Το 20ο Διεθνές Φεστιβάλ Animation Κύπρου στην ύπαιθρο πραγματοποιήθηκε την εβδομάδα που πέρασε από τις 11 μέχρι τις 14 Αυγούστου στο χωριό Σαλαμιού. Φιλοξένησε δύο εικαστικούς καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από τη γη και τους ανθρώπους της Κύπρου, κυρίως από θέματα που απορρέουν από το εθνικό πρόβλημα της χώρας. Με ξεχωριστές προσεγγίσεις, ο καθένας τους ερμηνεύει, πειραματικά, πτυχές γνωστές και άγνωστες. Η Ana Mouyis εμπνέεται από τον λαϊκό πολιτισμό που μοιράζονται Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, ενώ, ο Gerco de Ruijter, με αφορμή την τελευταία πτήση που προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Λευκωσίας το 1974, δημιουργεί ένα έργο για τον μοιρασμένο ουρανό της Κύπρου.

Από τον ουρανό στη γη

Ο Gerco de Ruijter είναι εικαστικός καλλιτέχνης, από το Ρότερνταμ, που δουλεύει κυρίως με τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, άρχισε να χρησιμοποιεί χαρταετούς, μπαλόνια και στύλους αλιείας, φωτογραφίζοντας από ψηλά για να δημιουργήσει εικόνες από καταστάσεις πολύ μακριά από το δικό μας οπτικό πεδίο. Από το 2012, χρησιμοποιεί το Google Earth, από το οποίο συνέλεξε εικόνες από καλλιέργειες με κεντρικό άξονα ύδρευσης και από τις οποίες προέκυψε η ταινία CROPS (2012). Η τέχνη του διερευνά πόσο μπορεί να απλοποιηθεί η απεικόνιση ενός τοπίου και, όμως, να παραμείνει αναγνωρίσιμη.

Είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεται την Κύπρο και φιλοξενήθηκε στο χωριό Σαλαμιού για τρεις εβδομάδες, πριν από την έναρξη του Φεστιβάλ. Κάθε μέρα ξυπνούσε νωρίς λόγω της ζέστης, προγευμάτιζε και περπατούσε μέχρι την αυλή του σχολείου του χωριού. Καθόταν κάτω από ένα κλήμα αμπελιού και σχεδίαζε σε ένα άσπρο χαρτί το φως του ήλιου, που περνούσε από διάφορα σημεία μέσα από τα κλαδιά του κλήματος, δημιουργώντας κηλίδες στο έδαφος.

«Πήγαινα καθημερινά την ίδια ώρα, στις 12μμ συγκεκριμένα, και σχεδίαζα, στην αρχή για πέντε λεπτά, στη συνέχεια για δέκα, δεκαπέντε, είκοσι. Έτσι, αυτή η σειρά σχεδίων είναι η διαδοχή αυτών των κινήσεων. Είχα ήδη αυτή την ιδέα στο μυαλό μου και το κλήμα ήταν ιδανικό», εξηγεί, δείχνοντας την σειρά από σχέδια στον εκθεσιακό χώρο Αγίας Βαρβάρας, στο κέντρο του χωριού. «Στη σχολή τέχνης που φοιτούσα, ήθελα να δημιουργήσω ένα αφηρημένο πίνακα με ρίζες, στην πραγματικότητα με αφετηρία αεροφωτογραφίες. Έτσι, άρχισα να στηρίζω κάμερες πάνω σε χαρταετούς. Στην πορεία, πρόσεξα ότι διαφορετικές λεπτομέρειες έβρισκαν τον δρόμο τους μέσα στο κάδρο. Δεν ήμουν ιδιαίτερα καλός ζωγράφος για να μπορέσω να αποτυπώσω αυτές τις λεπτομέρειες, οπότε πέρασα στη φωτογραφία και επικεντρώθηκα σε αυτή. Αυτή είναι η πρώτη φορά που άρχισα να ζωγραφίζω ξανά, εδώ και τριάντα χρόνια. Ήθελα να τονίσω το πέρασμα του χρόνου μέσα από την περιστροφή της γης. Οι κηλίδες θυμίζουν κάπως σύννεφα στον ουρανό ή αεροσκάφη, όπως απεικονίζονται σε ραντάρ και σχετίζεται με το κυρίως μέρος του πρότζεκτ στην ταινία 'No Man’s Air'. Ο ουρανός είναι ένας θόλος με πολλαπλές και πολυεπίπεδες σημασίες, μια μεταφορά για όλα όσα συνδέουν ένα τόπο με τον έξω κόσμο αλλά χωρίς το φυσικό στοιχείο».

