Ένας θρυλικός ζωγράφος πορτρέτου και δάσκαλος του φωτορεαλισμού, ο Tσακ Κλόουζ, που θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της γενιάς του, γνωστός για την πρωτοποριακή τεχνική του, που έχει επηρεάσει βαθιά τόσο τον αμερικανικό πολιτισμό όσο και τη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα, πέθανε σε ηλικία 81 ετών.

Στη Μόσχα, η πρώτη ατομική του έκθεση στην γκαλερί Gary Tatintsian παρουσιάζει αυτή την εποχή μια μεγάλη παλέτα του έργου του, φωτορεαλιστικές ελαιογραφίες, ψηφιδωτά και ταπισερί - έργα που εστιάζουν στην εξερεύνηση διαφόρων μέσων του Τσακ Κλόουζ και ωθούν τα όρια των φωτογραφικών μέσων, μεθόδων και προσεγγίσεων. Ο Κλόουζ κατάφερε στη διάρκεια της ζωής του να θολώνει αμφιλεγόμενα τη γραμμή μεταξύ καλής τέχνης και φωτογραφίας. Αντί να βασίζεται σε μια εκφραστική ώθηση ή σε μια ακαδημαϊκή παράδοση, έχει χτίσει την τέχνη του πάνω σε δικούς του κανόνες και τελετουργίες. Ως καλλιτέχνης με βαθιά ακαδημαϊκή βάση, έσπρωξε την έννοια του φωτογραφικού ρεαλισμού στη ζωγραφική στο προσκήνιο και δημοσιοποίησε τη χρήση της τέχνης ως αντανάκλασης της δύναμης της ατομικότητας.



Άποψη της έκθεσής του στην γκαλερί Gary Tatintsian Gallery, στη Μόσχα.



Σε ένα καλλιτεχνικό ταξίδι που διήρκεσε περισσότερα από 50 χρόνια, ο Κλόουζ έφερε επανάσταση στην καλλιτεχνική σκηνή, μεταμορφώνοντας τους κανόνες του ακαδημαϊκού πορτρέτου και πειραματιζόμενος σε διάφορες μορφές- από τη φωτογραφία Polaroid έως την ελαιογραφία, την ψηφιδωτή κεραμοποιία και την ταπισερί. Έχει δημιουργήσει πορτρέτα από τονικά πλέγματα δακτυλικών αποτυπωμάτων, κουκκίδες, πινελιές, χαρτοπολτό και αμέτρητα άλλα μέσα. Χρησιμοποίησε την κάμερα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 για να κάνει φωτογραφίες τόσο ως βάση για ζωγραφισμένα πορτρέτα όσο και για έργα, δημιουργώντας το δικό του εικονικό εργαλείο, χρησιμοποιώντας τη φωτογραφία για να τη μεταφέρει σε καμβάδες μεγάλης κλίμακας.

Η μέθοδος του Κλόουζ ήταν η "οπτική ανάμειξη", το φαινόμενο με το οποίο το ανθρώπινο μάτι συγχωνεύει τα γειτονικά χρώματα σε μία μόνο απόχρωση. Η συνάντηση ενός θεατή με οποιοδήποτε έργο του Κλόουζ εξαρτάται από αυτήν τη διαδικασία, επειδή το μάτι λειτουργεί πρώτα σε μικροεπίπεδο για να συνδυάσει τα χρώματα σε κάθε πίξελ σε ένα κομμάτι πληροφοριών χρώματος και στη συνέχεια σε μακροεπίπεδο, για να προσθέσει το ψηφιδωτό σε μεμονωμένα κομμάτια, προκειμένου να συγκροτηθεί από αυτό η εικόνα ενός ανθρώπινου προσώπου. Η αυστηρότητα και η μαθηματική ακρίβεια του πλέγματος που χρησιμοποιεί ο Κλόουζ έχει ωθήσει πολλούς κριτικούς να χαρακτηρίσουν τη διαδικασία του ως «επιστημονική». Η άλλη όψη αυτού είναι η απροσδόκητη μουσικότητα που προσφέρει το πλέγμα. Οι επαναλήψεις του δημιουργούν έναν ακριβή και κανονικό ρυθμό, ενώ οι παραλλαγές στο χρώμα αντιπροσωπεύουν μια σειρά κυριολεκτικά χρωματικών διαμορφώσεων. «Δουλεύω με το ισοδύναμο χρώματος μιας μουσικής χορδής, ένα είδος χορδής χρωμάτων», λέει ο Κλόουζ για τις συνθέσεις του.



Cindy Sherman, 1988. Φωτογραφία: Chuck Close, via Pace Gallery.

