Amy – Το Κορίτσι Πίσω από το Όνομα

– Πόσο διάσημη πιστεύετε ότι θα γίνετε;
– Δεν ξέρω. Δεν πιστεύω ότι θα γίνω καθόλου διάσημη. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να το διαχειριστώ, νομίζω θα τρελαινόμουν. Θα τρελαινόμουν!

Τέσσερα χρόνια μετά τον αιφνίδιο χαμό μιας από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες της σύγχρονης μουσικής βιομηχανίας, η τρέλα και το ταλέντο της αγαπημένης μας Amy Winehouse αναβιώνουν στο κινηματογραφικό πανί. Φέτος το καλοκαίρι, δίνουμε το τελευταίο ραντεβού με την περσόνα που μέσα από δυο, μόλις, προσωπικές δισκογραφικές δουλειές κατάφερε να δημιουργήσει κάτι πραγματικά μοναδικό, παντρεύοντας το σόουλ ιδίωμα με στοιχεία από τζαζ και ρετρό-ποπ.

Η Amy Winehouse δεν ήταν ξεχωριστή απλά και μόνο επειδή κατάφερνε με τη μοναδική της φωνή και τους μεθυστικούς της στίχους να μαγνητίζει τα πλήθη, αλλά επειδή η larger than life, πλην φοβερά βασανισμένη της ψυχή δε μπορούσε με τίποτε να προσαρμοστεί και να χωρέσει σε νόρμες. Και όλο αυτό δεν προσπάθησε στιγμή να το κρύψει, ούτε και να το εκλογικεύσει, αλλά το διοχέτευσε στην εθιστική μουσική της.

Τη σκηνοθεσία του ντοκιμαντέρ, που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών, ανέλαβε ο Asif Kapadia, δημιουργός του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ «Senna», ο οποίος επεξεργάστηκε έναν μεγάλο όγκο -γνωστού αλλά και ανέκδοτου- υλικού, μαζί με νέες ακυκλοφόρητες συνεντεύξεις από κοντινά της πρόσωπα.

Στόχος του είναι να σκιαγραφήσει την ταραχώδη πορεία της βραβευμένης με πέντε Γκράμι Βρετανίδας μουσικού, από την παιδική της ηλικία στο Southgate του βόρειου Λονδίνου ως και τον πρόωρο θάνατό της το 2011 από δηλητηρίαση από αλκοόλ. Χάρη στο αφοπλιστικά ειλικρινές πορτρέτο της, μέσα από το πολυαναμενόμενο ντοκιμαντέρ «Amy», το αστέρι της Amy λάμπει και πάλι.

Η ομάδα πίσω από το «Amy»

Πριν τέσσερα χρόνια, ο σκηνοθέτης Asif Kapadia, ο παραγωγός James Gay-Rees και ο μοντέρ Chris King κέρδισαν πάμπολλα βραβεία και επαίνους για το υπέροχο «Senna», το ντοκιμαντέρ που διηγήθηκε με τον δικό του μοναδικό τρόπο την ζωή και καριέρα του διάσημου Βραζιλιάνου οδηγού Formula 1.

Δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας, ο Gay-Rees δέχθηκε μια αναπάντεχη πρόταση από τον πρόεδρο της Universal Music UK: οι τρεις τους να ασχοληθούν με μια ακόμη εμβληματική δημόσια φιγούρα, αυτή της Αγγλίδας μουσικού Amy Winehouse, χρησιμοποιώντας το ίδιο αφηγηματικό στιλ.

