Για την Αντιγόνη Τσίρκα

Γράφει ο Μισέλ Φάις*

Στο παρακάτω κείμενο η Αντιγόνη Κερασιώτη – Χατζηανδρέα μιλά για τη σχέση της με τον σύζυγό της, τον πεζογράφο Στρατή Τσίρκα, στον Μισέλ Φάις, στο σπίτι του ζευγαριού στην Καισαριανή. Η συνομιλία του δημοσιογράφου και συγγραφέα Φάις με «την προσηνή, ευφυή και χαμηλών τόνων», όπως την περιέγραψε, πρωτοδημοσιεύτηκε στο πλαίσιο ενός άρθρου με προσωπογραφίες της Άννας Σικελιανού, της Λουίζας Τερζάκη, της Λένας Εγγονοπούλου και της Μαρίκας Χάκκα στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» στις 6 Σεπτεμβρίου 1990.

Είκοσι δύο χρόνια μετά, με αφορμή τον θάνατο της Αντιγόνης Τσίρκα τα ξημερώματα της Κυριακής 9 Σεπτεμβρίου, ο Φάις αναδημοσίευσε τις αναμνήσεις της στο protagon.gr, μαζί με τη φωτογραφία που είχε δημοσιευτεί τότε στο περιοδικό με τη γυναίκα της ζωής και φύλακα του έργου του δημιουργού των «Ακυβέρνητων πολιτειών» να ποζάρει μαζί του, νέα και λαμπερή, στην Αλεξάνδρεια.

«Με τον Γιάννη [Γιάννης Χατζηανδρέας, είναι το πραγματικό όνομα του Στρατή Τσίρκα] γνωριστήκαμε στην πλαζ της Αλεξάνδρειας, καλοκαίρι του ‘36. Είχαμε μικρή διαφορά ηλικίας, τέσσερα χρόνια. Κάναμε πολύ παρέα στην αρχή. Μετά πιάσαμε αλληλογραφία. Ανταλλαγή βιβλίων, τέτοια. Γιατί εκείνος ήταν στην Άνω Αίγυπτο, στα χωριά, διευθυντής στην εκεί βαμβακοβιομηχανία. Και τον επόμενο χρόνο, το ’37, παντρευτήκαμε. Στο Ντέιρουτ που μέναμε τότε, ένα χωριουδάκι έξι ώρες από το Κάιρο, η ζωή μας κυλούσε πολύ αργά και ήσυχα.

Πρέπει να πω πως εγώ από τότε, από τα πρώτα του γραφτά που μου έδειξε ο Γιάννης, προέβλεπα πως κάποια μέρα θα γίνει σπουδαίος συγγραφέας. Το πίστευα βαθιά. Και το ‘39 -μερικές βδομάδες πριν κηρυχτεί ο πόλεμος- πήγαμε στην Αλεξάνδρεια και ζήσαμε μαζί με την οικογένειά του, όμορφα, πολύ αρμονικά.

Εκεί στην Αλεξάνδρεια ασχοληθήκαμε με την Ειρηνιστική Ένωση. Ήταν μια οργάνωση που είχε όλες τις ράτσες μέσα, Εβραίους, Γάλλους, Ιταλούς, Εγγλέζους, και ήμασταν όλοι αδελφωμένοι μεταξύ μας. Τότε επίσης υπήρχε στην Αλεξάνδρεια ένα βιβλιοπωλείο Les amis du livre, όπου ήταν στέκι μας. Εκεί μαζεύονταν συγγραφείς, καλλιτέχνες και διανοούμενοι και συζητούσαν. Ήταν ο Πιερίδης, ο Φίλας, ο Μαλάνος…

Στον Τσίρκα άρεσε πολύ ο κινηματογράφος, έτσι τρεις φορές την εβδομάδα πηγαίναμε απαραιτήτως σινεμά. Πηγαίναμε όμως και στο θέατρο, σε συναυλίες, στο μπαλέτο. Όταν ήρθαμε στην Ελλάδα, δεν πίστευαν όλα αυτά τα θεάματα που είχαμε δει στην Αίγυπτο.

Το καλοκαίρι του ‘63 είχαμε έρθει στην Ελλάδα για τουρισμό. Γίνεται η εθνικοποίηση του εργοστασίου που δούλευε ο Γιάννης και τηλεφωνούμε σε κάποιους φίλους εκεί να μας στείλουν χειμωνιάτικα ρούχα. Έτσι ήρθαμε μόνιμα στην πατρίδα. Αρχικά πιάσαμε ένα σπίτι στη Νέα Σμύρνη – προσωρινά, της κουνιάδας μου ήταν. Τότε συνδεθήκαμε με τον «Κέδρο», όπου ο Γιάννης έβγαζε τα βιβλία του. Βλέπαμε τη Νανά, τον Βουρνά, τον Διαμαντόπουλο, τον ηθοποιό, τον Καλμούχο, τον ζωγράφο. Μετά πήγαμε στον Άγιο Χαράλαμπο και τελικά ήρθαμε εδώ στην Καισαριανή.

Ο Τσίρκας τον καιρό εκείνο δούλευε κάτι και δεν ήθελε κανένας να τον ενοχλεί. Όταν τελείωνε όμως μας το διάβαζε και ζητούσε γνώμες. Ήταν ανοιχτός σε ολονών τις κρίσεις, δεν ήταν δηλαδή μυγιάγγιχτος. Δεν θεωρούσε ότι αυτό που έγραψε είναι το έργο με έψιλον κεφαλαίο, είχε αυτογνωσία και ήξερε μέχρι πού μπορεί να φτάσει.

Απ’ όλα τα βιβλία του με συγκινεί περισσότερο η «Αριάγνη», ο δεύτερος τόμος της τριλογίας, γιατί αποπνέει πολλή ανθρωπιά. Η κεντρική ηρωίδα, αυτή η γυναίκα με πιάνει βαθιά, γιατί μου θυμίζει τη μητέρα του Γιάννη – έχει πάρα πολλά στοιχεία από τη μητέρα του. Ακόμα σκέφτομαι πολύ συχνά και τη συμπαθή φιγούρα του ομοφυλόφιλου του Ρούντη, που λέει κάπου: «Προτιμώ να πεθάνω για τους φίλους μου, παρά για μια ιδεολογία». Είναι μια φράση, πιστεύω, που σημαδεύει μια εποχή, έναν κόσμο, μια στάση ζωής.

Με τον Τσίρκα είχαμε φιλία μεταξύ μας. Ήξερε ο ένας ότι μπορεί να στηρίζεται στον άλλο. Ζούσαμε πολύ απλά. Ήμασταν πολύ δεμένοι. Μετά τον θάνατό του σιγά-σιγά φτιάξαμε το αρχείο του, που τώρα θα πάει στο νέο κτήριο του Ε.Λ.Ι.Α, μαζί με τη βιβλιοθήκη του, έτσι όπως την είχε αφήσει. Σήμερα η ζωή μου είναι τα χαρτιά του Τσίρκα, λίγο το σπίτι, καμιά φορά περνάω κι από τον ‘Κέδρο’».