Shirley, 2007. © Chuck Close

Στην εποχή της selfie, η τέχνη της προσωπογραφίας με την πρώτη ματιά φαίνεται να παίζει τον ρόλο του φιλτραρίσματος της φωτογραφικής πραγματικότητας. Αλλά για τον Κλόουζ η ιστορία πηγαίνει πολύ βαθύτερα: Η τέχνη έγινε ένας τρόπος να επικοινωνήσει τον πόνο του -τόσο σωματικό όσο και συναισθηματικό-, καθώς και ένα εργαλείο για να γιορτάσει τη νίκη του ενάντια στις συνθήκες που προσπάθησαν να τον εμποδίσουν να ζήσει το όνειρό του. Εκτός από τη μερική παράλυση που τον έκανε να χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο από το 1988, ο καλλιτέχνης έχει προσωπαγνωσία (όσοι πάσχουν από αυτή δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τον απέναντί τους από τα χαρακτηριστικά του προσώπου), η οποία τον οδήγησε αρχικά σε πορτρέτα. Ήθελε να κρατήσει εικόνες φίλων και συγγενών στη μνήμη, απαθανατίζοντας τους ανθρώπους και τα πρόσωπα που είχαν μεγαλύτερη σημασία. Με τη φωτογραφική του μνήμη για δισδιάστατα αντικείμενα, αλλάζει τα πρόσωπα σε δισδιάστατα πορτρέτα. Στην πραγματικότητα, ο Κλόουζ πίστευε ότι έχει ανθίσει ως καλλιτέχνης, παρά τη νευρολογική του κατάσταση, εξαιτίας αυτής.

Στο στούντιό του στο κέντρο του Μανχάταν υπήρχαν πορτρέτα παντού: η Κέιτ Μος, ο Μπραντ Πιτ, ο Λου Ριντ, οι πρόεδροι Μπιλ Κλίντον και Μπαράκ Ομπάμα, και ο Κλόουζ - οι σταρ του κινηματογράφου, οι μουσικοί, οι πολιτικοί και οι καλλιτέχνες βρήκαν τη θέση τους μπροστά στην κάμερά του. Κάθε πορτρέτο σημειώνει τη δυαδικότητα της εργασίας του. Από τη μία πλευρά, είναι σαν μια συνομιλία με έναν στενό φίλο. Από την άλλη, παραμένει μια τυπική και αυστηρή διαδικασία δημιουργίας μιας επαγγελματικής φωτογραφίας. Η αμεσότητα της δημιουργίας της εικόνας, έλεγε ο Κλόουζ, αλλάζει τη σχέση μεταξύ του υποκειμένου και του καλλιτέχνη, οι οποίοι από κοινού βλέπουν την εμφάνιση της εικόνας αφού αφαιρεθεί η φωτογραφία από τη φωτογραφική μηχανή και τα χημικά εκτελέσουν τη λειτουργία τους. «Και οι δύο εργάζεστε μαζί για να πάρετε κάτι που θέλετε από αυτό», έλεγε. «Το θέμα σας δείχνει τι προσπαθείτε να κάνετε».

Η αξία και το βάρος του ατόμου απεικονίζονται στα έργα του καλλιτέχνη μέσω του υπερρεαλιστικού στυλιζαρίσματος. Η δημιουργία ενός πορτρέτου φωτογραφιών μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες -από την ανάπτυξη της ιδέας έως την έγκριση της τελικής εκτύπωσης-, όταν ένας πίνακας θα χρειαζόταν περίπου 12 έως 14 μήνες. Το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο από αυτό που κάνουν τα περισσότερα σύγχρονα πορτρέτα: Δεν υπάρχει πρόθεση να κολακεύσει ή να εξωραΐσει το άτομο.



Eric, 1990. Φωτογραφία: Chuck Close, via Pace Gallery.

Αυτοπροσωπογραφία, 2012. Φωτογραφία: Chuck Close, via Pace Gallery.



Σε όλη την παιδική ηλικία και την εφηβεία του, ο Κλόουζ χρησιμοποίησε την τέχνη ως μέσο απέναντι σε μαθησιακές δυσκολίες. Συνέχισε να αναπτύσσει τις καλλιτεχνικές του ικανότητες μέσω ιδιωτικών μαθημάτων τέχνης, ζωγραφίζοντας ζωντανά μοντέλα. Ως φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον (BA, 1962) και αργότερα στο Yale (BFA 1963; MFA 1964), άρχισε να μιμείται τα στυλ των Arshile Gorky και Willem de Kooning, θεωρώντας τον εαυτό του αφηρημένο εξπρεσιονιστή του τρίτου κύματος. Καθώς εξερευνούσε αυτό το λεξιλόγιο, στράφηκε από τις βιομορφικές μορφές στην εικονογράφηση.

