Σελίδες από την υπηρεσία ενός προνοητή

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η παρουσία του Βενετού γενικού προνοητή Κύπρου Σεβαστιανού Venier στη Μεγαλόνησο μαρτυρείται ήδη από τα τέλη του έτους 1557. Οι πρώτες επιστολές του προς τον δόγη και τη Σύγκλητο είχαν συνταχθεί στις 23 και 25 Νοεμβρίου 1557. Σε επιστολή του μάλιστα, με ημερομηνία 5 Δεκεμβρίου 1557, ενημέρωνε τον δόγη και τη Σύγκλητο ότι το ταξίδι του για να αφιχθεί από τη Ζάκυνθο στο λιμάνι της Αμμοχώστου είχε καθυστερήσει, γιατί τόσο αυτός όσο και το πλήρωμα της νάβας που τους μετέφερε κινδύνευσε από κουρσάρικες γαλέρες. Το περιεχόμενο της αλληλογραφίας του προνοητή με τον δόγη και τη Σύγκλητο μας επιτρέπουν να «αναγνώσουμε» κατά κάποιο τρόπο σελίδες από τη ζωή και την υπηρεσία του στη Μεγαλόνησο.

Ήδη στις 16 Ιανουαρίου 1558 εξέθετε με λεπτομέρειες την κατάσταση στις Αλυκές καθώς και στα στρατιωτικά σώματα τα οποία είχε επιθεωρήσει. Ακόμη, είχε σημειώσει στοιχεία σχετικά με τον προμαχώνα Martinengo των οχυρώσεων της Αμμοχώστου, τον οποίο οικοδομούσαν τότε και τον οποίο αναφέρει απλώς ως  νέο προμαχώνα (Baloardo novo). Ο Venier, δέκα ημέρες μετά από την προηγούμενή του επιστολή, είχε συντάξει μια νέα προς τον δόγη, καταγράφοντας όλα τα σχετικά για την επισκευή της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου, η οποία για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε παραμείνει ερειπωμένη. Παρακινήθηκε κυρίως από την πίστη των απλοϊκών ανθρώπων που πίστευαν ότι ο Άγιος Λάζαρος ήταν θαυματουργός. Οι καταστροφές που είχαν υποστεί οι Αλυκές από την εισχώρηση σ’ αυτές δύο γειτονικών χειμάρρων ίσως και να σχετιζόταν με την αμέλειά τους να επιδιορθώσουν την εκκλησία. Πρώτος ο Venier θέλησε να δοθεί ένα τέλος στην άσχημη εικόνα της ερειπωμένης εκκλησίας. Έτσι ζήτησε έγκριση από τον δόγη να χρησιμοποιηθεί ένα ποσό από το δημόσιο ταμείο της Κύπρου για την επισκευή του Αγίου Λαζάρου.

Ο γενικός προνοητής φαίνεται ότι ήταν υπεύθυνος ακόμη και για την εξαγωγή προϊόντων. Στις 8 Φεβρουαρίου έγραφε στον δόγη ότι ο Βενετός έμπορος Bertucci Valier είχε φορτώσει τη νάβα Giustiniana με αλάτι, αλλά ο ίδιος έδωσε εντολή να μην φορτωθεί ένα μέρος από την ποσότητα του άλατος. Η εντολή του αυτή σκοπό είχε να υπάρχει ευχέρεια για να σταλεί όσο γίνεται περισσότερο σιτάρι στη Βενετία. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια από τις πολλές πηγές στις οποίες μαρτυρείται ότι η Κύπρος, η μακρινή αποικία της Γαληνοτάτης, πολλές φορές την προμήθευε σιτάρι και μάλιστα σε εποχές σιτοδείας.

Στις 2 Ιουλίου 1558 ο Βενετός γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου, σύμφωνα με το περιεχόμενο άλλης επιστολής του, είχε ως κύριο και ουσιαστικό θέμα τις εργασίες στις Αλυκές Λάρνακας. Είχαν αρχίσει, όπως έγραφε, να αφαιρούν το νερό καθώς και τη λάσπη που είχαν εισχωρήσει στα αλατοπηγεία από τις δυνατές βροχοπτώσεις καθώς και από την υπερχείλιση δύο γειτονικών χειμάρρων. Επίσης ενημέρωνε τον δόγη για τη σύλληψη επτά ύποπτων γαλερών που είχαν φθάσει στην Κύπρο. Διαβίβαζε επιπρόσθετα μια επιστολή του τότε καπιτάνου Πάφου Αλέξανδρου Τζώρτζη για τη σύλληψη ενός ναυτικού από τη Ρόδο, που δεν ομολογούσε στοιχεία για την ταυτότητά του, αλλά δήλωνε ότι είχε συλληφθεί από μαλτέζικες γαλέρες κουρσάρων.