Στην ταινία «No Man’s Air» που προβάλλεται στον ίδιο χώρο, ο Gerco μίλησε με τον πιλότο που πραγματοποίησε την τελευταία πτήση πολιτικού αεροπλάνου τη μέρα της εισβολής. Στην ταινία, η φωνή του Αδάμου Μανέρου περιγράφει την εμπειρία εκείνης της πτήσης, από το Λονδίνο προς την Κύπρο, πάνω από εναλλασσόμενες εικόνες αεροδιαδρόμων, και τη σκιά αεροπλάνων στη θάλασσα που ο Gerco συνέλλεξε από το Google Earth. «Η εικόνα της σκιάς του αεροπλάνου στην ταινία έτυχε να είναι από αεροπλάνο που πετούσε πάνω από την θάλασσα κοντά στην Αντάλια στην Τουρκία. Στην προηγούμενή μου δουλειά χρησιμοποιώ πάντα ένα μοτίβο, ένα σχήμα που τραβήχτηκε από μια προοπτική ψηλά, όπως με την ταινία 'Crops'. Αυτή τη φορά, προσπάθησα να κάνω μια ταινία με διαφορετικές προοπτικές. Ένας πιλότος βλέπει τα πάντα από ψηλά, οπότε οι εναέριες εικόνες δένουν με αυτό και την ίδια στιγμή συμπυκνώνονται σε μία».

Κοινό έδαφος

Η Ana Mouyis είναι Κύπρια-Αμερικανίδα καλλιτέχνης, animator και Επίκουρη καθηγήτρια Κινουμένων Σχεδίων στο πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα στο Λαφαγιέτ. Μεγάλωσε στη Λευκωσία και πέρασε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής της στη Νέα Υόρκη. Οι ταινίες της έχουν προβληθεί σε ποικίλα φεστιβάλ κινηματογράφου σε όλο τον κόσμο και έχουν λάβει διακριτικά βραβεία.

Η Ana χρησιμοποιεί την ελευθερία του κινουμένου σχεδίου για να επικοινωνήσει ιστορίες, ενώ εξερευνά το αφηρημένο. Οι άυλες πτυχές των συναισθημάτων και των εμπειριών ζωντανεύουν μέσω της κίνησης και του ήχου. Οι ταινίες της αντιμετωπίζουν πολύπλοκα θέματα, όπως η φεμινιστική θεωρία (Pussy!, 2015) και θέματα ψυχικής υγείας (Dahlia, 2017). Κατανοούν την ουσία αυτών των θεμάτων, μετατρέποντάς τα σε απλές και προσιτές αφηγήσεις.

Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, η Ana Mouyis παρουσιάζει το «To Your Hands». Μια πειραματική εγκατάσταση ντοκιμαντέρ κινουμένων σχεδίων, για τις γαστρονομικές και τεχνικές παραδόσεις στα δύο τμήματα του νησιού, διερευνώντας τις ομοιότητες των δύο κοινοτήτων. Συνεργάζεται με τον Αμερικανό καλλιτέχνη και μουσικό Fox Schwach, ο οποίος χρησιμοποιεί αλγόριθμους για να αναλύσει ηχογραφήσεις από τοπία της Κύπρου.

«'Hθελα να κάνω ένα έργο με θέμα την Κύπρο. Αρχικά, είχα την ιδέα να επικεντρωθώ στην εμπειρία του πατέρα μου που είναι πρόσφυγας από τον Καραβά, που πάντα μιλούσε πολύ για τη ζωή εκεί πριν τον πόλεμο. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου, όμως, άρχισα να ενδιαφέρομαι περισσότερο για την τουρκοκυπριακή κοινότητα και την εμπειρία των Τουρκοκυπρίων και αποφάσισα να επικεντρωθώ στις ομοιότητες μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Και ο καλύτερος τρόπος να τις ανακαλύψω ήταν μέσω της γαστρονομίας και της λαϊκής τέχνης, καθώς η Κύπρος έχει ισχυρή παράδοση και στα δύο. Άρχισα, λοιπόν, να διαβάζω την ιστορία από την τουρκοκυπριακή προοπτική, η οποία είναι πολύ διαφορετική από ό,τι μάθαμε στο σχολείο εδώ, οπότε προσέγγισα Τουρκοκύπριους καλλιτέχνες οι οποίοι με έφεραν σε επαφή με ανθρώπους με τους οποίους θα μπορούσα να μιλήσω για το πρότζεκτ. Έτσι, αυτό που αρχικά θα ήταν μια καταγραφή των αναμνήσεων του πατέρα μου, έγινε λίγο ευρύτερο, καταγράφοντας κυπριακές παραδόσεις και στις δύο πλευρές του νησιού. Περίμενα ότι θα συναντούσα περισσότερες διαφορές, αλλά πραγματικά δεν υπήρχε καμία. Ακόμη και ο τρόπος ομιλίας, οι μανιερισμοί των ανθρώπων, είναι οι ίδιοι, έστω κι αν η γλώσσα είναι διαφορετική».

