έχουμε μια ασώματη πένα που υπογράφει συμβόλαια.

Γιατί λοιπόν η EE υπέγραψε συμφωνίες και προαγόρασε διπλάσιες δόσεις εμβολίου απ’ ό,τι χρειάζεται; Γιατί «έκοψε πίσω» τους άλλους; Γιατί η EE έγινε «vaccine hoarder»; Γιατί η EE συσσωρεύει μελλοντι(α)κά εμβόλια αντί να ενισχύσει σε παροντικό χρόνο τη διασφάλιση διαθέσιμων εμβολίων από το πρόγραμμα διανομής εμβολίων COVAX το οποίο αποσκοπεί στην ισότιμη πρόσβαση των χωρών σε εμβόλια κατά της Covid-19; O Tedros Adhanom αναφέρθηκε σε «εμβολιαστικό εθνικισμό». Ότι δηλαδή η κάθε χώρα ενδιαφέρεται για το δικό της συμφέρον και δεν διστάζει να εργαλειοποιήσει την ελεύθερη αγορά σε βάρος της διαθεσιμότητας εμβολίων για πιο φτωχές χώρες. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Διατυπώνω εδώ δύο υποθέσεις οι οποίες είναι ενημερωμένες από τη μεταποικιακή θεωρία.

Η πρώτη υπόθεση αφορά την προβολή ενός προφίλ ιεραπόστολου από την Ηγεμονία. Η EE διατείνεται ότι τα επιπλέον εμβόλια θα διατεθούν για τις ανάγκες των φτωχών χωρών. Θα σηκώσει τα βάρη που πρέπει να σηκώνει ο λευκός άντρας. Μα τα επιπλέον εμβόλια θα είναι διαθέσιμα πολύ αργά, μετά που θα έχει θωρακιστεί ο πληθυσμός της EE και όταν οι πληθυσμοί φτωχών χωρών θα έχουν ήδη πληγεί καταστροφικά από την εξάπλωση της νόσου. Η πρώτη υπόθεση λοιπόν είναι ότι η υπερπροβολή ευρωπαϊκής πρόνοιας για τους φτωχούς άλλους επιστρατεύεται αντισταθμιστικά για να ξεπλυθεί το έλλειμμα πολιτικής νομιμοποίησης της EE. Το έλλειμμα αυτό είναι διπλό. Αφορά την εσωτερική κριτική που δέχεται για λανθασμένη εκτίμηση της ανάπτυξης των εμβολίων (they gambled; they had to gamble; they invested in the Oxford and others and not in the Pfizer and the Moderna; they gambled badly) και βραδύτητα των προγραμμάτων εμβολιασμών. Αφορά όμως και κάτι άλλο: την οικονομικοποίηση της πολιτικής. Τα ιδεώδη που διέπουν την προαγορά εμβολίων δεν είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η πίστη στην αδιαπραγμάτευτη αξία της ζωής, η ισότητα, η καταπολέμηση των διακρίσεων και ο κοσμοπολιτισμός. Η προαγορά εμβολίων από την EE, προαγορά διπλάσιων δόσεων απ’ ό,τι χρειάζεται, διασφαλίζει ότι περισσότερα λεφτά θα εισρεύσουν στα ταμεία των φαρμακοβιομηχανιών στη βάση των τιμών πώλησης που προνοούν τα συμβόλαια με την EE από τα λεφτά που θα εισέρρεαν αν τα μισά απ’ αυτά τα εμβόλια αυτά πωλούνταν σε φτωχότερες χώρες στις χαμηλότερες τιμές που θα πρέπει να πουληθούν. Η προαγορά εμβολίων από την EE επίσης διασφαλίζει ότι παρά τη βραδύτητα παραγωγής εμβολίων, η EE θα εξασφαλίσει έγκαιρα ικανοποιητικό αριθμό εμβολίων για τον πληθυσμό της. Το χειρότερο είναι η διαπλοκή των δύο: επειδή περισσότερα λεφτά θα εισρεύσουν από την EE (αφού αγοράζει μελλοντι(α)κά εμβόλια και για τους φτωχούς άλλους), πιο έγκαιρα θα είναι διαθέσιμα εμβόλια για τους Ευρωπαίους διότι διασφαλίζεται, αγοραστικά, η προτεραιότητά τους. Με άλλα λόγια, η ζωτικότητα του ευρωπαϊκού πληθυσμού και η διασφάλιση της επιστροφής των οικονομιών της EE στη σταθερότητα προϋποθέτει την καθυστερημένη, την καταστροφικά καθυστερημένη, διαθεσιμότητα εμβολίων για τους φτωχούς άλλους αλλού. Η ανάκαμψη και θωράκιση των Ευρωπαϊκών Οικονομιών θα διασφαλιστεί μέσω πολλών θανάτων σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου, θανάτων που θα εκλογικευτούν ως αναπόφευκτοι λόγω της επιθετικής μεταδοτικότητας του ιού, λόγω της πολιτισμικά υγειονομικής τους διαφοράς, λόγω της πολιτικής τους υποανάπτυξης, διότι είναι μπανανίες με μπανάνα κυβερνήσεις που δεν προνοούν για αυτούς δίκαια ή αποτελεσματικά.