Έχοντας αποδεχθεί την πρόταση «σε περίπου ένα νανοσεκόντ» όπως λέει ο ίδιος, ο Gay-Rees μετέφερε την ιδέα στον Asif Kapadia, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στο βόρειο Λονδίνο, όπως η Winehouse. «Όταν ο James με πήρε τηλέφωνο, μόλις είχα τελειώσει μια δουλειά για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και αυτό με είχε κάνει να σκεφτώ πολύ για την πόλη», λέει ο Kapadia. «Ήθελα να κάνω κάτι εδώ, μια ιστορία για την πόλη και αυτή ήταν μια ιστορία συναρπαστική, παρόλο που δεν ήξερα πολλά για την Amy. Αλλά κάτι είχε συμβεί με εκείνη και ήθελα να δω πώς αυτό το κάτι συνέβη μπροστά στα μάτια μας. Πώς μπορεί κάποιος να πεθάνει έτσι στις μέρες μας; Και δεν ήταν σοκαριστικό – σχεδόν το ήξερα ότι θα συμβεί. Έβλεπες ότι είχε πάρει αυτόν τον δρόμο». Ο Kapadia αποφάσισε να δώσει έμφαση στη λεπτομέρεια, στις σκιές: «για μένα, ήταν σαν ένα κορίτσι από τη γειτονιά μου. Μεγαλώσαμε στο ίδιο μέρος. Θα μπορούσα να την είχα γνωρίσει, να ήταν φίλη μου, συμμαθήτριά μου. Θεώρησα ότι έπρεπε να το ερευνήσουμε».

Ο Gay-Rees πλησίασε επίσης τον βραβευμένο μοντέρ Chris King, ο οποίος ενθουσιάστηκε με το πλούτο της ιστορίας. «Όλοι μας ξέραμε τα βασικά: η Amy έγινε γνωστή και μετά φοβερά διάσημη και έπειτα πέθανε, αλλά όλες οι λεπτομέρειες λείπουν. Έτσι η πρώτη μας δουλειά ήταν να συγκεντρώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο υλικό μπορούσαμε και να αρχίσουμε τις συνεντεύξεις. Όσο αυτές οι δύο διαδικασίες συνέχιζαν, ένα νήμα αφήγησης αναδύθηκε».

Η Amy μέσα από τους στίχους και τους κοντινούς  της ανθρώπους

Πριν ακόμη ξεκινήσει η φάση των συνεντεύξεων, η ομάδα κατέληξε στην ιδέα τού να αφηγηθούν την ιστορία μέσα από τους στίχους της Winehouse, οι οποίοι εμφανίζονται στην οθόνη κατά τη διάρκεια της ταινίας. «Το αρχικό μας ένστικτο ήταν ότι τα τραγούδια της ήταν κρίσιμα», λέει ο Gay-Rees, «κάτι σαν την ραχοκοκαλιά της ταινίας. Κοιτάξαμε τους στίχους και σκεφτήκαμε ότι αυτό θα ήταν σαν μια ταινία του Μπόλιγουντ, όπου η αφήγηση είναι στους στίχους και τα τραγούδια».

Οι στίχοι της Winehouse ήταν, βέβαια, φοβερά προσωπικοί. Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι γράφοντας τραγούδια η Winehouse έκανε κάτι σαν ψυχοθεραπεία, ξόρκιζε δηλαδή δύσκολα κι επώδυνα συναισθήματα. «Όταν καταλάβεις τη ζωή της», λέει ο Kapadia, «τότε οι στίχοι αποκτούν άλλο νόημα. Έτσι σκέφτηκα ότι απλώς πρέπει να αποκαλύψουμε τι αφορούσαν οι στίχοι. Όλοι ήξεραν ότι μπορούσε να τραγουδήσει, αλλά όχι και ότι μπορούσε να γράψει. Όλα όσα ακούσαμε ήταν αυτά που είχε μέσα της».

Έχοντας καταλήξει στην ιδέα των τραγουδιών ως μέσου αφήγησης, οι συντελεστές στράφηκαν στην ανεύρεση προσώπων από την ζωή της Ουάινχαουζ, τα οποία θα μιλούσαν για εκείνη. Αυτή η διαδικασία είχε τις δυσκολίες της, καθώς δεν ήταν άμεσα σαφές ποιους έπρεπε να αναζητήσουν, ποιοι ήξεραν την ιστορία της Ουάινχαουζ και από ποια πλευρά, αλλά και το ποιοι θα ήταν διατεθειμένοι να μιλήσουν.