Αφού σπούδασε στο Akademie der Bildenden Künste στη Βιέννη (1964) με υποτροφία Fulbright, ο Κλόουζ επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1965. Δίδαξε ζωγραφική στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, Amherst, όπου θα παρουσίαζε την πρώτη του ατομική έκθεση. Επιδιώκοντας να ξεφύγει από το στυλ που είχε χαρακτηρίσει το μαθητικό του έργο, ο Κλόουζ στράφηκε προς την εικονογράφηση του Pop-inflected πριν αγκαλιάσει τα εργαλεία της εμπορικής τέχνης και της εικονογράφησης. Βασίζοντας τους πίνακές του σε φωτογραφικές εικόνες, ο Κλόουζ περιόρισε την παλέτα του στο ασπρόμαυρο. Ένα από τα πιο διάσημα έργα του καλλιτέχνη αυτής της περιόδου είναι ο μεγάλης κλίμακας πίνακας "Big Nude" (1967). Στην ατομική του έκθεση στην Πινακοθήκη του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης το 1967 παρουσίασε πίνακες ανδρικών γυμνών, μια κίνηση που αποδείχθηκε αμφιλεγόμενη και κατέληξε σε μια δικαστική υπόθεση που επεδίωκε να επεκτείνει την ελευθερία του λόγου στις εικαστικές τέχνες.

Όταν μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, ο Κλόουζ συνέχισε να εξερευνά τον ρεαλισμό, χρησιμοποιώντας έναν αερογράφο για να ζωγραφίσει ασπρόμαυρα, εξαιρετικά λεπτομερή φωτογραφικά πορτρέτα του ίδιου, της οικογένειας και των φίλων του σε καμβάδες μεγάλης κλίμακας. Συμμετείχε στην πρώτη του έκθεση στη Νέα Υόρκη το 1970 στην γκαλερί Bykert μαζί με τη Lynda Benglis και τον Richard Van Buren. Εκείνη την περίοδο, το Walker Art Center, Minneapolis, απέκτησε το "Big Self Portrait" (1967) απευθείας από το στούντιό του. Ο Κλόουζ εγκατέλειψε την ασπρόμαυρη παλέτα του στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και άρχισε να χρησιμοποιεί μια διαδικασία τριών χρωμάτων καθώς και διάφορα νέα συστήματα και τεχνικές. Έναν χρόνο αργότερα, έκανε την πρώτη του μεγάλη μουσειακή έκθεση, στο Μουσείο Τέχνης του Λος Άντζελες.

Εξερευνώντας διαφορετικούς τρόπους αναπαράστασης, ο Κλόουζ άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 να κάνει χρήση ενός συστήματος ακανόνιστου πλέγματος που βασίζεται σε μια φυσική σχέση με το έργο του. Τα προκύπτοντα έργα διαβάζονται σαν ψηφιδωτά όπου ο θεατής συνδυάζει ξεχωριστές περιοχές αντιπαρατιθέμενων χρωμάτων, σχημάτων, γραμμών και δακτυλικών αποτυπωμάτων, σε μια ενοποιημένη εικόνα. Η πρώτη αναδρομική του καλλιτέχνη, με τίτλο "Close Portraits", οργανώθηκε από το Walker Art Center στη Μινεάπολη το 1980.



Kara Walker, 2010. Φωτογραφία: Chuck Close, via Pace Gallery.

Philip Glass, 1983. Φωτογραφία: Chuck Close, via Pace Gallery.



Από τότε που υπέστη ένα ανεύρυσμα της σπονδυλικής στήλης το 1988 σε ηλικία 48 ετών, ο Κλόουζ αντιμετώπισε μυριάδες ζητήματα υγείας. Μέσω της θεραπείας αποκατάστασης, ανέκτησε την ικανότητά του να ζωγραφίζει χρησιμοποιώντας μια συσκευή που συγκρατούσε το πινέλο που ήταν δεμένο στον καρπό και τον πήχη του. Ξεκινώντας το 1991, συνέχισε τις εξερευνήσεις του για την προσωπογραφία μέσω της παραγωγής μεταξωτών ταπισερί. Από το 2003, προώθησε αυτή την έρευνα, δημιουργώντας ταπισερί μεγάλης κλίμακας "Jacquard". Τον Ιούνιο του 2015, διαγνώστηκε με μεσοπρόθεσμη άνοια (επίσης γνωστή ως άνοια μετωπιαίου λοβού), η οποία προκαλεί ατροφία του εγκεφάλου που οδηγεί σε προοδευτική απώλεια της εγκεφαλικής λειτουργίας. Ήταν ένας μεγάλος μαχητής, πρωτοπόρος, και ένας επαναστάτης με μια νέα καλλιτεχνική αιτία.



Η αυτοπροσωπογραφία του "Big Self Portrait" (1968), παραμένει ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του. Φωτογραφία: Chuck Close, via Pace Gallery.

LiFO