Διάσημοι πειρατές και κουρσάροι στις ακτές της Κύπρου (16ος αι.)

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Μετά την κυριαρχία των Οθωμανών στο Αιγαίο Πέλαγος οι Οθωμανοί πειρατές και κυρίως οι πειρατές της Μπαρμπαριάς έγιναν πολύ ισχυροί και με τις επιδρομές τους ρήμαξαν τα ανατολικά και τα δυτικά παράλια της Ιταλικής Χερσονήσου.

Παράλληλα οι ήττες του ισπανικού στόλου στη Βόρειο Αφρική επέτρεψαν στον οθωμανικό στόλο και σ’ έναν διάσημο πειρατή, τον Dragut, που έδρασε άλλοτε ως ανεξάρτητος πειρατής και άλλοτε ως Οθωμανός κουρσάρος στην υπηρεσία της Πύλης, να επικρατήσουν απόλυτα στην Τρίπολη, στην Τύνιδα και στο Αλγέρι. Ο Dragut, όπως έχει υποστηριχθεί, δεν ασκούσε απλώς πειρατεία αλλά κατεύθυνε και εφάρμοζε την επεκτατική πολιτική της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στη Μεσόγειο.

Ο Dragut, η πιο σημαντική μορφή από τους πειρατές της Μπαρμπαριάς που έδρασαν από το 1540 έως το 1565, είχε πεθάνει σε ηλικία ογδόντα πέντε ετών, στην πολιορκία της Μάλτας. Ο Dragut ήταν γρήγορος, πανούργος, επικίνδυνος αλλά διέθετε και ικανότητες στρατηγικής. Ο Γάλλος ιστορικός F. Braudel αναφέρει ότι ο Dragut ήταν ελληνικής καταγωγής. Για τρεις μήνες ο πειρατής αυτός έζησε ως σκλάβος στην υπηρεσία του Γενουάτη ναυάρχου Ανδρέα Doria, ο οποίος όταν έλαβε ως λύτρα τρεισήμισι χιλιάδες δουκάτα από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα τον απελευθέρωσε.

Το 1540 όταν δύο βενετικές γαλέρες έξω από την Κύπρο συγκρούστηκαν με δύο πειρατικές φούστες του Dragut, που έρχονταν από την Αλεξάνδρεια, τις αιχμαλώτισαν και εκτέλεσαν όλους τους άνδρες ναυτικούς και επιβάτες, που ανέρχονταν στα διακόσια πενήντα άτομα.

Ο πειρατής Romegas

Την ίδια εποχή δρούσαν στη Μεσόγειο και καραδοκούσαν κυρίως στις ακτές της Πάφου διενεργώντας πειρατείες και δύο διάσημοι χριστιανοί πειρατές. Πρόκειται για τον Romegas και τον Cigala, οι οποίοι απαντώνται και σε βενετικό αρχειακό υλικό το οποίο έχουμε συγκεντρώσει.

 Ένας από τους πιο διακεκριμένους ναυτικούς του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη ήταν ο ιππότης Mathurin d’Αulx de Lescout Romegas. Διέσχιζε τις θάλασσες με δύο γαλέρες που είχε επανδρώσει ο ίδιος πέρα από αυτές που διέθετε το τάγμα. Με τους συνεργάτες του οργάνωσε το 1560 επιθέσεις εναντίον των Οθωμανών πειρατών και δημιούργησε επίσης ένα σώμα ιππικού στη Μάλτα, το οποίο είχε τη δυνατότητα να δράσει κατά των Οθωμανών σε κάποια τυχόν μελλοντική επίθεση στο νησί. Ο Romegas επίσης το 1561 κατόρθωσε και αιχμαλώτισε τριακόσιους σκλάβους και πλούσια φορτία στο στόμιο του Νείλου.

