Ενός κακού μύρια έπονται, λένε, και έτσι τα επακόλουθα της πανδημίας δεν επηρέασαν μόνο τους γνωστούς τομείς της καθημερινότητας, αλλά και την επικοινωνία μας. Κάποιοι λένε ότι μειώνεται η ακοή τους όταν φοράνε μάσκα και άλλοι ότι η ομιλία γίνεται πιο δύσκολη. Ενώ οι μάσκες μάς κρατούν πιο ασφαλείς, από γλωσσικής απόψεως, επιβαρύνουν την ανθρώπινη επικοινωνία. Ποια είναι η… γλωσσολογία της μάσκας;

Η δυσκολία στην επικοινωνία με τις μάσκες υπήρξε ζήτημα προηγούμενων μελετών. Ας μην ξεχνάμε ότι οι μάσκες υπήρχαν και πριν από την τωρινή πανδημία και έφερναν ανέκαθεν το ίδιο πρόβλημα για το ιατρικό προσωπικό. Οι Mendel et al. (2008) επεξεργάστηκαν την κατανόηση ηχογραφημένων δεδομένων ομιλίας μέσα από μάσκες, μελετώντας άτομα με και χωρίς βαρηκοΐα. Ενώ δεν βρήκαν ότι η μάσκα επηρεάζει την ομιλία ή την ακοή, έδειξαν ότι ο θόρυβος σε περιβάλλον χωρίς ησυχία προκαλούσε σημαντικό πρόβλημα στην κατανόηση, ανεξάρτητα από το αν οι ακροατές φορούσαν μάσκα ή όχι.

Εάν ο θόρυβος είναι ένας παράγοντας δυσκολίας κατανόησης λόγου, τότε δεν είναι και ο μόνος. Πολύ πιθανόν να ακούσετε τον συνομιλητή σας να λέει «Έφτασα πάτο», ενώ στα αλήθεια έχει πει «έφτασα κάτω»! Τι το ξεχωριστό έχουν οι ήχοι «π» και «κ» για να μπερδεύονται τόσο εύκολα; Οι ήχοι χαρακτηρίζονται από τη συχνότητα και την έντασή τους μεταξύ άλλων. Η συχνότητα καθορίζεται από τον αριθμό των ολοκληρωμένων δονήσεων (κύκλων) ανά δευτερόλεπτο ή Hertz. Σε αντίθεση με τα φωνήεντα, το μυαλό επεξεργάζεται τους ήχους υψηλής φασματικής συχνότητας σε συνδυασμό με οπτικά ερεθίσματα του προσώπου, όπως η θέση των χειλιών για το «π» και το μισάνοιχτο στόμα για το «κ».

Όταν, λοιπόν, ακούμε κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που λέγεται, δεν φταίει η ακοή μας, αλλά η έλλειψη οπτικών ερεθισμάτων, καθώς μεγάλο μέρος του προσώπου είναι κρυμμένο. Στην έρευνά τους οι McGurk & MacDonald (1976) έδειξαν ότι, εάν βιντεοσκοπηθεί ένα πρόσωπο να αρθρώνει «ga ga ga», αλλά ο ήχος του βίντεο αντικατασταθεί με ένα «ba ba ba», τότε, όταν παρακολουθήσουμε το «πειραγμένο» βίντεο, το μυαλό μας θα αντιληφθεί «da da da». Το φαινόμενο αυτό, που έμεινε γνωστό ως «φαινόμενο McGurk», εξηγεί με αυτό τον τρόπο ότι εάν το οπτικό ερέθισμα παραπλανά ή το να μην βλέπουμε τα χείλη του συνομιλητή μας, μπορεί να κάνει τον εγκέφαλο να κατανοήσει έναν ήχο διαφορετικό από αυτόν που λέγεται. Ένα παρόμοιο πείραμα (Chládkova et al. 2021) έδειξε ότι 292 συμμετέχοντες ηλικίας 16-55 ετών βασίζονται σε οπτικά ερεθίσματα προσώπου. Ιδιαίτερα τα πιο νεαρά άτομα προσαρμόζονται ευκολότερα σε αλλαγές, όπως στη χρήση μάσκας και στη μειωμένη πρόσβαση στο οπτικό πεδίο των χειλιών.

Ο συνδυασμός της απώλειας οπτικής πληροφορίας μαζί με την επεξεργασία λόγου διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στην ψευδαίσθηση ότι δεν ακούμε καλά τον συνομιλητή μας. Σε βαρήκοους πληθυσμούς, συχνά η επικοινωνία επιτυγχάνεται με την ανάγνωση χειλιών (lip reading), η οποία αντικαθιστά την απώλεια ακοής ή μέρος αυτής. Οι κινήσεις των χειλιών και γενικότερα του στόματος διαθέτουν προσωρινά ερεθίσματα για την καλύτερη αντίληψη των ήχων –ιδιαίτερα των σύμφωνων– από τους συνομιλητές μας.

Είναι η λύση οι διαφανείς μάσκες; Πρόσφατη μελέτη από τους Corey et al. (2020) έδειξε ότι οι μάσκες μετριάζουν ήχους υψηλής συχνότητας μέχρι και 4 kHz. Οι μάσκες χειρουργικού τύπου προσφέρουν το καλύτερο ακουστικό αποτέλεσμα για τους ήχους αυτούς, ακολουθούν οι μάσκες από 100% μαλλί και έπειτα οι υφασμάτινες μάσκες που αλλοιώνουν τον ήχο ακόμη περισσότερο. Οι διαφανείς μάσκες τύπου ασπίδα έχουν τη μεγαλύτερη μείωση ήχων υψηλής φασματικής συχνότητας. Αυτό σημαίνει ότι για να διατηρηθεί η όραση του προσώπου, που θα ήταν και το ιδανικό, οι μάσκες τύπου ασπίδα θα έπρεπε να συνδυάζονται με μικρόφωνα τύπου lavalier (ή body mic).

Άρα, η άποψη ότι αν φοράμε μάσκα ακούμε λιγότερο δεν είναι παρά μόνο ο συνδυασμός της μειωμένης πρόσβασης σε οπτικά ερεθίσματα, της ποιότητας συγκεκριμένων ήχων και του θορύβου στο παρασκήνιο που μας παραπλανά.

Ναταλία Παύλου, επισκέπτρια λέκτορας, Πανεπιστήμιο Κύπρου

ΕΙΚΟΝΑ: Ναθάνιελ Μέλλορς, «Time Surgeon Performers’ Mask», 2007, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης TATE, Λονδίνο