«Εδώ έχουμε τα λευκαρίτικα, μια Τουρκοκύπρια γυναίκα από τη Λεμεσό, που ζει στο Βορρά και εξακολουθεί να κεντά. Αυτή η εικόνα είναι από την τεχνική «Φριβολιτέ» από τον Καραβά, μια μέθοδος δημιουργίας δαντέλας, με τη χρήση ενός ξύλινου καρουλιού. Και εδώ, μια γυναίκα σε μια φάρμα στο Βόρειο τμήμα του νησιού παρασκευάζει χαλούμι και αναρή».

«Συνειδητοποίησα ότι πολλά από αυτά είναι δουλειά, άνθρωποι που εργάζονται, κάνοντας πολλές επαναλαμβανόμενες εργασίες. Έτσι, δημιούργησα αυτές τις λούπες των 40 καρέ που επαναλαμβάνονται, όπως και η επανάληψη των εργασιών». Το κάδρο στις ταινίες και από τις δύο πλευρές της εγκατάστασης έχει μια πινελιά στη μέση που εμποδίζει το να δεις καθαρά την πλήρη εικόνα. Αυτό που μου έκανε εντύπωση, παρόλο που οι δύο κοινότητες είναι παρόμοιες, ήταν ότι η διαδικασία του να συναντώ αυτούς τους ανθρώπους καθημερινά ήταν μια ταλαιπωρία. Σαν ένα αυθαίρετο εμπόδιο που σε εμποδίζει να δεις την πλήρη εικόνα. Ζωγράφισα το κάθε καρέ με το χέρι, κάτι που δεν είχα δοκιμάσει ξανά. Συνήθως, ζωγραφίζω πάνω σε γυαλί. Για την ταινία 'Dahlia', ζωγράφισα σιλουέτες σε γυαλί και πρόσθεσα χρώματα ψηφιακά, καθώς με ενδιαφέρει πολύ το σημείο που το αναλογικό μπαίνει στο ψηφιακό, αν συγκρούονται ή μπορούν να συνεργαστούν αρμονικά. Ήταν σαν ένας διαλογισμός. Ένιωσα πολύ συνδεδεμένη με το θέμα, είναι επίσης μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία, παρόμοια με τις διαδικασίες που τεκμηριώνω στην ταινία. Η ιδέα είναι να εξελιχθεί σε μια ταινία μεγαλύτερου μήκους ντοκιμαντέρ».

Η Ana προσεγγίζει τη δουλειά της από μια πιο ανθρώπινη οπτική γωνία. Προσπαθώντας να παρουσιάσει το θέμα της χωρίς μεροληψία ή διαδακτισμό, οι ταινίες στο «To your Hands» είναι πολύ κοντά στην αρχική τους μορφή, με όσο το δυνατό λιγότερη επεξεργασία. «Το πρότζεκτ με βοήθησε να ξεπεράσω τις δικές μου εγγενείς προκαταλήψεις. Δεν είχα την ευκαιρία να έχω επαφή με την τουρκοκυπριακή κοινότητα. O πατέρας μου, ακόμα και ο Αμερικανός παππούς μου, πάντα μου τόνιζαν ότι και οι 'τουρκοκύπριες μάνες αγαπούν τα παιδιά τους το ίδιο'. Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα ότι το βόρειο τμήμα είναι μέρος του νησιού. Χαίρομαι πολύ που μου έδωσε την ευκαιρία το φεστιβάλ. Είμαι ευγνώμων που ο Γιώργος Τσαγκάρης έκανε και κάνει τόσα πολλά για το animation στην Κύπρο. Είναι τόσο ωραίο για μένα να μπορώ να μεταφέρω εδώ αυτό που έκανα όλα αυτά τα χρόνια στην Αμερική. Όταν έφυγα από την Κύπρο, το 2005, δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να έχω οποιαδήποτε θέση εδώ, στο χώρο του animation και της τέχνης αλλά, τόσα χρόνια μετά, αυτό άλλαξε και αλλάζει προς το καλύτερο».