Σε μια μικρή αποθήκη στον Στρόβολο, δίπλα από τον ποταμό Πεδιαίο, το υπεριώδες φως ενός μικρού φαναριού αποκαλύπτει σύνθετα μοτίβα πάνω σε κοχύλια, αόρατα σε κανονικές συνθήκες. Ακανόνιστες γραμμές, αφηρημένες επαναλαμβανόμενες κηλίδες, μια μαγική ματιά στη ζωή του κοχυλιού, όπως ήταν εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν κολυμπούσε στον βυθό, σε μια εποχή που δεν υπήρχε ακόμα ο άνθρωπος. Κοχύλια, πετρώματα, φτερά, απολιθώματα και άλλα «κειμήλια» της φύσης είναι τοποθετημένα σε μια γυάλινη προθήκη, σαν να βρίσκονται σε μουσείο. Σε ταξινομημένα κουτιά παπουτσιών και σε μια συρταριέρα στο υπόλοιπο δωμάτιο, ο Δημήτρης, 23 χρονών, λάτρης της φύσης, φυλάει την υπόλοιπη συλλογή του.

«Όταν ήμουν παιδί, μάζευα μικρές πέτρες και διάφορα άλλα που έβγαζε ο ποταμός εδώ κοντά στο σπίτι μας. Μετά ξεκίνησα να μαζεύω αντικείμενα από εγκαταλελειμμένα σπίτια. Θυμάμαι, είχα γεμίσει το σπίτι, μανιακός συλλέκτης κανονικά. Στην εφηβεία μου, σταμάτησα, μέχρι που επισκέφτηκα το μουσείο φυσικής ιστορίας στο Λονδίνο», εξηγεί.

Εκεί, είχε ανακαλύψει ένα βιβλίο για τη ζωή της Ντοροθέα Μπέιτ, της βρετανίδας παλαιοντολόγου, που το 1903, σε μια αποστολή της στην Κύπρο, είχε ανακαλύψει τα κόκαλα ενός νέου είδους, του νάνου ελέφαντα, που ονόμασε Palaeoloxodon cypriotes, όπως και απολιθωμένα οστά νάνων ιπποποτάμων.

«Μελετώντας το, σκέφτηκα ότι αποκλείεται να υπάρχουν ακόμα και μου μπήκε η ιδέα ότι όταν επιστρέψω Κύπρο θα ξεκινήσω τη δική μου ανασκαφή».

Οι πρώτοι μήνες ήταν «άρρωστοι», όπως εξηγεί, τον είχε πιάσει μια μανία. «Μετά την πρώτη ανακάλυψη, ενθουσιάζεσαι και θέλεις να πηγαίνεις συνέχεια». Μια τυπική εξόρμηση για αναζήτηση απολιθωμάτων αρχίζει με τον καθορισμό της τοποθεσίας που αποφασίζεις, με την καθοδήγηση γεωλογικού χάρτη ή με τη συμβουλή άλλου φυσιοδίφη συλλέκτη. Σταδιακά, με την εμπειρία, μπορείς να υπολογίσεις με το μάτι αν θα βρεις κάτι σε μια τοποθεσία. Συχνά επιστρέφεις στην ίδια τοποθεσία, αρκετές φορές ξανά.

«Τα κοχύλια είναι πιο εμφανή, σχετικά εύκολο να τα διακρίνεις και σημάδι ότι μπορεί να βρεις και άλλα είδη στο ίδιο σημείο. Σιγά σιγά, μαθαίνεις και τι είναι τα άλλα μικρά κομματάκια που βρίσκεις, ψάχνοντάς το στο διαδίκτυο και σε βιβλία. Συνήθως περνώ δύο με τρεις ώρες σε μια τοποθεσία, όταν επιστρέφω τα καθαρίζω, παρατηρώ τα ευρήματα και τα ταυτοποιώ. Καταγράφω το όνομά τους, την τοποθεσία που τα βρήκα και την ηλικία τους.

Ασχολούμαι περισσότερο με την Πλειόκαινο εποχή, 2 με 5 εκατομμύρια χρόνια πριν. Στην περιοχή νότια της Λευκωσίας και στη Μεσαορία, βρίσκονται τα περισσότερα απολιθώματα από εκείνην την εποχή, όταν το Τρόοδος και η οροσειρά Πενταδακτύλου ήταν νησιά και η Λευκωσία ήταν στον βυθό μεταξύ τους. Στις περιπτώσεις αυτές, πρόκειται για θανατοκοινωνίες που προέκυψαν από τον ομαδικό θάνατο βιοκοινωνιών, λόγω της απότομης αλλαγής των θαλάσσιων συνθηκών και ειδικότερα της αλατότητας του νερού, ως αποτέλεσμα της ανύψωσης της Κύπρου, καθώς και των κλιματικών αλλαγών (εναλλαγή ξηρών και υγρών εποχών).

Σιγά σιγά, ανακάλυπτα διάφορα άλλα ενδιαφέροντα, οπότε μου πέρασε η ανάγκη να ψάξω για εκείνα που έψαχνε η Ροδοθέα. Συλλέγω κοχύλια, πετρώματα, κόκαλα θαλάσσιων θηλαστικών, δόντια καρχαρία, χελώνες, απολιθώματα φύλλων που σε κάποια διακρίνεις ακόμα και λέπια ψαριών. Έστω και αν αρκετά είδη στην Κύπρο είναι ήδη καταγεγραμμένα, υπάρχουν πολλά που δεν έχουν καταγραφεί ακόμα. Μπορεί να ανακαλύψεις κάτι καινούργιο. Είναι σαν ένα κυνήγι θησαυρού».

