H μοίρα ενός Καρμελίτη μοναχού και ενός ελαφρού ιππέα μετά τον πόλεμο (1570-1571)

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Μετά τον πόλεμο της Κύπρου πολλοί κάτοικοί της που έτυχε να διασωθούν είχαν καταφύγει είτε στη Βενετία είτε στις βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές αναζητώντας μια νέα πατρίδα. Στο σημερινό μας δημοσίευμα παρακολουθούμε τις περιπέτειες και την πορεία ενός Καρμελίτη μοναχού, που υπηρετούσε στη μονή της Παναγίας των Καρμελιτών, στην Αμμόχωστο, και του Άγγελου Σπηλιώτη, γιου του ηρωομάρτυρα Μανώλη Σπηλιώτη που απαγχονίστηκε στην Αμμόχωστο τον Αύγουστο του 1571, που και αυτός ως μέλος του ελαφρού ιππικού είχε υπερασπιστεί την Αμμόχωστο.
Μόλις τέσσερα χρόνια μετά την παράδοση της Αμμοχώστου στους Οθωμανούς, οι οποίοι ως γνωστόν είχαν παραβεί τους όρους ειρήνης, ένας μοναχός Καρμελίτης πρόσφυγας πλέον κατέβαλλε προσπάθειες να εγκατασταθεί σε μια νέα πατρίδα και σε μια νέα μονή. Πρόκειται για τον μοναχό Μαρίνο Palazzo (fra Marino Palazzo) που υπηρετούσε ως μοναχός στη μονή της Παναγίας των Καρμελιτών, στην Αμμόχωστο. Προσπαθούσε και αυτός, όπως και τόσοι άλλοι Κύπριοι πρόσφυγες, να βρει τρόπο να επουλώσει τις πληγές του μετά την απώλεια της πατρίδας του και τα όσα είχε υποστεί η οικογένειά του. Συνέταξε και αυτός ένα γραπτό αίτημα προς τη Δημοκρατία της Βενετίας, με ημερομηνία 30 Ιανουαρίου 1576.

Ο μοναχός Μαρίνο Palazzo είχε απευθύνει το αίτημά του προς τον Γαληνότατο δόγη και στην εκλαμπροτάτη Σινιορία και εξέθετε τα όσα του προκάλεσε ο πόλεμος της Κύπρου και στη συνέχεια διατύπωνε τι ακριβώς ζητούσε. Δεν είχε μόνο στερηθεί την πατρίδα του Κύπρο, σημείωνε ο Καρμελίτης μοναχός, αλλά επίσης και κάθε μονή που ανήκε στο δικό του τάγμα των Καρμελιτών. Ταυτόχρονα μεγάλο ήταν το πλήγμα που είχαν δεχθεί τα μέλη της οικογένειάς του από τον φοβερό πόλεμο 1570-1571. H μητέρα του και ο αδελφός του είχαν σκοτωθεί στην πολιορκία της Αμμοχώστου και ένας άλλος αδελφός του είχε αιχμαλωτιστεί στην ίδια πόλη, όταν παραδόθηκε στον εχθρό. Ο αδελφός του αυτός, όπως σημειώνει ο Μαρίνο Palazzo, υπηρετούσε τότε τη Δημοκρατία της Βενετίας, αλλά δεν διευκρινίζεται εάν εργαζόταν σε κάποια διοικητική θέση ή εάν υπηρετούσε ως στρατιώτης στην υπεράσπιση της Κύπρου. Επιθυμούσε ο Καρμελίτης μοναχός να ελευθερώσει τον αδελφό του, αλλά δυστυχώς δεν διέθετε χρήματα για κάτι τέτοιο. Επιπρόσθετα ο ίδιος δεν είχε τη δυνατότητα λόγω πενίας ώστε να συντηρήσει τον ίδιο τον εαυτό του.

Στο Αργοστόλι

Όλοι οι παραπάνω λόγοι ώθησαν τον Μαρίνο Palazzo και με την αρωγή βέβαια της Παναγίας της Ελεούσας, όπως αναφέρει, είχε απευθυνθεί στις βενετικές αρχές για να τον στηρίξουν οικονομικά και να βρει ένα καταφύγιο να επιζήσει. Ο Μαρίνο Palazzo ήταν καλά ενήμερος ότι υπήρχε στη βενετοκρατούμενη Κεφαλονιά μια περιοχή, ένα μάλλον κτήμα της Παναγίας της Νικηφόρου (Santa Maria de Vittoria) και συγκεκριμένα στο Αργοστόλι στην περιοχή Δράπανο (Drapano). Ας σημειωθεί ότι το Δράπανο είναι ένα χωριό απέναντι από την πρωτεύουσα του νησιού, το Αργοστόλι, με το οποίο το συνδέει μια πέτρινη γέφυρα. Επιπρόσθετα η πολιούχος του Αργοστολίου είναι η Παναγία η Δραπανιώτισσα. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε ποια η σχέση της Παναγίας της Νικηφόρου με την Παναγία τη Δραπανιώτισσα, εάν δηλαδή θα μπορούσαν να ταυτιστούν ή εάν με την πάροδο των ετών η Παναγία από Νικηφόρος μετονομάστηκε σε Δραπανιώτισσα.

