Το να βρούμε την ουσία της Κύπρου προαπαιτεί, έστω για λίγο, να την εγκαταλείψουμε.

Τώρα τελευταία, πιάνω τον εαυτό μου αρκετά συχνά, να κάθεται αποχαυνωμένος απέναντι από τον μακρόστενο καθρέφτη δίπλα στο κρεβάτι. Εχτές το πρωί συνέβη κάτι αναπάντεχο. Όπως αλληλοκοιταζόμασταν με τον καθρέφτη, δεν ξέρω πώς μου ήρθε και τράβηξα από το συρτάρι ένα σφυρί από αυτά που καρφώνεις πρόκες στο ξύλο και με μία ασυγκράτητη οργή, χρησιμοποιώντας όλο το βάρος του σώματός μου, χάλασα την ομοιομορφία του και τον γέμισα ραγίσματα. Την ώρα που έβλεπα την αλλοιωμένη αντανάκλασή μου μέσα από τα ραγισμένα κομμάτια γυαλιού, συνειδητοποίησα τη μεγαλειότητα της μεταφορικής σημασίας του καθρέφτη στις ζωές μας. Τι είναι ο καθρέφτης;

Ακολουθώντας την Καντιανή θεωρία Αισθητικής το τι πραγματικά συμβαίνει όταν βρισκόμαστε σε ένα δωμάτιο και βλέπουμε ένα αντικείμενο μπροστά μας, εμπεριέχει μία δυαδικότητα στον χαρακτήρα του. Κατ' αρχήν, ο εγκέφαλός μας μέσω της δύναμης του φωτός και των ματιών έρχεται σε επαφή με το αντικείμενο και δημιουργείται μία πρώτη διαίσθηση ή εικόνα του αντικειμένου. Ταυτοχρόνως, η διαίσθηση του αντικειμένου «ενώνεται» κατά κάποιον τρόπο με τη γενική ιδέα ή έννοια του αντικείμενου που ο ανθρώπινος εγκέφαλος ήδη κατέχει στην κάρτα μνήμης του, έτσι ώστε να αντιληφθούμε πώς βρισκόμαστε απέναντι σε ένα αντικείμενο. Αυτή η δυαδικότητα, κατά τον Καντ είναι απαραίτητη στην αντίληψη καθώς ιδέες ή έννοιες χωρίς διαισθήσεις ή εικόνες είναι άδειες και διαισθήσεις ή εικόνες χωρίς ιδέες ή έννοιες είναι τυφλές. Το αντικείμενο το αντιλαμβανόμαστε εάν και μόνο εάν, το δούμε και το αναγνωρίσουμε υποσυνείδητα ως αντικείμενο.

Τι διαφορετικό συμβαίνει με τον καθρέφτη; Ισχυρίζομαι πως όταν βρισκόμαστε σε ένα δωμάτιο και έχουμε απέναντί μας έναν καθρέφτη και ενώ αναπόφευκτα ερχόμαστε σε επαφή με την εικόνα ή τη διαίσθηση του καθρέφτη, η εσωτερική διαδικασία διαπίστωσης της ιδέας ή της έννοιας του καθρέφτη είναι τελείως απούσα. Συγκεκριμένα, βλέποντας τον καθρέφτη, ολόκληρο το είναι μας αφοσιώνεται στην αντανάκλασή μας και ενώ η εικόνα ή η διαίσθησή της αντανάκλασής μας δουλεύει παράλληλα με την εικόνα ή τη διαίσθηση του καθρέφτη, η ιδέα ή η έννοια της αντανάκλασής μας υπερισχύει στην ιδέα ή της έννοιας του καθρέφτη. Έτσι παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν καθρέφτη δεν αντιλαμβανόμαστε ενστικτωδώς ή αυτόματα την οντότητα ή την παρουσία του καθρέφτη αλλά μέσα από αυτόν, ερχόμαστε σε άμεση επαφή με την αντανάκλασή μας, με το είναι μας, με εμάς. Εκμεταλλευόμενοι τον καθρέφτη, και αγνοώντας παντελώς την ύπαρξή του, βρίσκουμε το ποιοι είμαστε εξωτερικά.

Ο καθρέφτης ως ένας άλλος πιστός ακόλουθός μας, ενώ επιδεκτικά τον αγνοούμε, αυτός συνεχίζει να μας δείχνει το ποιοι είμαστε. Έτσι και η Κύπρος. Για μένα η Κύπρος είναι τρία πράγματα: Η απότομη σπίθα ευτυχίας που διαφαίνεται στα μάτια της Τουρκοκύπριας άγνωστης όταν αφήνω τα αγγλικά και της λέω «ευχαριστώ» στα τουρκικά. Το αίσθημα του τρόμου και της απόστασης όταν υψώνονται μπροστά μας οι θεόρατοι ουρανοξύστες μόλις μπαίνουμε της Λεμεσού. Η πρώτη ανακούφιση για τη σταγόνα του ιδρώτα από τον καύσωνα όταν ανοίγουν οι αυτόματες πόρτες του αεροδρομίου στην επιστροφή μας. Αυτά τα τρία είναι οι καθρέφτες μας. Μας δείχνουν την αντανάκλασή μας. Το πρώτο, τη διαρκή και μόνιμη κρίση ταυτότητας. Το δεύτερο, τη μεγαλομανία μας που όσο μας απομακρύνει τόσο πιο πολύ μας εξιτάρει και μας κάνει να ξεχνάμε το κόμπλεξ της κατωτερότητάς μας. Το τρίτο, την άλογη περηφάνια μας για τον καθόλα κουραστικό και ανώφελο του να ζεις στην Κύπρο.

This is Cyprus. Αν πραγματικά επιθυμούμε λοιπόν, να βρούμε τι εστί Κύπρος, δεν έχουμε παρά να την εγκαταλείψουμε. Να τραβήξουμε από το συρτάρι ένα σφυρί από αυτά που καρφώνεις πρόκες στο ξύλο και να χαλάσουμε την ομοιομορφία του γυαλιού στον καθρέφτη δίπλα από το κρεβάτι. Να φύγουμε για λίγο. Ποιος ξέρει; Μάλλον τότε θα βρούμε τι εστί Κύπρος. Αλλά πάνω από όλα θα δούμε την αντανάκλασή μας.

Χριστόφορος Τριανταφύλλου

Εικόνα:Ρενέ Μαγκρίτ, The False Mirror, Παρίσι 1929