Μια άλλη μεγάλη επιτυχία του Romegas ήταν το 1563. Ο δεινός κουρσάρος συνάντησε κοντά στην Κάρπαθο -μεταξύ Ρόδου και Κρήτης- ένα οθωμανικό γαλιόνι επανδρωμένο με μεγάλο αριθμό στρατιωτών. Με συνεχείς επιθέσεις με κανόνια ο Romegas κατόρθωσε να καταλάβει το γαλιόνι, το οποίο ήταν φορτωμένο με πλούσια εμπορεύματα, αλλά πριν το αδειάσουν βυθίστηκε από τις βολές που είχε δεχθεί. Κατόρθωσαν όμως να σώσουν το πλήρωμά του, το οποίο ανερχόταν στους εξακόσιους άνδρες Οθωμανούς, Μπαρμπαρέζους και Νέγρους. Το ίδιο έτος ο Romegas πέτυχε με τις δυο γαλέρες του και άλλες πέντε της Μάλτας να κτυπήσει και να καταλάβει ένα οθωμανικό πλοίο, κοντά στη Ζάκυνθο.

Η Πύλη διαμαρτυρήθηκε έντονα στη Βενετία γιατί πλοία της Μάλτας είχαν αιχμαλωτίσει πολλά οθωμανικά καράβια που ταξίδευαν από Τρίπολη και Αλεξάνδρεια προς Κωνσταντινούπολη, ενώ οι γαλέρες αυτές διέφευγαν στη βενετοκρατούμενη Κύπρο σε λιμάνια προστασίας. Ο Romegas μετά την πολιορκία της Μάλτας έως και τη ναυμαχία της Ναυπάκτου δρούσε σαν κουρσάρος στα ελληνικά νησιά και ως κατάσκοπος της υπό σχεδιασμό Ιερής Συμμαχίας. Οι Έλληνες συνέπρατταν με τα πληρώματα του Romegas κατά των Οθωμανών, γι’ αυτό τους αναγνώριζαν ως φίλους και συμμάχους.

Στις ακτές της Πάφου και κυρίως στην περιοχή της Φοντάνα Αμορόζα στάθμευαν οι πειρατικές γαλέρες του Romegas. Mια επιστολή του Γεωργίου Μαυρέση το 1569 στις βενετικές αρχές μάς αποκαλύπτει ότι κάποια φορά όταν δοκίμασε ο Romegas με τους συντρόφους του να αποβιβαστούν στην Πάφο για να εφοδιαστούν με τρόφιμα και νερό ήρθαν αντιμέτωποι με ένα σώμα ελαφρού ιππικού με καπιτάνο τον Γεώργιο Μαυρέση. Ο Γεώργιος Μαυρέσης, γιος του Πέτρου Μαυρέση, διοικητή ενός λόχου του ελαφρού ιππικού και εγγονός του γενικού διοικητή του ελαφρού ιππικού της Κύπρου Ανδρέα Μαυρέση, ζητούσε προαγωγή στο ελαφρύ ιππικό και απαριθμούσε τις υπηρεσίες του πατέρα και του παππού του. Επίσης μνημόνευε στο αίτημά του και τον θείο του -αδελφό της μητέρας του- Alfonso Greco de Tholemeo, επίσης γενικό διοικητή του ελαφρού ιππικού της Κύπρου, περί το 1540. Ο διοικητής Μαυρέσης τόνιζε επίσης ότι ήταν μεταξύ αυτών που καταδίωξαν τον πειρατή Romegas και τους συντρόφους του και ο ίδιος, στη συγκεκριμένη συμπλοκή που διεξήχθη μεταξύ των πειρατών και του ελαφρού ιππικού, πληγώθηκε στο χέρι.