Ο Μαρίνο Palazzo, όπως εξηγούσε, είχε τότε πεθάνει ο μοναχός Ιωάννης Αντώνιος Gratiani, ο οποίος κατείχε αυτό το κτήμα που ανήκε στην Παναγία τη Νικηφόρο, αλλά μετά τον θάνατό του δεν ανήκε σε κανένα και επρόκειτο για περιουσία, όπως γράφει, που ανήκε στο Δημόσιο. Δεν ήταν μεγάλης αξίας κτήμα (poca importantia) διατεινόταν στο αίτημά του ο Καρμελίτης μοναχός και τα στοιχεία αυτά θα μπορούσαν άνετα, κατά τον ίδιο, να τα επιβεβαιώσουν οι εκπρόσωποι του δόγη, που είχαν υπηρετήσει πρόσφατα στην Κεφαλονιά.
Ο Μαρίνο Palazzo στο τέλος της επιστολής του εξέφραζε την ελπίδα ότι ο δόγης, όπως έπραττε συνήθως και ανταποκρινόταν στα αιτήματα των υπηκόων του, έτσι και στην περίπτωσή του ως φιλεύσπλαχνος θα ικανοποιούσε το αίτημά του. Εάν το αίτημά του λάμβανε σάρκα και οστά, σημείωνε ο Κύπριος μοναχός, τότε θα είχε τη δυνατότητα να επιβιώσει ο ίδιος και να κατορθώσει να συγκεντρώσει χρήματα για την απελευθέρωση του αδελφού του από τα χέρια των Οθωμανών.

Άγγελος Σπηλιώτης

Ένας άλλος υπερασπιστής της Αμμοχώστου κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και παράδοσης της πόλης κατά το 1571 ήταν ο Άγγελος Σπηλιώτης με απώτερη καταγωγή από το Ναύπλιο. Οι πηγές του πολέμου της Κύπρου και ειδικά αυτές της πολιορκίας της Αμμοχώστου αναφέρονται στην ανδρεία του πατέρα του Άγγελου, Μανόλη Σπηλιώτη, καπιτάνου ενός λόχου του ελαφρού ιππικού, καθώς και για τον φρικτό θάνατό του από τους κατακτητές μετά το μαρτύριο του διοικητή της πόλης Μαρκαντωνίου Bragadin.

O Άγγελος Σπηλιώτης σε σχετικό αίτημά του διηγείται τις περιπέτειές του και καταγράφει πληροφορίες για την οικογένειά του, τους προγόνους του, τη δράση του πατέρα του αλλά και του ιδίου. Ο Άγγελος Σπηλιώτης φαίνεται να είχε έρθει μικρός με την οικογένειά του στην Κύπρο, όταν ο πατέρας του διορίστηκε καπιτάνος στη μεγαλόνησο και να είχε μεγαλώσει εδώ. Ο παππούς του, όπως σημειώνει στην αναφορά του, ήταν από το Ναύπλιο και μετά την παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς κατέφυγε με την οικογένειά του στην Κρήτη. Ο πατέρας του εντάχθηκε στο ελαφρύ ιππικό και έγινε καπιτάνος ενός λόχου ελαφρών ιππέων. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως καπιτάνος στο ελαφρύ ιππικό των Κυθήρων και στις 3 Νοεμβρίου 1554 με απόφαση της Συγκλήτου διορίστηκε στην Κύπρο. Του είχε τότε παραχωρηθεί ετήσιος μισθός που ανερχόταν στα εκατόν εξήντα δουκάτα. Από την έκθεση του Βενετού καπιτάνου Αμμοχώστου του έτους 1561 μας γίνεται γνωστό ότι την ίδια εποχή ο Μανόλης Σπηλιώτης υπηρετούσε στη χερσόνησο της Καρπασίας. Ήταν υπεύθυνος ενός λόχου αποτελούμενου από τριάντα επτά ελαφρούς ιππείς, στις ακτές της Γαληνόπωρνης.

Ο Άγγελος Σπηλιώτης εξασκήθηκε στο ελαφρύ ιππικό κοντά στον πατέρα του στην Κύπρο και ακολούθησε το επάγγελμά του. Έτσι έφθασε να γίνει διοικητής είκοσι πέντε ελαφρών ιππέων. Λίγο πριν αποβιβαστούν οι Οθωμανοί στην Κύπρο το 1570 η βενετική διοίκηση της Κύπρου είχε δώσει εντολή στον Μανόλη Σπηλιώτη καθώς και στον γιο του, που φαίνεται και οι δυο υπηρετούσαν στα διαμερίσματα Καρπασίας και Μεσαορίας τα οποία βρίσκονταν στη δικαιοδοσία του καπιτάνου Αμμοχώστου, να μεταβούν στην άμυνα της Αμμοχώστου.

