Η εμπειρία του 2020 ήταν πρωτόγνωρη για τους περισσότερους ανθρώπους στον δυτικό κόσμο. Λιγότερο βίαιη από έναν πόλεμο, πιο παρατεταμένη από μια φυσική καταστροφή, η επιδημία του κορωνοϊού ήταν αποπροσανατολιστική και άγνωστη. Ωστόσο, παρόλο που η ζωντανή μνήμη ήταν περιορισμένη ως οδηγός για το πώς να αντιμετωπιστεί, οι αναμνήσεις και η φαντασία των άλλων αποδείχθηκαν χρήσιμες για εκατομμύρια ανθρώπους που βρήκαν απόδραση και υποστήριξη μέσα από την ανάγνωση λογοτεχνικών έργων. Ένα από τα πιο δημοφιλή της περιόδου είναι το μυθιστόρημα «Η Πανούκλα» του εμβληματικού Γάλλου συγγραφέα και φιλοσόφου Αλμπέρ Καμύ που, καθώς η Γαλλία τιμούσε τα εξήντα χρόνια από τον θάνατό του, η πανδημία έφερε απροσδόκητα ξανά στο προσκήνιο. Από το Ηνωμένο Βασίλειο έως την Ιαπωνία, το μυθιστόρημα του 1947 ανέβηκε στους πίνακες πωλήσεων ωθώντας τους εκδότες σε μια βιαστική επανεκτύπωση.

Στην επιφάνεια, πρόκειται για μια αρκετά απλή ιστορία για μια παράκτια πόλη της Αλγερίας τη δεκαετία του ᾽40 που περιβάλλεται από μια μυστηριώδη επιδημία. Αλλά το βιβλίο είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ιστορία για μια ασθένεια. Είναι επίσης ένας διαλογισμός για την ανθρώπινη κατάσταση και τις υποχρεώσεις που έχουμε όλοι ο ένας στον άλλο. Το Γαλλικό Ινστιτούτο Κύπρου αποφάσισε να τονίσει τη σκέψη του Αλμπέρ Καμύ, ο οποίος καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο έχει συνδέσει τα θέματα του παραλογισμού και της μοναξιάς, της εξέγερσης και της αλληλεγγύης σε όλο το έργο του, μέσα από τη φετινή ετήσια εκδήλωση «Νύχτα των Ιδεών», μια εκδήλωση αφιερωμένη στην ελεύθερη ροή ιδεών και γνώσεων που θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά την Πέμπτη 28 Ιανουαρίου.

Με τίτλο «Κοντά: ποίηση, αλληλεγγύη και μετάδοση», η εκδήλωση θέτει «το ζήτημα των ατομικών και συλλογικών μας σχέσεων στον χώρο», το οποίο «μας καλεί να σκεφτούμε για τη νέα αλληλεγγύη που απαιτεί αυτή η οικονομική και κοινωνική κρίση» με τη μορφή μιας ζωντανής εικαστικής περφόρμανς από τους Ανθή Πάφιου και Ματιέ Ντεβαβρί, όπου οι καλλιτέχνες θα δημιουργήσουν μια τοιχογραφία με το πορτρέτο του Αλμπέρ Καμύ. Η περφόρμανς θα συνοδεύεται από μια ανάγνωση με αποσπάσματα έργων του, συγκεκριμένα «Η Πανούκλα» (La Peste), «Ο επαναστατημένος άνθρωπος» (L'Homme revolté), «Jonas ή ο καλλιτέχνης στην εργασία» και «Το Ελληνόπουλο» (L’enfant grec) με μουσικά κομμάτια στο φλάουτο από την Κούλα Πάφιου. Ποιήματα της Δάφνης Νικήτα και του Φορτίνο Σαμάνο οπτικοποιούνται ψηφιακά από τους Γιώργο Ταξιαρχόπουλο και Ματιέ Ντεβαβρί αντίστοιχα και θα προβληθούν επίσης τη νύχτα της εκδήλωσης.