Η Amy Winehouse, εξάλλου, είχε μια τόσο περίπλοκη κοινωνική και προσωπική ζωή, που υπήρχαν αντιφατικές πληροφορίες για αρκετά σημεία της πορείας της. «Είχε παλιούς φίλους, διάσημους φίλους, νέους φίλους, όχι-και-τόσο-διάσημους φίλους, και σε όλους αυτούς παρουσίαζε διαφορετικές εκδοχές του εαυτού της», τονίζει ο παραγωγός της ταινίας. «Έτσι, όλοι είχαν διαφορετική αντίληψη για το ποια ήταν. Και αυτές οι αντιλήψεις δεν ταίριαζαν».

Σύντομα, η ομάδα αντιμετώπισε προβλήματα: κανείς δεν ήθελε να μιλήσει, πέρα από εκείνους που μιλούσαν συνήθως, και εκείνοι που την ήξεραν πραγματικά, αρνήθηκαν. Μάλιστα, οι στενότεροι φίλοι της Winehouse είχαν πάρει όρκο σιωπής, ακριβώς μετά την κηδεία της.

Ο Kapadia, ο οποίος έκανε τις περίπου 100 συνεντεύξεις για την ταινία, σημειώνει ότι η διαδικασία βασίστηκε στην δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης με τους συνεντευξιαζόμενους. «Ήταν όλα πολύ πρόσφατα και επώδυνα, με πολλές ενοχές και φορτισμένη ατμόσφαιρα. Συνεπώς, για κάποιους ανθρώπους-κλειδιά όπως η Juliette Ashby και η Lauren Gilbert, που ήταν οι δύο παλιότερές της φίλες, χρειάστηκε να προσπαθήσουμε για ένα χρόνο περίπου».

Παρόλο που η σχέση τους με την Winehouse είχε σκαμπανεβάσματα κατά τη διάρκεια των χρόνων, η μαρτυρία τους ήταν απαραίτητη για να προσδώσει βάθος στην ιστορία και την πρωταγωνίστριά της: «ήταν σαν κι αυτές, ένα κορίτσι από τα προάστια του βόρειου Λονδίνου«, λέει ο Kapadia. «Δεν γεννήθηκε για να γίνει διάσημη. Έγινε απλώς ένα φαινόμενο χωρίς να καταλάβει το πώς και οι δύο φίλες της μας υπενθυμίζουν αυτό που ήταν και από πού ήρθε. Στην αρχή, όλοι ήταν πολύ επιφυλακτικοί και εχθρικοί προς την ιδέα. Αλλά σιγά-σιγά υποχώρησαν και τελικά το είδαν σαν κάθαρση. Εγώ ήμουν αντικειμενικός, δεν ήμουν μέρος της μουσικής βιομηχανίας, δεν είχα κάποιο απώτερο σκοπό. Πολλοί ένιωσαν καλύτερα αφότου μας μίλησαν».

Οι συνεντεύξεις ήταν φορτισμένες συναισθηματικά – αρκετοί από τους συνεντευξιαζόμενους τις διέκοψαν προσωρινά για να ξεπεράσουν τη συγκίνησή τους. «Ήταν δύσκολες στιγμές. Το γεγονός, όμως, ότι δεν τους κινηματογραφούσα με βοήθησε, όλο το συναίσθημα ήταν στη φωνή και ήταν πιο εύκολο να είναι φυσικοί χωρίς την κάμερα στο πρόσωπό τους».

Ένα από τα βασικά προβλήματα του τελικού μοντάζ, που δεν χρησιμοποιεί talking heads ή voice-over και κράτησε 20 μήνες, ήταν η ανεύρεση υλικού και εικόνων για να ντύσουν την αφήγηση, αφού υπήρχε άφθονο συναυλιακό υλικό αλλά όχι αρκετό από την εποχή πριν γίνει φοβερά διάσημη.

