Έργα και ημέρες του Αλέξανδρου Ποδοκάθαρου

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Από την Κύπρο στη Βενετία και στην Κρήτη, ο Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος μάς κληροδότησε μια περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου το 1571

Σημαντική ήταν η συμβολή της οικογένειας του Φίλιππου Ποδοκάθαρου στην άμυνα της Κύπρου κατά τον πόλεμο 1570-1571. Ο πατέρας του λογίου Ιωάννη Ποδοκάθαρου, στην πρόσκληση του γενικού διοικητή Αμμοχώστου Μαρκαντωνίου Bragadin το 1570, μετά από εντολή των βενετικών αρχών, λίγο πριν την απόβαση των οθωμανικών στρατευμάτων στην Κύπρο, με την οποία καλούσε τους φεουδάρχες που συντηρούσαν στρατιωτικούς λόχους εάν επιθυμούσαν κάποιοι να ενισχύσουν την άμυνα της Αμμοχώστου εν όψει της οθωμανικής επίθεσης, έσπευσε πρώτος.

Η Αμμόχωστος, εκτός του ότι ήταν το μεγάλο λιμάνι της Κύπρου, ήταν και το κυρίως στρατιωτικό κέντρο της μεγαλονήσου και υπήρχε η πεποίθηση ότι οι Οθωμανοί θα στρέφονταν πρώτα εναντίον της. Ο Φίλιππος με ένα λόχο στρατιωτών αποτελούμενο από τριακόσια άτομα μαζί με δύο από τους γιους του, τον Αλέξανδρο και τον Βενιαμίν της οικογενείας, Τutio, όπως ο λόγιος αδελφός του αναφέρει στη διήγηση για την πολιορκία και άλωση της Λευκωσίας, είχαν μεταβεί στην άμυνα της Αμμοχώστου. Μαζί τους είχαν μεταφέρει για ενίσχυση της πόλης ποσότητα τροφίμων όπως τυριά -πρόκειται οπωσδήποτε για χαλλούμια-, κριθάρι, όσπρια και άλλα. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο Αλέξανδρος μάς έχει αφήσει μια γραπτή μαρτυρία ως αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων του πολέμου. Στη σχετική διήγησή του για την πολιορκία και παράδοση της Αμμοχώστου, όπως ο ίδιος αναφέρει, ενώ είχαν προσφερθεί και άλλοι ευγενείς να μεταβούν στην άμυνα της Αμμοχώστου, όταν τα πράγματα δυσκόλεψαν, τους εγκατέλειψε η προθυμία και ήταν οι μόνοι, αυτός, ο πατέρας και ο αδελφός του, οι οποίοι τελικά ακολούθησαν την προτροπή της Γαληνοτάτης. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται και από ανέκδοτο έγγραφο, στο οποίο μαρτυρείται η προθυμία του Φίλιππου Ποδοκάθαρου να μεταβεί με τους δυο γιους του στην άμυνα της Αμμοχώστου, ενώ κανείς άλλος φεουδάρχης δεν έδειξε τέτοια πρόθεση. Μνημονεύεται απλώς το όνομα του κόμη της Τρίπολης Ιάκωβου Δενόρες, που είχε αρχικά προσφερθεί να μεταβεί με ένα λόχο στρατιωτών στην άμυνα της Αμμοχώστου, αλλά στη συνέχεια για ένα πείσμα επέστρεψε στη Λευκωσία.

Ο Φίλιππος μαζί με τους δυο γιους του, Αλέξανδρο και Tutio, υπερασπίστηκαν την Αμμόχωστο. Ο Αλέξανδρος είχε φροντίσει μεταξύ άλλων να φέρει χωρικούς στην άμυνα της Αμμοχώστου από τα χωριά Καλοψίδα και Πέργαμο και από χωριά του διαμερίσματος (baliazo) της Σίγουρης. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αμμοχώστου ο Αλέξανδρος ήταν υπεύθυνος ενός λόχου Ελλήνων μαχητών στο Rivellino. Ο Tutio φονεύθηκε στην έκτη επίθεση που εξαπέλυσαν οι Οθωμανοί κατά της Αμμοχώστου και συγκεκριμένα στον επιπρομαχώνα της Πύλης της Ξηράς ή Πύλης της Λεμεσού. Κατά την παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς, ο Φίλιππος και ο γιος του Αλέξανδρος αιχμαλωτίστηκαν. Ο Αλέξανδρος κατόρθωσε στη συνέχεια, μετά από τριάντα επτά ημέρες στη φυλακή, να απελευθερωθεί με τη βοήθεια του Γάλλου προξένου που υπηρετούσε στην Τρίπολη της Συρίας καταβάλλοντάς του τριακόσια εβδομήντα πέντε δουκάτα. Ακολούθως κατέφυγε στη Βενετία. Ο πατέρας του Φίλιππος δεν αναφέρεται νεκρός, ωστόσο μετά την παράδοση της Αμμοχώστου δεν έχουμε ανακαλύψει τα ίχνη του, εκτός από μία μαρτυρία του 1583 στην οποία σημειώνεται ως αείμνηστος, γεγονός που μαρτυρεί ότι ήδη είχε πεθάνει.