Κατά την ίδια ημέρα, δηλαδή στις 2 Ιουλίου 1558, ο προνοητής συνέταξε μια επιστολή στον δόγη με την ίδια ημερομηνία, γιατί έπρεπε να τον πληροφορήσει σχετικά με ένα άλλο επείγον θέμα, ότι οθωμανικές γαλέρες από τη φρουρά της Ρόδου και της Αλεξάνδρειας είχαν φανεί στα ανοικτά της Πάφου. Αμέσως έσπευσε στις Αλυκές, αλλά οι γαλέρες φαίνεται να αποχώρησαν από τα νερά της Κύπρου αφού δεν φάνηκαν ώς τις Αλυκές. Σημείωνε επίσης ότι η παραγωγή του άλατος εκείνο το έτος θα ήταν μάλλον μειωμένη. Επισύναπτε ταυτόχρονα στον δόγη και την επιστολή του καπιτάνου Πάφου με την οποία τον πληροφορούσε για τις οθωμανικές γαλέρες που είχαν φθάσει στην περιοχή της Πάφου.

Στρατιωτικές επιθεωρήσεις

Ως γενικός στρατιωτικός διοικητής ο προνοητής είχε κύριο μέλημα την άσκηση και επιθεώρηση όλων των στρατευμάτων και των φρουρίων. Στις 4 Ιουλίου 1558 έγραφε από τη Λευκωσία στον δόγη και στη Σύγκλητο ότι είχε επιθεωρήσει τα σώματα των τουρκόπουλων (σώμα εφίππων) στις Αλυκές και σημείωνε ότι η κατάστασή τους και η επίδοσή τους ήταν μάλλον μη ικανοποιητική. Τόνιζε όμως ότι ο μισθός τους ήταν τόσο πενιχρός, που δεν θα μπορούσαν εκ των πραγμάτων να είναι καλύτεροι. Τέλος, ζητούσε από τις βενετικές αρχές επειγόντως να του αποσταλούν ενισχύσεις και προμήθειες.

Μια άλλη επιστολή με την ίδια ημερομηνία αναφερόταν στην παραγωγή των σιτηρών. Το έτος 1558, έγραφε ο προνοητής, η παραγωγή σιταριού δεν ήταν τόσο ικανοποιητική όπως αυτή του κριθαριού. Ωστόσο πίστευε πως οι ποσότητες κριθαριού έπρεπε να φυλαχθούν για τη διατροφή του λαού, που συχνά υπέφερε από έλλειψη σιτηρών και μαστιζόταν από πείνα, ενώ ταυτόχρονα υποβαλλόταν σε αγγαρείες. Έκανε επίσης μνεία στο υπόλοιπο ποσό των χρημάτων που είχε απομείνει από τις δαπάνες της οικοδόμησης του προμαχώνα Martinengo και ανέμενε έγκριση ώστε να το διαθέσει για την οργάνωση του ελαφρού ιππικού. Στις 6 Ιουλίου 1558 έκανε αναφορά στις διαφωνίες που υπήρχαν μεταξύ των Βενετών διοικητών σχετικά με τη δικαιοσύνη και, συγκεκριμένα, με μια απόφαση που εξέδωσε αντίθετη όμως από ό,τι θα επιθυμούσε ο καπιτάνος.

Επιθεώρηση λιμανιών Λεμεσού και Πάφου

Ο Σεβαστιανός Venier διοργάνωσε σύσκεψη για επιθεώρηση του λιμανιού της Λεμεσού επί της γαλέρας στο λιμάνι της πόλης, με τον διοικητή των γαλερών της φρουράς της Κύπρου με άλλους Βενετούς διοικητές της Μεγαλονήσου και στρατιωτικούς και μηχανικούς. Στη συνέχεια επισκέφθηκαν το λιμάνι της Πάφου και ακολούθως τα φρούρια του Πενταδακτύλου, όπως αυτό της Καντάρας, του Αγίου Ιλαρίωνα, καθώς και τη μονή του Αγίου Μακαρίου, η οποία ανήκε τότε στους κόπτες. Όλα τα πιο πάνω κατέγραφε σε επιστολή στον δόγη και στη βενετική Σύγκλητο, στις 8 Ιουλίου 1558. Υποσχόταν επίσης ότι θα οργάνωνε σε στρατιωτικό σώμα χίλιους τριακόσιους ελεύθερους καλλιεργητές, τους γνωστούς ως φραγκομάτους, αλλά χρειαζόταν οπωσδήποτε πριν απ’ όλα ικανά άλογα.

Ας σημειωθεί ότι ήδη ο Venier είχε επισκεφθεί και είχε επιθεωρήσει τις οχυρώσεις της Αμμοχώστου. Επίσης σε σύσκεψη με άλλους αξιωματούχους καθώς και με τον στρατιωτικό μηχανικό Ιωάννη Ιερώνυμο San Michele μελετήθηκε το θέμα επισκευής και έργων στο λιμάνι της πόλης. Ο San Michele είχε παρουσιάσει τότε και σχετικά σχέδια τα οποία είχε εκπονήσει για το λιμάνι. Δυστυχώς λίγο μετά ο σπουδαίος αυτός στρατιωτικός μηχανικός άφησε την τελευταία του πνοή στην Αμμόχωστο, όπως ο ίδιος ο προνοητής σημειώνει σ’ επιστολή του, γιατί είχε ασθενήσει από μαλάρια.