Ο πειρατής Cigala

Τον Σεπτέμβριο του 1561 είχε μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη ο διάσημος Γενουάτης πειρατής της Μεσογείου υποκόμης Vincenzo Cigala μαζί με τον γιο του, τους οποίους κρατούσαν στην Τρίπολη της Μπαρμπαριάς. Τον Φεβρουάριο του 1561 το γαλιόνι του Cigala, υπό τις διαταγές του γιου του Φίλιππου, εξόκειλε στις ανατολικές ακτές της Πελοποννήσου. Εβδομήντα άτομα από το πλήρωμα γλύτωσαν και οι υπόλοιποι έπεσαν στα χέρια των Οθωμανών. Ο διάσημος Γενουάτης πειρατής και ο γιος του είχαν πέσει στα χέρια των Οθωμανών. Ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β΄ ήταν διατεθειμένος να δώσει όσα χρήματα ζητούσε ο σουλτάνος για την απελευθέρωσή του, γιατί υπήρξε ένθερμος οπαδός του. Ο Cigala είχε λάβει μέρος σε όλες τις ναυτικές επιθέσεις των Ισπανών, αλλά ο σουλτάνος για τις καταστροφές που είχαν υποστεί από τον Γενουάτη πειρατή απαιτούσε την προσαγωγή του στην Κωνσταντινούπολη. Το 1563 εκπρόσωπος του Ισπανού βασιλιά είχε μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για την απελευθέρωση του υποκόμη πειρατή Cigala, αλλά, όπως αναφέρεται σε σύγχρονη πηγή, οι Οθωμανοί ήταν ανένδοτοι να απελευθερώσουν έναν τόσο διάσημο και μεγάλο πειρατή, που τους είχε προξενήσει τόσες καταστροφές. Ο Cigala σε λίγο καιρό μετά τη μεταφορά του σε φυλακή στην Κωνσταντινούπολη πέθανε από γηρατειά, κακουχίες και ποδάγρα. Ο γιος του Scipione Cigala για να γλυτώσει τη ζωή του εξισλαμίστηκε και απέκτησε υψηλές θέσεις στον οθωμανικό στρατό.

Ο πειρατής Vincenzo Cigala μεταξύ Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου 1557 και κατά την άνοιξη του 1558 έδρασε στις ακτές της Κύπρου και της Κρήτης με το γαλιόνι του δυναμικότητας, όπως αναφέρεται στις πηγές, τετρακόσιων βαρελιών και αξίας δεκαπέντε χιλιάδων σκούδων. Διέθετε τριακόσιους άνδρες πλήρωμα και είκοσι δύο μπρούτζινα κανόνια. Αυτός δεν ήταν κουρσάρος, ήταν πειρατής, και δούλευε για το δικό του συμφέρον. Στην εποχή του ο Cigala ήταν ο μόνος μεγάλος χριστιανός πειρατής. Μια μεγάλη του επιτυχία ήταν το 1558 όταν αιχμαλώτισε τρία καράβια γαλλικά έξω από τα νερά της Κρήτης, τα οποία επέστρεφαν από τη Συρία και η λεία τους ξεπερνούσε τις δέκα χιλιάδες δουκάτα. Ο Cigala κατόρθωσε τελικά τα καράβια αυτά να τα στείλει στη Μεσσήνη. Όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια, για να πλήξει ο Cigala τις γαλλικές νάβες παραμόνευε στις ακτές της Πάφου, από τον Δεκέμβριο του 1557.

Ο καπιτάνος της θαλάσσιας φρουράς της Κύπρου

Ο καπιτάνος της θαλάσσιας φρουράς της Κύπρου Αντώνιος Bragadin -πρόκειται μάλλον για τον μετέπειτα γενικό προνοητή και σύνδικο Κύπρου, που είχε πεθάνει στη μεγαλόνησο όταν υπηρετούσε σ’ αυτό το αξίωμα- αναφέρεται στην αλληλογραφία του με τις βενετικές αρχές για τον πειρατή Cigala. Από τις Αλυκές ο καπιτάνος της φρουράς ανέφερε σ’ επιστολή του, με ημερομηνία 30 Νοεμβρίου 1557, τα εξής. Είχαν εμφανιστεί στις ακτές της Πάφου ένα γαλιόνι και μια μικρή νάβα λόγω κακοκαιρίας. Το γαλιόνι ανήκε σ’ έναν πειρατή που συνήθως στρεφόταν εναντίον Εβραίων εμπόρων. Καπετάνιος της μικρής νάβας ήταν ένας Κρητικός και ιδιοκτήτης ένας Ραγουζαίος από τον οποίο πληροφορήθηκαν ότι το γαλιόνι ήταν του πειρατή Cigala και ερχόταν από τη Μεσσήνη.

Στις 13 Νοεμβρίου 1557 δόθηκαν πληροφορίες στον καπιτάνο της φρουράς της Κύπρου, από έναν χριστιανό ονόματι Γιάννη Χρυσοβέργη από τη Μερσίνα που είχε διαφύγει από μια γαλιότσα, ότι βρισκόταν κοντά στα νερά της Κύπρου το γαλιόνι του Cigala. Στις 17 Νοεμβρίου 1557, αυτή τη φορά από την Αμμόχωστο, ο καπιτάνος της φρουράς Αντώνιος Bragadin έγραφε και πάλι στις βενετικές αρχές ότι εμφανίστηκαν δύο γαλέρες οθωμανικές στα νερά της Αμμοχώστου, αλλά και το πειρατικό γαλιόνι του Cigala στην Πάφο μαζί με μία galea. Και τα δύο πειρατικά πλεούμενα καραδοκούσαν για πειρατεία.