Στη Βενετία και στην Κρήτη

Ο Αλέξανδρος, μετά την απελευθέρωσή του πριν αφιχθεί στη Βενετία υπηρέτησε στη γαλέρα του Βενετού γενικού καπιτάνου της Θάλασσας, Ιακώβου Foscarini για ένα έτος προσφέροντας αφιλοκερδώς υπηρεσίες. Ο Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος είχε εγκαταλείψει την Κύπρο στις 17 Σεπτεμβρίου 1571 με το καράβι Buon Jesu και έφθασε στη Βενετία στις 24 Δεκεμβρίου 1571. Μετά από προτροπή του Melchior ή Marchio Michiel, συνέταξε μια αφήγηση της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου. Το χειρόγραφο της διήγησης του Αλέξανδρου Ποδοκάθαρου έχει υποστηριχθεί ότι έχει χαθεί και δεν έχει εντοπιστεί πουθενά, όμως ένα χειρόγραφο της αφήγησης αυτής έχουμε ανακαλύψει στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας.

Ο Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος, αφού στη συνέχεια υπηρέτησε ως στρατιωτικός σε διάφορες πόλεις της Δημοκρατίας της Βενετίας, τελικά εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Κρήτη και κατόρθωσε να του παραχωρηθεί από τις βενετικές αρχές η κρητική ευγένεια με ό,τι συνεπαγόταν αυτός ο τίτλος, που μεταβιβάστηκε αργότερα και στους απογόνους του. Επίσης, του είχε παραχωρηθεί για δέκα χρόνια η καστελλανία της Πεδιάδας, στην Κρήτη. Το 1618, ο γιος του Αλέξανδρου, Ιούλιος, και οι δύο εγγονοί του Αλέξανδρος και Ιούλιος, οι οποίοι μάλλον ήταν γιοι του Ιούλιου, κατόρθωσαν και επικύρωσαν την κρητική ευγένειά τους. Ο γιος του Αλέξανδρου, Ιούλιος, έφερε προφανώς το όνομα του θείου του, που κάποτε είχε υπηρετήσει ως διοικητής (capitano) Λεμεσού και έπεσε ηρωικά στην άμυνα της Λευκωσίας. Τα ίχνη του Αλέξανδρου ωστόσο τα έχουμε εντοπίσει σε αρχειακό υλικό στην περιοχή του Veneto πριν εγκατασταθεί στην Κρήτη. Το 1581 υπηρετούσε ως στρατιωτικός στην Brescia και του είχε χορηγηθεί άδεια τεσσάρων μηνών για να μεταβεί στην Κρήτη. Σκοπός της άδειας αυτής ήταν να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειάς του, που είχαν εν τω μεταξύ αφιχθεί στην Κρήτη, ώστε όλοι μαζί να μεταβούν για εγκατάσταση στην Ιταλία, όπου είχε εργοδοτηθεί ως στρατιωτικός ο πρόσφυγας πλέον και πάλαι ποτέ φεουδάρχης Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος.

Στις 4 Μαρτίου του έτους 1581 συναντούμε τον Αλέξανδρο Ποδοκάθαρο να υπογράφει ως μάρτυρας σε ένα νοταριακό έγγραφο. Μαζί με τον Iseppo Piazza, που υπηρετούσε ως γραμματέας του Μαρκαντωνίου Bragadin στην Αμμόχωστο, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης το 1571, τον διοικητή του ελαφρού ιππικού Ανδρέα Ροντάκη και τον ιατρό G.B. Bertuzzi -είχε υπηρετήσει ως γιατρός κατά τη διάρκεια της πολιορκίας στην Αμμόχωστο- δήλωνε και υπέγραφε ενόρκως και ο Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος του Φιλίππου, τα εξής για τον Πέτρο Βουστρώνιο του Giotin: Ο Πέτρος Βουστρώνιος, ευγενής Κύπριος βρισκόταν στην άμυνα της Αμμοχώστου και κινδύνεψε πολλές φορές η ζωή του και όταν παραδόθηκε η πόλη στον εχθρό η οικία του λεηλατήθηκε. Στην κατοικία του, επίσης, όπως διαβεβαίωναν οι πιο πάνω, είχε κρύψει πολλούς ευγενείς, μεταξύ αυτών και τον Νέστορα Μαρτινέγκο, του οποίου έσωσε τελικά τη ζωή. Τα ίδια πιστοποιούσε και ο Κύπριος Ιάκωβος Στράμπαλης του Διομήδη. Επίσης, το 1583 και πάλι στη Βενετία είχε υπογράψει ως μάρτυρας σε ένα νοταριακό έγγραφο σχετικά με τον Κύπριο Ανδρέα Κατάσαρκα. Σε μια τρίτη βενετική πηγή του έτους 1585 γίνεται μνεία σε μια υπόθεση εισαγωγής κάποιων εμπορευμάτων στη Βενετία, που σχετιζόταν με τον Αλέξανδρο.

