Ο νέος χώρος της Κρατικής Πινακοθήκης Σύγχρονης Τέχνης στη Λευκωσία (ΣΠΕΛ) εγκαινιάστηκε στις αρχές του 2019, ώστε να αποτελέσει φυσικό χώρο για τη συγκρότηση του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κύπρου. Παρότι το μοντέλο λειτουργίας και διαχείρισής του αποτελεί το αντικείμενο μελέτης που εκπόνησε το Εργαστήριο Οπτικής Κοινωνιολογίας και Μουσειολογίας του ΤΕΠΑΚ, οι αναγκαίες διεργασίες προκειμένου αυτή να υλοποιηθεί δεν έχουν προχωρήσει. Το νομικό καθεστώς τού υπό συγκρότηση οργανισμού παραμένει άγνωστο, ενώ δεν γνωρίζουμε η μέχρι στιγμής λειτουργία της ΣΠΕΛ από ποιον ή ποιους ακριβώς καθορίζεται. Οι «Πολιτιστικές Υπηρεσίες» δεν μπορεί να αποτελούν την απάντηση στο ερώτημα αυτό, καθώς αφενός δεν έχει δημοσιοποιηθεί ποιοι λειτουργοί έχουν την ευθύνη για τη διαχείριση του Μουσείου και, αφετέρου, δεν είναι δουλειά τους να διευθύνουν μουσεία. Αλλά πέραν τούτου, η διαιώνιση μιας κατάστασης όπου ένα Μουσείο λειτουργεί κάπως, μερικώς, επιλεκτικώς ή, κατά τον δόκιμο όρο «κουτσά-στραβά» –χωρίς, δηλαδή, επίσημο διευθυντή– αποτελεί σκάνδαλο. Ας αποφύγουμε, για μια φορά, να αντιγράψουμε το αθηναϊκό δράμα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΦΙΞ).

Έργο του Κυριάκου Κουσουλίδη με τίτλο Apocalypse 2: Ανάπηρος Πολέμου

Τέχνη σε αναμονή

Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ έχουν ακούσει πολλά σενάρια περί διορισμών συγκεκριμένων προσώπων στη διεύθυνση του Μουσείου με υπουργικές ή προεδρικές υπογραφές, ή περί απόσπασης (ευνοούμενων) δημοσίων λειτουργών, αλλά δεν έχουν δυστυχώς ακούσει λέξη για εφαρμογή μιας αξιοκρατικής διαδικασίας, στα πρότυπα κρατών με υπαρκτή (και σοβαρή) πολιτιστική πολιτική. Κι επειδή, ας μην γελιόμαστε, ο χαρακτήρας ενός Μουσείου καθορίζεται από τον διευθυντή του, είναι απολύτως αναγκαίο να αποφευχθεί μια αδιαφανής διαδικασία διορισμού και να σχεδιαστεί με προσοχή η προκήρυξη της θέσης. Αλλά επειδή κι από προκηρύξεις είμαστε χορτάτοι, θα πρέπει να προηγηθεί η συγκρότηση της επιτροπής που θα κρίνει τη θέση, ώστε αυτή να είναι όσο το δυνατό απαλλαγμένη από τα κουσούρια άλλων αντίστοιχων επιτροπών (κομματικοί φίλοι, αξιόλογοι επιστήμονες πλην όμως άσχετοι με το υπό εξέταση πεδίο, υπηρεσιακοί μανδαρίνοι ή απλώς περαστικοί που είδαν φως και μπήκαν). Το πρώτο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης δεν αποτελεί απλώς μια μαρτυρία παρελθόντων εποχών και πολιτισμών ή έναν τόπο παράθεσης εκθεμάτων μεγάλης πολιτισμικής ή καλλιτεχνικής αξίας. Οφείλει να είναι ο χώρος που θα μετατρέψει τα όνειρα των σύγχρονων καλλιτεχνών σε συλλογική αισθητική ταυτότητα, μια ζώσα διαδρομή που αντανακλά τη ρηξικέλευθη φύση της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας. Δεν μπορεί να αφεθεί να καταλήξει προσωπικό φέουδο, αποξενώνοντας την εικαστική κοινότητα. Είναι, επομένως, επιτακτική ανάγκη να  δημοσιοποιηθούν τα σχέδια για το νομικό πλαίσιο και τη λειτουργία τού υπό διαμόρφωση οργανισμού και να προχωρήσει χωρίς άλλες καθυστερήσεις η υλοποίηση της μελέτης που έχει εκπονηθεί.