Ο καπιτάνος της φρουράς αυτή τη φορά επί της galea είχε συντάξει μια επιστολή στον δόγη και στη Σύγκλητο, με ημερομηνία 30 Νοεμβρίου 1557. Από τον Βενετό καπιτάνο Πάφου είχε πληροφορηθεί ότι ένα γαλιόνι είχε αφιχθεί στους σκοπέλους -δηλαδή στο λιμάνι της Πάφου- ενώ μια λέμβος το πλησίασε. Ο καπετάνιος της βάρκας είχε αναφέρει ότι επρόκειτο για έναν πειρατή που είχε αιχμαλωτίσει Εβραίους εμπόρους. Αμέσως μόλις το πληροφορήθηκε ο καπιτάνος του βασιλείου έσπευσε στην Πάφο όπου έμαθε ότι το γαλιόνι ήταν του διάσημου πειρατή Cigala, που ανέμενε να κουρσέψει τέσσερεις νάβες γαλλικές.

Η περιοχή της Πάφου και κυρίως η Φοντάνα Αμορόζα ήταν οι ακτές στις οποίες παραμόνευαν οι κουρσάροι και οι πειρατές. Αυτός ήταν και ο χώρος στον οποίο στάθμευε για πειρατεία και ο Cigala με το γαλιόνι του. Στις 7 Δεκεμβρίου 1557 ο Bragadin ενημέρωνε και πάλι τις βενετικές αρχές για τον διάσημο πειρατή. Μόλις πληροφορήθηκε ο καπιτάνος της θαλάσσιας φρουράς της Κύπρου ότι ο πειρατής πλησίασε στα νερά της Πάφου, έσπευσε από τις Αλυκές στην κατεύθυνσή του και η γαλέρα του συναντήθηκε με το γαλιόνι του. Ο πλοίαρχος παρουσίασε έγγραφα στον Bragadin ότι το γαλιόνι ήταν από τη Σικελία, όμως ήταν πασίδηλο ότι το γαλιόνι ήταν πειρατικό και όπως πληροφορήθηκε θα έπληττε τέσσερεις γαλέρες γαλλικές. Οι δύο γαλέρες του αντιπειρατικού συστήματος που διατηρούσαν οι Βενετοί στην Κύπρο καταδίωξαν το γαλιόνι και έτσι αυτό απομακρύνθηκε από της ακτές της μεγαλονήσου.

Στις 25 Μαρτίου 1558 ο καπιτάνος της θαλάσσιας φρουράς ενημέρωνε τον δόγη και τη Σύγκλητο ότι είχε συλλάβει και είχε βάλει στη φυλακή τον γραφέα και έναν ναύτη του γαλιονιού του Cigala. Εξηγούσε επίσης στην επιστολή του ότι δεν θα μπορούσε να τους βάλει κωπηλάτες στις γαλέρες, γιατί ήταν απόμαχοι και δεν θα μπορούσαν να υπηρετήσουν. Ωστόσο, όπως εξηγούσε, θα μπορούσαν να τιμωρηθούν προσφέροντας υπηρεσίες στις γαλέρες, αλλά όχι ως κωπηλάτες.

Η νευραλγική γεωγραφική θέση της Κύπρου, όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, είχε επηρεάσει και συνεχίζει να επηρεάζει την ιστορία και γενικά τη μοίρα της, στο πέρασμα των αιώνων. Αλλά και η συχνή εμφάνιση διάσημων πειρατών και κουρσάρων στα νερά της κατά τον 16^ο αιώνα, σύμφωνα με το πλούσιο αρχειακό υλικό, σχετιζόταν άμεσα με τη γεωγραφική της θέση… Στις ακτές της Πάφου καραδοκούσαν πειρατές και κουρσάροι, γιατί από την Ανατολή στη Δύση πηγαινοέρχονταν φορτωμένα τα καράβια με πλούσια εμπορεύματα…