Η δεύτερη υπόθεση αφορά την παγκόσμια ηγεμονία και τον εξορυκτικό αποικιοκρατισμό. Πια δεν θέλουμε το καουτσούκ και τις πρώτες ύλες τους (τουλάχιστο όχι όλες) αλλά τους θέλουμε να παραμείνουν εκεί. Η διαφύλαξη των εξωτερικών συνόρων της EE δεν διασφαλίζεται αποτελεσματικά από τη Frontex και τη Μεσόγειο που καταπίνει μετανάστες. Ούτε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης για «παράνομους μετανάστες» και αιτητές ασύλου. Το τελευταίο χαλά και την εικόνα της Ευρώπης του Ασύλου και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που η Ευρώπη προβάλλει ως περιούσιο προφίλ της. Η λύση για το Μεταναστευτικό και το Προσφυγικό είναι να μείνουν έσσω τους. Ή, πιο σωστά, να τους κρατήσουν εκεί. Στο θανατερό, άνυδρο, εμπόλεμο, άνεργο, αποδιοργανωμένο, ανέλπιδο «εκεί». Ένα «εκεί» που δεν είναι περιούσιο, κοντά στην ουσία των μαύρων, των κίτρινων, των πάτσαλων. Ένα «εκεί» που είναι εκείνο που άφησε πίσω του ο εξορυκτικός καπιταλιστικός ευρωπαϊκός αποικιοκρατισμός. Με ποια κριτήρια θα διατεθούν τα «έξτρα εμβόλια», τα εμβόλια δώρο ζωής για τους άλλους που διασφαλίστηκαν ήδη μέσω της υποβάθμισης και εκλογικευμένης θανάτωσης άλλων; Mε διμερείς συμφωνίες; Ποιες θα είναι οι διμερείς αυτές συμφωνίες και τι θα διασφαλίζουν; Δεν ξέρω. Ξέρω όμως ότι η ασφάλεια και η σταθερότητα στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή διασφαλίζονται μέσω της μεταφοράς των συνόρων της EE στις λιβυκές και τις συριακές ακτές και στα αεροδρόμια της Μογκαντίσου και του Ναϊρόμπι.

Η κρίση της πανδημίας είναι και πολιτική κρίση. Οι κυβερνώντες έχουν επιδοθεί σε ποιμαντορία. Μας μιλούν σαν πατέρες που νοιάζονται τα παιδιά τους, σαν θρησκευτικοί ηγέτες που καθοδηγούν το ποίμνιό τους. Θα κάνεις ό,τι σου λέμε για το καλό σου. Σε υπερεθνικό επίπεδο αρθρώνεται χειρότερη μορφή ποιμαντορίας. Οικονομία ψυχών. Οικονομική σταθερότητα εδώ για τόσες θυσίες ζωών εκεί. Σε μικροεπίπεδο αρχίσαμε να βλέπουμε και εδώ αυτό το είδος ποιμαντορίας. Θα σου δώσω τους Σύρους στη Χλώρακα, θα μου δώσεις την ψήφο σου για τον προϋπολογισμό. Οι ζωές τους δεν αξίζουν. Το δημόσιο συμφέρον διακονεί τις ζωές που αξίζουν.