Σε ποιον ανήκει το selfie;

@valia_kaimaki

Προσπάθησα να ψάξω λίγο την ιστορία του μακάκου [ή μακάκα, οι γνώμες διίστανται] και του περίφημου selfie του. Πώς ξεκίνησε, λοιπόν, η όλη ιστορία; Την ώρα που ο Βρετανός φωτογράφος Ντέιβιντ Σλέιτερ κατέγραφε τη ζωή μιας ομάδας μακάκων στην Ινδονησία, ένας από αυτούς άρχισε να τραβάει φωτογραφίες. Μία από αυτές απεικονίζει τον ίδιο [τον μακάκο] που «χαμογελά» στον φακό, μια φωτογραφία που μοιάζει πολύ με σέλφι. Όλα αυτά έγιναν το 2011 και στο μεταξύ, η συγκεκριμένη φωτογραφία έγινε viral, όταν τη δημοσίευσε το Wikimedia [η αμερικανική θυγατρική εταιρεία της Wikipedia] και μάλιστα συμπεριλαμβάνοντάς της στον κατάλογο με τις φωτογραφίες ελεύθερες δικαιωμάτων. Ο Σλέιτερ προσπαθεί να ζητήσει δικαιώματα ή τουλάχιστον να βγάλει τη φωτογραφία από τον συγκεκριμένο κατάλογο αλλά το Wikimedia αρνείται, αφού τη φωτογραφία την έχει τραβήξει ο πίθηκος.

Πανικός! Ο μακάκος δεν έχει δικαιώματα, γιατί δικαιώματα τα ζώα δεν έχουν. Αλλά τα δικαιώματα θα ήταν δικά του και όχι του Σλέιτερ, λέει το Wikimedia, άρα ο Σλέιτερ δεν δικαιούται τίποτα.
Σε γενικές γραμμές, ο νόμος αλλά και οι αποφάσεις των δικαστηρίων, εάν φτάσουν εκεί τα πράγματα, δίνουν την κατοχή των δικαιωμάτων σε αυτόν που πατάει το κουμπί. Ψάχνοντας, βρήκα την υπόθεση ενός φωτογράφου, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο οποίος ταξίδεψε στην Αφρική. Μία από τις φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν τον έδειχνε ανάμεσα σε πυγμαίους, άρα ήταν ένας πυγμαίος που τράβηξε το συγκεκριμένο κλισέ. Και άρα το περιοδικό στο οποίο δημοσιεύτηκε η φωτογραφία αρνήθηκε να του πληρώσει δικαιώματα, πράξη που επιβεβαιώθηκε και δικαστικά αργότερα.

Παρ’ όλα αυτά, ακόμα κι αν δεχθούμε την αρχή αυτή, ότι δηλαδή τα δικαιώματα τα έχει αυτός που πατάει το κουμπί, και πάλι δημιουργούνται ερωτηματικά. Η εταιρεία βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Wikimedia βασίζεται στον αμερικανικό νόμο για να αρνηθεί τα δικαιώματα: «Η φωτογραφία βρίσκεται στον δημόσιο τομέα γιατί δεν υπάρχουν μη ανθρώπινα δικαιώματα. Ο πίθηκος δεν έχει δικαιώματα, αλλά ούτε και ο ιδιοκτήτης της φωτογραφικής μηχανής», δήλωσε η εκπρόσωπος τύπου του Wikimedia, Κάθριν Μέγιερ.
Με αυτή τη λογική, η επίσης αμερικανική ΝΑSA, η οποία κρατά τα δικαιώματα των φωτογραφιών που τραβούν οι δορυφόροι της, είναι παράνομη γιατί «δεν υπάρχουν μη ανθρώπινα δικαιώματα». Τις φωτογραφίες τις τραβά αυτόματα ο δορυφόρος, άρα ανήκουν στον δορυφόρο, που δεν έχει δικαιώματα. Στο βάθος της ιστορίας, πάντως, κρύβεται το τεράστιο πρόβλημα των πνευματικών δικαιωμάτων. Ένα πρόβλημα ήδη μπερδεμένο πριν από την εποχή του διαδικτύου και το οποίο έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Ρωτούσα εξειδικευμένο νομικό πριν από λίγες εβδομάδες, τι γίνεται με τις φωτογραφίες που αναπαράγουμε μαζικά όλοι στο facebook. Κανονικά απαγορεύεται. Μου απάντησε ότι όντως απαγορεύεται και του έχει τύχει κάποιες φορές να «κατέβουν» φωτογραφίες μετά από διαμαρτυρίες των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων. Και αν παρατηρήσετε, ειδικά το YouTube, κατεβάζει μαζικά όχι μόνο «πειρατικά» βίντεο, αλλά και πρωτότυπες παραγωγές που έχουν, όμως, μουσική επένδυση, με τη μουσική να έχει δικαιώματα, για παράδειγμα. Κάθε μέρα το σύστημα της Google που ονομάζεται Content ID σκανάρει ώρες βίντεο που αντιστοιχούν σε 250 χρόνια [ναι, καλά διαβάσατε] για να δει εάν υπάρχουν δικαιώματα.

Προφανώς, η ιστορία του μακάκου είναι τραβηγμένη από τα μαλλιά. Δεν θα είναι, όμως, η τελευταία, που θα μας απασχολήσει. Το πρόβλημα των πνευματικών δικαιωμάτων είναι μπροστά μας κι όχι πίσω μας. Και τις περισσότερες φορές που έγιναν προσπάθειες να λυθεί με διεθνείς συμβάσεις, η λογική ήταν να ευνοούνται πάντα οι μεγάλες εταιρείες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δηλαδή, δεν θα υπήρχε καμία αμφιβολία ότι το Wikimedia θα είχε δίκιο. Ή, ακόμα χειρότερα, τα δικαιώματα θα ανήκαν στον κατασκευαστή της φωτογραφικής μηχανής.