Στα τέλη του 1586, ο Αλέξανδρος απουσίαζε ως στρατιωτικός διοικητής από το φρούριο της Brescia, γιατί όπως προαναφέρθηκε είχε πάρει άδεια για να μεταβεί στην Κρήτη και να παραλάβει την οικογένειά του. Μετά την επιστροφή του ανέλαβε τον στρατιωτικό λόχο του Domenigo da Ravenna στην Brescia καθώς και το σώμα πολιτοφυλακής (cernide). Η ίδια πηγή των πιο πάνω αναφέρει επίσης ότι αργότερα ο Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος είχε διοριστεί υπολοχαγός (luogotenente) του ιππικού στην Κρήτη. Το 1593 ο Αλέξανδρος διορίστηκε στην Κρήτη και ετέθη στην υπηρεσία του Βενετού γενικού προνοητή Κρήτης. Με την ίδια απόφαση, ημερομηνίας 17 Μαρτίου 1593, με την οποία είχε μετατεθεί ο Αλέξανδρος πήρε μετάθεση και ο αδελφός του Λίβιος, από την Brescia στη Βερόνα.

Ο Αλέξανδρος, γιος του φεουδάρχη Φίλιππου του Λευκονοίκου, εγγονός του Καίσαρα Ποδοκάθαρου -και ας μην συγχύζεται με τον επίσκοπο Λευκωσίας Καίσαρα Ποδοκάθαρο- φεουδάρχη και κάποτε ιδιοκτήτη του “απλικιού του κυρού του Στύρου” και αδελφός των Tutio, Ιωάννη, Λίβιου, Σκιπίωνα και Ιούλιου, πρέπει να έφυγε από τη ζωή όταν πλέον ήταν εγκατεστημένος με την οικογένειά του στην Κρήτη, όπου συνέχισαν να ζουν οι απόγονοί του.

Οι κυπριακές ρίζες του εθνικού ποιητή

Η κυπριακής καταγωγής Αννεζίνα Ποδοκάθαρου από την Κρήτη, του κλάδου των Ποδοκάθαρων της Κύπρου με γενάρχη τον φεουδάρχη Καίσαρα, αναμφίβολα απόγονος του Αλέξανδρου Ποδοκάθαρου, παντρεύτηκε τον στρατιωτικό Νικόλαο Σολωμό (Salamon) στην Κρήτη, ο οποίος στη συνέχεια υπηρέτησε στα Κύθηρα και τέλος η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στα Επτάνησα και συγκεκριμένα στη Ζάκυνθο. Η Αννεζίνα Ποδοκάθαρου ήταν πρόγιαγια του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού! Ο εθνικός μας ποιητής ίσως και να μην πληροφορήθηκε ποτέ ποια ακριβώς κυπριακή οικογένεια ήταν η οικογένεια των Ποδοκάθαρων, από την οποία καταγόταν. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια από τα έργα των προπατόρων του. Ο προπάτορας του Αλέξανδρος μάς κληροδότησε μια περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου το 1571, ο αδελφός του Αλέξανδρου, Ιωάννης, ένας όντως Κύπριος λόγιος του 16ου αιώνα, μεταξύ άλλων, μας κληροδότησε μια περιγραφή της πολιορκίας και πτώσης της Λευκωσίας το 1570. Τέλος, ένας τρίτος αδελφός των Ιωάννη και Αλέξανδρου, ο Λίβιος Ποδοκάθαρος, οικοδόμησε καταβάλλοντας δέκα χιλιάδες δουκάτα τον προμαχώνα Ποδοκάθαρο των οχυρώσεων της Λευκωσίας, μεταξύ των προμαχώνων Καράφα και Κωνστάντζο. Και έτσι το όνομα της οικογένειας μνημονεύεται έως σήμερα και θα μνημονεύεται όσο υφίσταται η πρωτεύουσά μας…