Λίγο πριν να φτάσει η πανδημία στο νησί, o Δημήτρης έκανε την πρώτη του ανακάλυψη. Τρία μικροσκοπικά κοχύλια που αποτελούν νέα καταγεγραμμένα είδη στην Κύπρο και δύο άλλα, νέα είδη στην επιστήμη γενικότερα. «Βρήκα αυτά τα πέντε κοχύλια που δεν είχαν καταγραφεί εδώ, όπως και πολλά άλλα, εκ των οποίων τα δύο είναι νέα είδη στην επιστήμη. Το γένος είναι, ας πούμε, η ομάδα που κατηγοριοποιείται ένα είδος, με βάση τα χαρακτηριστικά του. Το ένα από τα δύο καινούργια είδη κατηγοριοποιείται σε γένος που δεν είχε καταγραφεί ξανά στο Πλειόκαινο της Μεσογείου και ήταν νέο είδος στην επιστήμη παγκόσμια. Όταν το βρήκα, έκανα μήνες έρευνα για να βεβαιωθώ ότι δεν υπάρχει και αλλού το ίδιο. Το ανέλυσα, έγραψα μια περιγραφή, το πώς μοιάζει και πώς διαφέρει από άλλα κοχύλια του ίδιου γένους. Μετά έστειλα το ολότυπο, όπως και άλλα παράτυπα, δηλαδή άλλα κοχύλια που θα χρησιμοποιήσω στην έρευνα, σε ένα μουσείο φυσικής ιστορίας στο Βέλγιο, για να εξακριβώσουν ότι όντως πρόκειται για νέα είδη στην επιστήμη. Ενθουσιάστηκα όταν έλαβα τη διαπίστευση τον περασμένο Δεκέμβριο. Το πιο σπουδαίο είναι ότι μπορείς να δώσεις εσύ την επίσημη ονομασία του είδους στην ανακάλυψή σου. Το ένα το ονόμασα Anacithara akisi, από τον πατέρα μου Άκη. Του το χρωστούσα, αφού αυτός με έπαιρνε στις εξορμήσεις μου από μικρός. Στο άλλο έδωσα την ονομασία Bela pediensis από τον ποταμό Πεδιαίο, όπου και βρέθηκαν τα δείγματα.

1-2: Kyllinia parentalis Garilli & Galletti, 2007 Deftera, Nicosia, Cyprus. DK. 1: 6.4 mm. 2: 6.5 mm. 3-5: Anacithara akisi sp. nov. Arediou, Nicosia, Cyprus. 3: Holotype. 4mm. RBINS: IRSNB 7695. 4: Paratype 1. 4 mm. DK. 5: Paratype 2.4 mm. RBINS: IRSNB 7696.

Στις περισσότερες χώρες, ο νόμος δεν επιτρέπει τη συλλογή απολιθωμάτων χωρίς σχετική άδεια, αλλά αυτό δεν σταματά τους ενθουσιώδεις ερασιτέχνες παλαιοντολόγους, που σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονται να συνεργάζονται και να ενισχύουν το έργο ακαδημαϊκών επιστημόνων σε μουσεία και πανεπιστήμια.

«Καταλαβαίνω γιατί υπάρχει αυτός ο νόμος, ίσως ένα σημαντικό εύρημα να καταλήξει στο σαλόνι ενός σπιτιού», εξηγεί ο Δημήτρης. «Όμως, θα μπορούσε να γίνει μια ρύθμιση πιστεύω, όπου οι συλλέκτες μπορούν να καταγράφουν τις ανακαλύψεις τους, κάτι σαν κοινή πλατφόρμα. Στην Αγγλία, είναι παράνομο μόνο σε ορισμένες περιοχές. Στην επαρχία Έσσεξ στο Walton-on-the-Naze, υπάρχουν πινακίδες στις παραλίες που σου λένε ότι σε αυτό το σημείο μπορείς να βρεις τα Χ απολιθώματα. Αν έβρισκες κάτι ασυνήθιστο, μπορούσες να το πάρεις σε ειδικό κέντρο κοντά στο σημείο για να το δουν ειδικοί. Η συλλογή απολιθωμάτων είναι πολύ δημοφιλές χόμπι στην Αγγλία αλλά και στην Κύπρο. Αρκετοί φυσιοδίφεις που ακολουθώ στα ΜΚΔ είναι κυρίως συνταξιούχοι. Έχουν εκπονήσει εργασίες με πολύ σημαντικές επιστημονικές πληροφορίες, ειδικά όσον αφορά τα κοχύλια. Πιστεύω υπάρχουν πολλά είδη που δεν ανακαλύφθηκαν ακόμα. Η δική μου συλλογή είναι μόνο τεσσάρων χρονών, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν δύο σπίτια γεμάτα». Είναι επιστήμη και χόμπι μαζί. Αυτά που θα συλλέξω θα μπορούσα να τα δώσω σε κάποιον άλλο να τα μελετήσει, αν δεν ασχοληθώ περισσότερο εγώ.

Η  διαδικασία συλλογής μού δίνει μια γνώση για τη φύση, αλλά κυρίως το κάνω για δική μου ευχαρίστηση. Τη χαρά τού να βρεις κάτι να το φυλάξεις, να το δείξεις σε άλλους και να τους μιλήσεις για το τι είναι. Επίσης, είναι μια ευκαιρία να ανακαλύψεις τη φύση. Πρόσφατα, σε μια εξόρμηση, ανακαλύψαμε ένα πανέμορφο καταρράκτη, ίσως να είμαστε από τους λίγους που τον είδαμε, ήταν κάτι μυστικιστικό και μοναδικό».