Όταν βρέθηκαν κασέτες με υλικό που είχε γυρίσει η ίδια η Winehouse, η ομάδα ήξερε ότι είχε βρει τη λύση που έψαχνε. Και όχι μόνο αυτό: είχαν βρει και ένα οπτικό μοτίβο: «πολλές φορές κατά τη διάρκεια αυτών των βιντεοσκοπήσεων η Έιμι κοιτάει την κάμερα, κατευθείαν μέσα στο φακό, κατευθείαν στα μάτια του κοινού», εξηγεί ο μοντέρ της ταινίας. «Το βρήκα αυτό πολύ δυνατό, ειδικά αφού είναι κάτι που κάνει η ίδια ενώ αργότερα αυτό αντιπαραβάλλεται με τους παπαράτσι». Το υλικό αυτό, που δείχνει την Winehouse υγιή, ευτυχισμένη, χαλαρή και με τους δικούς της ανθρώπους, βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Προβληματική ήταν συχνά και η ποιότητα του υλικού, αφού σε κάποιες περιπτώσεις προερχόταν από ερασιτεχνικές βιντεοκάμερες, υπολογιστές και κινητά. «Ένα μεγάλο μέρος των εικόνων που είχαμε ήταν χαμηλής ποιότητας», υπογραμμίζει ο Κινγκ. «Σπάνια βρίσκαμε κάτι που ήταν ταυτόχρονα χρησιμοποιήσιμο και εντυπωσιακό. Αλλά από την άλλη τα πιο ενδιαφέροντα σημεία, τα πιο αποκαλυπτικά ήταν τα home videos, που είχαν την χαμηλότερη ποιότητα».

Αυτό όμως προσέδιδε στις σκηνές μια επιπλέον δύναμη: αυτή της αυθεντικότητας. «Είχαμε αρκετά τεχνικά προβλήματα και προσπαθήσαμε να διορθώσουμε ό,τι μπορούσαμε», παραδέχεται ο Kapadia, «αλλά επιλέξαμε να εμπιστευθούμε το υλικό και να βάλουμε τη συναισθηματική αλήθεια πάνω από την τεχνική ποιότητα. Αφιερώσαμε τόσο χρόνο και αγάπη για να μετατρέψουμε μια φοβερά ετερόκλητη συλλογή υλικού σε κάτι που έδενε και έμοιαζε με σινεμά».

Οι συντελεστές παραδέχονται ότι μερικά ιδιαίτερα σοκαριστικά κομμάτια δεν βρήκαν την θέση τους στην ταινία. «Νομίζω ότι είναι αρκετά σκοτεινό», καταλήγει ο Gay-Rees. «Πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός για το σημείο πέρα από το οποίο η ταινία γίνεται υπερβολικά βαριά. Βρήκαμε μια ισορροπία ιδανική, πιστεύω».

Εξάλλου, υπήρχε ο κίνδυνος ότι το κοινό θα πιστέψει ότι έχει ξαναδεί την ιστορία – μέσα από τα μίντια, που κάλυψαν με μανία την σύντομη πορεία της Winehouse. Η ταινία, όμως, επαναπροσδιορίζει όλα όσα ξέρουμε: «δεν ανακυκλώσαμε τα ίδια και τα ίδια», λέει ο Kapadia. «Σκάψαμε βαθύτερα, να βρούμε τι θέλαμε να πούμε. Και πάλι γυρίσαμε στους στίχους: ήταν τόσο προσωπικοί, έβγαζαν την αλήθεια της Amy. Η ταινία μιλά για έναν άνθρωπο που θέλησε να αγαπηθεί, που χρειάστηκε την αγάπη αλλά δεν την πήρε όπως ήθελε. Συχνά, αυτοί που νοιάστηκαν για αυτήν προσπάθησαν να της την δείξουν, αλλά τους απομάκρυνε. Η Amy ήταν ένα πολύ περίπλοκο, έξυπνο κορίτσι. Το «Amy» είναι μια ταινία για την αγάπη».

+ To ντοκιμαντέρ Αmy αναμένεται στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 10 Ιουλίου 2015. Διανομή: ODEON