«Εγχειρίδιο Επαλήθευσης» ειδήσεων

Γράφει η Βάλια Καϊμάκη

«Στο σημερινό ψηφιακό περιβάλλον, όπου κυκλοφορούν φήμες και ψεύτικο περιεχόμενο, οι δημοσιογράφοι χρειάζεται να μπορούν ενεργώς να ξεχωρίζουν το αληθινό, αυθεντικό (δημοσιογραφικό) υλικό από το ψεύτικο. Το πρωτοποριακό αυτό εγχειρίδιο είναι απαραίτητο να διαβαστεί από δημοσιογράφους που διαχειρίζονται όλων των τύπων περιεχόμενο που έχει δημιουργηθεί στο διαδίκτυο από χρήστες», γράφει ο Βίλφριντ Ρούτεν, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δημοσιογραφίας (EJC) στην εισαγωγή του «Εγχειρίδιου Επαλήθευσης».

Τι είναι το εγχειρίδιο; Ένας οδηγός για να μην χάνονται οι δημοσιογράφοι, αλλά και όλοι όσοι ασχολούνται με την επικοινωνία και γιατί όχι και οι απλοί χρήστες, στον ωκεανό της πληροφορίας που οι χρήστες ανεβάζουν στο διαδίκτυο. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κρίσης, όπου οι επίσημες πληροφορίες είναι είτε λίγες, είτε χειραγωγούμενες. Από τότε που κυκλοφόρησε η αγγλική έκδοση, το έχουν «κατεβάσει» περισσότεροι από 50.000 χρήστες,

Το εγχειρίδιο κυκλοφόρησε δωρεάν στο διαδίκτυο από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημοσιογραφίας πριν από περίπου δύο χρόνια, αλλά πριν από λίγες εβδομάδες, σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «ανέβηκε» και η ελληνική του έκδοση. Την προσπάθεια αυτή συντόνισαν ο Ανδρέας Βέγλης, καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας & Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμογών Πληροφορικής στα ΜΜΕ και ο Χαράλαμπος Μπράτσας, που διδάσκει  στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του τμήματος Μαθηματικών «Web of Science». Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ και στους δύο.

Στη διεύθυνση http://verificationhandbook.com/book_gr/ όσοι ενδιαφέρονται θα βρουν έναν οδηγό βήμα βήμα για το πώς να επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες που ανεβάζουν οι χρήστες (user-generatedcontent ή UGC).

«Οι συμβουλές αφορούν, κατά μεγάλο μέρος, τις καταστάσεις κρίσης. Μετά από ένα χτύπημα του σεισμού μεγέθους 8,1 ρίχτερ βόρεια της Ινδίας, δεν πέρασε πολλή ώρα προτού κυκλοφορήσουν φήμες πως 4.000 κτήρια σε μία πόλη είχαν καταρρεύσει, προκαλώντας “αμέτρητους θανάτους”. Σύμφωνα με άλλες αναφορές, το κεντρικό κτήριο ενός κολεγίου, αλλά και αυτό του Ανώτατου Δικαστηρίου της περιοχής είχαν επίσης καταρρεύσει. Μια παρόμοια κατάσταση επικράτησε, όταν σεισμός μεγέθους 9 ρίχτερ χτύπησε τη βορειοανατολική Ιαπωνία. Άνθρωποι άκουσαν πως θα έπεφτε τοξική βροχή εξαιτίας μιας έκρηξης στις εγκαταστάσεις μιας εταιρείας ελαιολάδου και πως δεν ήταν εφικτό για τους οργανισμούς οι οποίοι προσέφεραν βοήθεια να παρέχουν προμήθειες από αέρος εντός της χώρας. Και οι δύο πληροφορίες ήταν λάθος. Και οι δύο σεισμοί κατέληξαν σε φήμες, επειδή η αβεβαιότητα και η ανησυχία –δύο βασικά στοιχεία που κυριαρχούν σε κρίσεις και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης–αναγκάζουν τους ανθρώπους να επινοούν και να επαναλαμβάνουν αμφιλεγόμενες πληροφορίες».

Παρατηρείται επίσης και το φαινόμενο «οι άνθρωποι να  εξαπλώνουν σκόπιμα ψεύτικες πληροφορίες και φήμες ως ένα αστείο για να ”κερδίσουν” likes ή followers ή απλά για να προκαλέσουν πανικό». Ακόμα, όμως, και όταν δεν είναι ηθελημένη, η διασπορά μας ψευδούς είδησης μπορεί να κάνει πολύ μεγάλο κακό.

Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις ανθρωπιστικές κρίσης αλλά και για την καθημερινότητά μας. Η προπαγάνδα πέθανε, ζήτω η ψηφιακή προπαγάνδα. Όλο και περισσότερο, στο δίκτυο, παρατηρούμε ότι οι αναρτήσεις είναι κατευθυνόμενες. Δεν υπάρχει πια προεκλογική περίοδος –ονόματα δεν λέμε, υπολήψεις δεν θίγουμε- που να μην συμπεριλαμβάνει και την ψηφιακή εκδοχή της καμπάνιας. Και εκτός από τη συμβατική, ένα μεγάλο κομμάτι επικεντρώνεται και στην προπαγάνδα εναντίον του αντιπάλου: κοροϊδία, διασπορά ψευδών γεγονότων, παραποίηση επιχειρημάτων.

Το βλέπουμε σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, το να χτυπάς τον αντίπαλο με δόλια μέσα είναι πολύ πιο εύκολο και πιο «πιασάρικο» από το να αντικρούεις τα επιχειρήματά του. Έτσι, καλό είναι να έχουμε όλοι το «Εγχειρίδιο Επαλήθευσης».