«Η επιδημία έχει αποσταθεροποιήσει την κοινωνία μας, έχει οδηγήσει τις πιο ισχυρές χώρες σε μια επανενεργοποίηση ενος αρχαϊκού φανατισμού και στην απομόνωση του ανθρώπου. Δίνουμε λοιπόν μια στιγμή αυτούς τους χώρους ελευθερίας μέσω της ποίησης, των εικαστικών και παραστατικών τεχνών. Έχει να κάνει με τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του εικονικού χώρου, που προκύπτει από τον τρόπο ανάκτησης της κοινωνικής μας ζωής, έτσι ώστε ο καθένας μας να μπορεί να υπάρχει μέσα στην κοινότητα» λέει ο Ματιέ σε σχέση με την ιδέα πίσω από την εκδήλωση. Η Ανθή και ο Ματιέ είχαν ξεκινήσει το πρότζεκτ με μια τοιχογραφία του Αλμπέρ Καμύ στο Γαλλοκυπριακό Σχολείο το οποίο ελπίζουν να συνεχιστεί με τοιχογραφίες βασισμένες στο έργο άλλων ποιητών σε διαφορετικά σημεία της πόλης. Το αρχικό πλάνο ήταν η περφόρμανς να γίνει διά ζώσης αλλά λόγω του lockdown έπρεπε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. «Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η ιδέα να συσχετιστούν οι τέχνες με τον συγκεκριμένο φιλόσοφο, μέσα από την κατάσταση που ζούμε. Το πώς το παράλογο βρίσκει βάση στην καθημερινότητά μας και το πώς οι τέχνες μπορούν να συμβάλουν στο να περάσει ο χρόνος και να υπάρχει μια δημιουργία» λέει η Ανθή.



Η Δάφνη Νικήτα σε συνεργασία με τον εικαστικό Γιώργο Ταξιαρχόπουλο θα παρουσιάσουν το έργο «Le blue poème», εμπνευσμένο από την τελευταία ποιητική συλλογή της Δάφνης «Το μπλε δείπνο» (Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2020). Στο βίντεο-ποίημα «Le blue poème», περιέχονται ηχητικά αποσπάσματα από απαγγελίες στα γαλλικά, αγγλικά και ελληνικά επιλεγμένων ποιημάτων από το βιβλίο «Το μπλε δείπνο», καθώς και ανέκδοτων ποιημάτων τα οποία έγραψε την εποχή της πρώτης καραντίνας. «Στο έργο μας η ποιητική γραφή διεισδύει και αποτυπώνει τις μέρες και τις νύχτες ενός ανθρώπου που βιώνει την πρωτόγνωρη εμπειρία της πανδημίας που αυτή την περίοδο ζει όλη η ανθρωπότητα. Η γυναίκα που εμφανίζεται στο βίντεο με το μπλε φόρεμα εξιστορεί μέσα από τον ποιητικό λόγο 'τις αόρατες ιστορίες των ανθρώπων' που 'κρέμονται από τα κλειστά παράθυρα' όπως λέω στο ποίημα 'Ένα ζευγάρι και ένας πόλεμος'. Η πορεία της την περίοδο της καραντίνας, μέσα στον χώρο του σπιτιού γεννά συναισθήματα, εικόνες, εφιάλτες, όνειρα σε μια προσπάθειά να καταλάβει και πάλι το νόημα και τη σημασία της ζωής, της ίδιας της ύπαρξης μέσα από την πραγματικότητα του φονικού ιού που απότομα άλλαξε τα δεδομένα μας. Η μπλε γυναίκα είναι το μπλε ποίημα, μια ζωή που θέλει να συνεχίσει να γράφεται.» Τα ποιήματα αποδίδουν οι: Ματιέ Ντεβαβρί, Κατρίν Λουί Νικήτα, Χρίστος Ντουμπάρτ και Δάφνη Νικήτα. Τη μετάφραση στα γαλλικά έκανε ο Χρίστος Ντουμπάρτ και στα αγγλικά η Ιρίνα Πίπις. Το έργο εκτός από το Γαλλικό Ινστιτούτο Κύπρου στηρίζει και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού.

Ο Φορτίνο Σαμάνο παρουσιάζει ποιήματα από την ποιητική συλλογή «Σκράμπλερ» όπως επίσης και άλλα που είχαν δημοσιευτεί στο OWK Zine και την πλατφόρμα This Unreal Country. «Τα ποιήματα που επιλέχθηκαν και μεταφράστηκαν στα γαλλικά από τη Μαρίν Μενιέρ δεν γράφτηκαν με τον Καμύ ή την πανδημία υπόψη. Αναφέρονται όμως σε εσωτερικές συγκρούσεις και την αποδοχή – την αποδοχή αποχωρισμών, την αποδοχή της ατέλειας του χαρακτήρα και της αμαρτίας, και την αποδοχή του αναπόφευκτου, επικείμενου θανάτου. Χωρίς όμως να οδηγούν στην παγίδα της απελπισίας αφού ταυτόχρονα προτείνουν τη συνεχή σύγκρουση με τη σύμβαση καθώς επίσης και το αέναο ταξίδι» περιγράφει ο Φορτίνο.

Διαχρονική σοφία

«Είναι η επιτομή του ελεύθερου πνεύματος», «Η γραφή του ήταν κρυστάλλινη και πέρα από αυτό, ήταν αφοσιωμένος σε ένα σκοπό». «Ήταν βαθιά πολιτικός αλλά την ίδια στιγμή ειλικρινής» είναι κάποιες από τις απαντήσεις που δέχτηκε ένας δημοσιογράφος όταν ρώτησε καθημερινούς πελάτες σε ένα βιβλιοπωλείο στη Γαλλία τι είναι αυτό που τους κάνει να επιστρέφουν στο έργο του Καμύ. Οι καλλιτέχνες δίνουν και τη δική τους άποψη για τη διαχρονικότητα του έργου του και τη σημασία του στη δεδομένη χρονική στιγμή.