Πολιτιστική κληρονομιά

Και μια τελευταία πρόταση, καθώς μιλάμε για τη ΣΠΕΛ, έχοντας ευτυχήσει να επισκεφθούμε την έκθεση Ξαναγέννηση, που αποτελεί ένα κορυφαίο επίτευγμα της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για τον Πολιτισμό. Πέραν των 200 έργων Ελληνοκύπριων και Ελλήνων καλλιτεχνών, τα οποία βρέθηκαν στην Αμμόχωστο, επιστράφηκαν σε μας, σε μια περίοδο όπου η πίστη στη δυνατότητα ενός κοινού μέλλοντος κοντεύει να δαιμονοποιηθεί. Η έκθεση αυτή ανασυνθέτει το παρελθόν της προπολεμικής Αμμοχώστου, αλλά και ολόκληρου του νησιού, ενώ αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για την ιστορία της σύγχρονης Κυπριακής Τέχνης, καθώς αποκαλύπτει αθέατα έργα και παραγνωρισμένους ή άγνωστους καλλιτέχνες.  Η σπάνια μεταπολεμική χειρονομία δικαιοσύνης ένθεν και ένθεν κατέστησε αυτά τα έργα ένα ενιαίο και αδιαίρετο σώμα – κοντολογίς μια συλλογή, τη Συλλογή της Αμμοχώστου. Τούτο το σώμα συγκροτείται ως συνύπαρξη της συλλογικής μνήμης και επίσημης ιστορίας, με τις προσωπικές αφηγήσεις των κατοίκων της Αμμοχώστου. Όσοι παραβρέθηκαν στις ξεναγήσεις του δρος Γιάννη Τουμαζή κατανοούν τι εννοώ. Δεν νοείται ο κατακερματισμός της Συλλογής, όσο σεβαστή κι αν είναι η (ενδεχόμενη) επιθυμία των νόμιμων ιδιοκτητών μέρος των έργων να τα επανοικειοποιηθεί. Οφείλει το κράτος να αντιμετωπίσει τα έργα αυτά ως πολιτιστική κληρονομιά στη βάση της καλλιτεχνικής, πολιτιστικής, πολιτικής και ηθικής αξίας τους, και είτε να τα αποκτήσει αποζημιώνοντας δικαίως τους ιδιοκτήτες τους, είτε να συνάψει μαζί τους συμφωνίες μακροχρόνιου δανεισμού. (Αδιανόητο ότι το Cypria Saga του Πολ. Γεωργίου μπορεί να καταλήξει αθέατο σε κάποια ιδιωτική συλλογή – θα έχαναν ποτέ οι Γάλλοι την Ελευθερία του Ντελακρουά;) Στο Μουσείο της Αθωότητας ο Ορχάν Παμούκ αναφέρεται στα «αληθινά μουσεία, όπου ο Χρόνος μετουσιώνεται σε Χώρο». Έχοντας απολέσει κάτι αιώνες παρουσίας στην Αμμόχωστο, ας κρατήσουμε τουλάχιστον τη Συλλογή ενιαία, ως έναν τόπο χλοερό για να ξαποσταίνουν πρόσκαιρα οι αναμνήσεις των Βαρωσιωτών και τα όνειρα ολονών μας.

*  Έφη Κυπριανίδου, Επίκουρη καθηγήτρια Φιλοσοφίας, Τμήμα Καλών Τεχνών, ΤΕΠΑΚ