Έργα στις Αλυκές

Σπουδαίο ήταν το έργο του προνοητή στα έργα ανάπτυξης των Αλυκών. Ίσως να είναι ένας από τους λίγους Βενετούς διοικητές στου οποίου την αλληλογραφία με τη μητρόπολη Βενετία υπάρχουν τόσα στοιχεία για τις Αλυκές. Πολύ συχνά, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία του, ξεκινούσε έφιππος από τη Λευκωσία για να επισκεφθεί τις Αλυκές, ιδιαίτερα κατά τον Ιανουάριο του 1558, όταν τότε λόγω των  ισχυρών βροχοπτώσεων είχε υπερχειλίσει ο χείμαρρος Πετροκόλυμπος. Ο Venier επιθεώρησε τις Αλυκές περπατώντας γύρω από την παλαιά Αλυκή (Salina vechia) και από τη νέα Αλυκή (Salina nova), όπως τις αποκαλεί. Μέτρησε τη στάθμη του νερού του χειμάρρου Πετροκόλυμπου και φρόντισε να διοχετευθεί αρκετό νερό στη θάλασσα από την παλαιά Αλυκή, που γέμισε αρκετά με νερό της βροχής. Επίσης επισκεύασε ένα αντιπλημμυρικό φράγμα στη νέα Αλυκή. Ίσως μάλιστα και η επισκευή του γειτονικού ναού και προστάτη των Αλυκών Λάρνακος ή Αγίου Λαζάρου -αφού συχνά οι Αλυκές αναφέρονται στις πηγές ως Αλυκές του Αγίου Λαζάρου- να ήταν και ο ισχυρός λόγος για τον οποίο υπάκουσε ο Venier στο κάλεσμα του πιστού λαού της Κύπρου και φρόντισε για την επισκευή του.

Στις 4 Οκτωβρίου 1558 έφθασε επειγόντως ο προνοητής από τη Λεμεσό στη Λάρνακα για να επιθεωρήσει τις εργασίες που συνεχίζονταν ώστε η στάθμη του νερού στις Αλυκές να ελαττωθεί. Ο προνοητής φρόντισε να εξευρεθούν πάσσαλοι ώστε να κατασκευαστεί ένας πασσαλοφράκτης για να μειώσει τη ροή του νερού στις Αλυκές. Ακολούθως ο Venier είχε μεταβεί στην Αμμόχωστο με τη συνοδεία του γενικού διοικητή του ελαφρού ιππικού και όταν αφίχθη στην πόλη επιθεώρησε τα οχυρωματικά έργα που εκτελούνταν. Αργότερα ασχολήθηκε με την επιθεώρηση των στρατιωτικών σωμάτων των ordinanze καθώς και των άλλων στρατιωτικών σωμάτων.

Ο Σεβαστιανός Venier έμελλε να ξαναδιοριστεί στην Κύπρο τον Ιούνιο του 1570 στην ίδια θέση του γενικού προνοητή και σύνδικου, μετά τον ξαφνικό θάνατο του γενικού προνοητή Λαυρέντιου Bembo. H κατάληψη της Λευκωσίας και στη συνέχεια η έναρξη της πολιορκίας της Αμμοχώστου από τους Οθωμανούς, που έπεσε και αυτή σε λίγους μήνες στην εξουσία τους, ήταν η αιτία ένεκα της οποίας δεν κατόρθωσε να αφιχθεί ποτέ στη Μεγαλόνησο. Στις 13 Δεκεμβρίου 1570 ο Σεβαστιανός Venier διορίστηκε από τη Γαληνοτάτη  αρχιναύαρχος του βενετικού στόλου και θριάμβευσε τον Οκτώβριο του 1571 στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, με την ήττα του οθωμανικού στόλου. Τέλος, το 1577 εξελέγη 86^ος δόγης στο ύπατο αξίωμα της Δημοκρατίας της Βενετίας.

Στην πλατεία Santa Maria Formosa της Βενετίας, στην οποία βρίσκεται η κατοικία όπου έζησε ο Σεβαστιανός Venier, μια εντοιχισμένη επιγραφή υπενθυμίζει στον περαστικό ότι εκεί έζησε ο θριαμβευτής της ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Η αρχειακή έρευνα μας επιτρέπει επιπρόσθετα να σημειώσουμε σχετικά με τον Venier ότι υπήρξε γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου…

ΛΕΖΑΝΤΑ : Οι Αλυκές της Λάρνακας και ο Άγιος Λάζαρος. Από το χειρόγραφο του Grunemberg, 15^ος αι.(Landesbibliothek, Gotha)