«Ο Καμύ στην 'Πανούκλα' περιγράφει την αδυναμία των πρωταγωνιστών του βιβλίου να καθορίσουν τις μοίρες τους – ένα στοιχείο που συνδέει το συγκεκριμένο μυθιστόρημα με το φιλοσοφικό του έργο που τον κατατάσσει ανάμεσα στους στοχαστές του 'Παραλογισμού'. Ο 'Παραλογισμός' στη Φιλοσοφία αναφέρεται στη σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας μας για αναζήτηση νοήματος στη ζωή και την καθ' όλα ανθρώπινή μας αδυναμία να το εντοπίσουμε. Με αυτούς τους όρους η σύγχρονη συγκυρία είναι ιδιαίτερα 'παράλογη' αφού πέραν της υγειονομικής σοβεί και μια άνευ προηγουμένου οικολογική κρίση καθώς και πολλές σοβαρές τοπικές και διεθνείς πολιτικές αναταραχές. Στην απελπισία που αναπόφευκτα προκαλεί η αδυναμία μας να ελέγξουμε τις μοίρες μας ο Καμύ αντιπροτείνει την αποδοχή του 'παραλόγου' της ανθρώπινης ύπαρξης. Θεωρεί επίσης αναπόφευκτες συνέπειες της αποδοχής του 'παραλόγου' την επανάσταση, την ελευθερία και το πάθος» λέει ο Φορτίνο Σαμάνο. «Ο Καμύ την περίοδο ειδικά την πανδημίας είναι πιο συγκλονιστικός και επίκαιρος από ποτέ. Το εμβληματικό έργο του 'Η πανούκλα' καταδεικνύει την τραγική ανθρώπινη κατάσταση εν μέσω μιας φονικής ασθένειας, την απομόνωση, τον εγκλεισμό, τον φόβο απέναντι στο άγνωστο αλλά και τη σημασία της προσπάθειας του ανθρώπου να συνεχίσει να ζει, να αγαπά, να δημιουργεί παρ’ όλη τη ματαιότητα της ύπαρξής του» προσθέτει ο Γιώργος Ταξιαρχόπουλος.

«Η έννοια του μόνος/μαζί που εξερευνά ο Καμύ στα γραπτά του είναι παράλογη, αλλά και ρεαλιστική, στο εσωτερικό μας αισθανόμαστε την ανάγκη να είμαστε ενωμένοι για να είμαστε μαζί με άλλους, αλλά η πραγματικότητα που ζούμε δεν μας το επιτρέπει. Περιέργως, η πανδημία μας επέτρεψε να επικεντρωθούμε εκ νέου στην τέχνη μας, βρήκαμε τον χρόνο να υιοθετήσουμε διαφορετικές έννοιες και έτσι να μπορέσουμε να επαναπροσδιορίσουμε τα έργα μας» λέει ο Ματιέ.

Κοντά και μακριά, μόνοι αλλά ενωμένοι: ο άλλος άνθρωπος είναι ο ξένος, ο ριζικά άλλος, αλλά είναι επίσης ο αδερφός μου, ο κοντινός μου. Στο τελευταίο έργο που δημοσιεύτηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του, «Ο Εξόριστος και το Βασίλειο», ο Αλμπέρ Καμύ περιγράφει στο διήγημα με τίτλο «Γιόνας» την αγωνία αναζήτησης ενός ζωγράφου που αφήνει έναν καμβά στο στούντιό του: «εντελώς λευκό, στο κέντρο του που ο Γιόνας είχε γράψει με πολύ μικρούς χαρακτήρες, μια λέξη που θα μπορούσε κανείς να αποκρυπτογραφήσει, αλλά που δεν ήξερε αν θα διαβαστεί ως μοναξιά ή συλλογικότητα». Ο Αλμπέρ Καμύ γράφει στον «Επαναστατημένο άνθρωπο»: «Τι είναι ένας εξεγερμένος άνθρωπος; Ένας άντρας που λέει όχι. Αν όμως αρνείται, δεν τα παρατάει: είναι επίσης ένας άνθρωπος που λέει ναι, από την πρώτη του κίνηση».

+ Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στις 28 Ιανουαρίου 2021 ώρα 4.30 μ.μ., διαδικτυακά μέσω της ιστοσελίδας του Γαλλικού Ινστιτούτου http://www.ifchypre.org/ και το προφίλ του στο facebook (https://www.facebook.com/francechypre)