Κατά την παράδοση της Αμμοχώστου

Κατά την παράδοση της Αμμοχώστου ο Μανόλης Σπηλιώτης συνελήφθη και απαγχονίστηκε με τον Βενετό διοικητή Πάφου Λαυρέντιο Tiepolo. Όπως καταγράφει ο Ιταλός στρατιωτικός Angelo Gatto οι Οθωμανοί εξετέλεσαν τον Tiepolo στο μεταπρομαχώνιο το ονομαζόμενο της Λεμεσού και τον Μανόλη Σπηλιώτη στο μεσαίο επιπρομαχώνιο του προμαχώνα Diamante και ενώ ακόμη ανάπνεαν τους λιθοβολούσαν και όταν εξέπνευσαν τους τεμάχισαν και τους πέταξαν στους σκύλους.

Ο Άγγελος Σπηλιώτης, μοναχοπαίδι μάλλον του καπιτάνου Μανόλη, με την παράδοση της πόλης συνελήφθη αιχμάλωτος μαζί με τη μητέρα του. Πολύ γρήγορα κατόρθωσε να απελευθερωθεί αφού αυτό έγινε κατορθωτό στις 11 Ιανουαρίου 1574. Ακολούθως διορίστηκε στην Κρήτη σ’ ένα σώμα του ελαφρού ιππικού. Στο αίτημά του είχε καταγράψει την προσωπική του ιστορία και τις υπηρεσίες του παππού, του πατέρα του και του ιδίου με την παράκληση ένεκα των υπηρεσιών των μελών της οικογένειάς του καθώς και του ιδίου να πάρει προαγωγή. Επίσης υπέβαλλε το αίτημα να παραχωρηθούν περισσότερα ευεργετήματα τόσο στον ίδιο όσο και στους άλλους που είχαν πολεμήσει μαζί στον πόλεμο της Κύπρου.

Ο Άγγελος Σπηλιώτης από την Κρήτη όπου υπηρετούσε μετά την απελευθέρωσή του στο ελαφρύ ιππικό συμπαραστάθηκε στους συμπολεμιστές του, που είχαν μαζί υπερασπιστεί την Αμμόχωστο. Όπως αναφέραμε και προηγουμένως ζητούσε να παραχωρηθούν ευεργετήματα όχι μόνο στον ίδιο, αλλά και σε όσους είχαν υπερασπιστεί την Κύπρο κατά το 1570-1571. Όταν του ζητήθηκε να δώσει μαρτυρία για τον Πρόγονο Λούζη, συμπολεμιστή του στην Αμμόχωστο που είχε ελευθερωθεί μετά από εννιάχρονη δουλεία ως κωπηλάτης σε γαλέρα, την έδωσε με μεγάλη προθυμία.

Επειδή και ο ίδιος ο Άγγελος Σπηλιώτης, όπως σημείωσε στη δήλωσή του, είχε μεγαλώσει στην Αμμόχωστο, αφού όταν διορίστηκε ο πατέρας του στην Κύπρο ήταν ακόμη παιδί, έτυχε να γνωρίζει τον Πρόγονο Λούζη αφού και αυτός δεν μεγάλωσε απλώς στην Αμμόχωστο αλλά είχε γεννηθεί στην ίδια πόλη. Ο Πρόγονος Λούζης, γιος του αοίδιμου Λέκκα, ανέφερε ο Σπηλιώτης, είχε υπηρετήσει πρώτα υπό τις διαταγές του Δημητρίου Λούζη και μετά είχε διοικητή τον Νικόλαο Βλάμη. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αμμοχώστου επέδειξε τέτοια ανδρεία, ώστε ο στρατιωτικός διοικητής της Κύπρου Έκτωρ Baglioni τον τίμησε προσφέροντάς του ένα επίσημο τιμητικό ένδυμα από βελούδο (casaca di veludo). Οι δύο υπερασπιστές της Αμμοχώστου βρέθηκαν στο ίδιο καράβι, το οποίο είχε διευθετήσει ο γενικός διοικητής της Κύπρου Μαρκαντώνιος Bragadin, με το οποίο θα αναχωρούσαν από την Κύπρο μετά τη συνθηκολόγηση με τους Οθωμανούς. Δυστυχώς όμως οι εχθροί είχαν παραβεί τους όρους που είχαν υπογράψει προηγουμένως σχετικά με την παράδοση της Αμμόχωστο και τελικά αντί να αναχωρήσουν οι υπερασπιστές της αιχμαλωτίστηκαν.

Ο Άγγελος Σπηλιώτης διδάχθηκε και εξασκήθηκε στην τέχνη του πολέμου και όταν χρειάστηκε να υπογράψει ο ίδιος τη μαρτυρία του για τον Πρόγονο Λούζη, δεν είχε τη δυνατότητα να το πράξει… Δεν γνώριζε ούτε το όνομά του να γράφει. Έτσι υπέγραψε αντ’ αυτού ο νοτάριος που είχε συντάξει το σχετικό έγγραφο. Ο Άγγελος Σπηλιώτης ήταν εξ ολοκλήρου, όπως φαίνεται, προσηλωμένος στη χρήση των όπλων και στην υπεράσπιση της πατρίδας του…

Φωτογραφία: Η γέφυρα που ενώνει το Αργοστόλι με το χωριό Δράπανο, στο οποίο ήθελε να εγκατασταθεί ο Μαρίνο Palazzo.