Οι περιπέτειες του Φραγκίσκου Σαλίπα (Salipa )

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η αρχειακή έρευνα πολλές φορές φέρνει στο προσκήνιο στοιχεία σχετικά με τις ρίζες οικογενειών, των οποίων απόγονοι εξακολουθούν να ζουν σήμερα στον ίδιο χώρο και στην προκειμένη περίπτωση στην Κύπρο. Τα επίθετα των οικογενειών αυτών με την πάροδο των ετών υφίστανται ενίοτε κάποια ελαφρά διαφοροποίηση. Το επίθετο Σαλίπα (Salipa), το οποίο απαντά σε πηγή της Βενετοκρατίας στην Κύπρο αλλά και σε έγγραφο που πρόσφατα μελετήσαμε, φαίνεται να κρύβει στο διάβα των αιώνων τη διαδρομή μιας κυπριακής οικογένειας. Κατά πάσαν πιθανότητα η κυπριακή οικογένεια Σαλίπα του 16^ου αιώνα με το πέρασμα του χρόνου ίσως να έγινε γνωστή ως Σελίπα, επίθετο το οποίο εξ όσων γνωρίζουμε απαντά έως σήμερα στην Κύπρο. Βέβαια, για να φθάσει κανείς σε ορθά συμπεράσματα χρειάζεται οπωσδήποτε περαιτέρω έρευνα, αλλά και στοιχεία από τα ίδια τα μέλη της οικογένειας αυτής που φέρουν το πιο πάνω επίθετο. Παρουσιάζουμε ωστόσο τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που έχουμε εντοπίσει σχετικά με την οικογένεια Salipa, η οποία αναμφισβήτητα είναι μία πολύ παλαιά οικογένεια της μεγαλονήσου, αφού τα ίχνη της απαντώνται σε πηγές του 16^ου αιώνα.

Ένα ανέκδοτο έγγραφο μάς πληροφορεί για τα έργα και τις ημέρες ενός μέλους της ίδιας οικογένειας, με τι ασχολείτο, πού διέμενε, πού είχε περιουσία, τι προσέφερε κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κύπρου και στην άμυνα ποιας πόλης βρισκόταν. Τέλος, από την ανέκδοτη αυτή πηγή πληροφορούμαστε ποια ήταν η μοίρα του, όταν η Κύπρος πέρασε από την εξουσία της Γαληνοτάτης στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η παλαιότερη πηγή με αναφορά στην οικογένεια Σαλίπα ανάγεται στο έτος 1556. Τα ίχνη της οικογένειας εντοπίζονται στην περιοχή της Λάρνακας. Σύμφωνα με την ίδια πηγή ο Δημήτριος Σαλίπας είχε στη Βρομολαξιά (Vromolaxia) -όπως σημειώνεται στην εν λόγω πηγή η Δρομολαξιά- ένα μύλο. Ένας απόγονος του Δημήτριου Σαλίπα και κατά πάσαν πιθανότητα γιος του πρέπει να ήταν ο Φραγκίσκος Σαλίπας, του οποίου η ιστορία καταγράφεται σε αίτημά του προς τη Γαληνοτάτη. Ο Φραγκίσκος Σαλίπας είχε συλληφθεί αιχμάλωτος από τους Οθωμανούς, όταν κατέλαβαν τη Λευκωσία το 1570. Όταν αργότερα απελευθερώθηκε κατέφυγε, όπως συνέβη και με πολλούς άλλους Κύπριους, στη Βενετία.

Ποιος ήταν ο Φρ. Σαλίπας                                         

Ο Φραγκίσκος Σαλίπας όταν έφθασε στη Βενετία φρόντισε με ένα επίσημο έγγραφο να πιστοποιήσει τα στοιχεία του, για να μπορέσει να λάβει κάποια ενίσχυση ως πρόσφυγας από τη Δημοκρατία της Βενετίας. Έτσι εμφανίστηκε ενώπιον ενός Βενετού νοτάριου μαζί με δύο συμπατριώτες του Κυπρίους, για να πιστοποιήσουν ενόρκως ως μάρτυρες τα στοιχεία του καθώς και τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε στον πόλεμο. Και οι δύο μάρτυρες, όπως καταγράφεται στην πηγή, κατάγονταν από τις Αλυκές, δηλαδή ήταν συντοπίτες του Φραγκίσκου Σαλίπα. Ο ένας μάρτυρας ήταν ο Βίκτωρας Πλατανίτης  και ο άλλος ο Άγγελος Γούναρης του Χριστόφορου. Ο Βίκτωρας Πλατανίτης, όπως γνωρίζουμε από άλλες πηγές, είχε ναυπλιώτικη καταγωγή και ήταν μέλος του ελαφρού ιππικού στην Κύπρο. Αναφέρεται άλλωστε στο έγγραφο ως γενναίος (strenuo), γιατί ως γνωστόν οι stradioti σε όλες ανεξαιρέτως τις βενετικές πηγές χαρακτηρίζονται ως ανδρείοι (strenui). Οι έρευνές μας άλλωστε έχουν δώσει στοιχεία για τη συμβολή της οικογένειας αυτής στον πόλεμο της Κύπρου. Συγκεκριμένα ο Βρεττός Πλατανίτης από το Ναύπλιο, συγγενής του Βίκτωρα Πλατανίτη, καθώς και άλλα μέλη της οικογένειάς του είχαν υπερασπιστεί τη Λευκωσία το 1570. Ο Βρεττός Πλατανίτης βρισκόταν στην άμυνα του προμαχώνα Κωνστάντζο όπου πληγώθηκε και συνελήφθη αιχμάλωτος. Μετά από τέσσερα χρόνια στην αιχμαλωσία κατόρθωσε να ελευθερωθεί φτάνοντας στη Βενετία. Για τον άλλο μάρτυρα του Σαλίπα με το επίθετο Γούναρη δεν έτυχε να εντοπίσουμε οποιαδήποτε στοιχεία για την οικογένειά του.

Οι δύο μάρτυρες ενόρκως πιστοποιούσαν ότι ο Φραγκίσκος Σαλίπας υπηρετούσε ως φύλακας στις Αλυκές της Κύπρου για μακρύ χρονικό διάστημα. Ως γνωστόν, οι Αλυκές Λάρνακας με την πλούσια παραγωγή άλατος, ενός πολύ επικερδούς προϊόντος κατά τη Βενετοκρατία, έπρεπε να φρουρούνται και να προστατεύονται από τους κλέφτες και τους πειρατές. Η Γαληνοτάτη εύλογα δαπάνησε αρκετά χρήματα για να κάνει έργα ανάπτυξης στις Αλυκές, τόσο για την προστασία των ίδιων των Αλυκών όσο και για αύξηση του προϊόντος του άλατος. Έτσι μαζί με τους άλλους υπαλλήλους που φρόντιζαν για τις Αλυκές, όπως πληροφορούμαστε στο έγγραφο αυτό, διετέλεσε φύλακάς τους και ο Φραγκίσκος Σαλίπας έως την πτώση της Κύπρου στην εξουσία των Οθωμανών.

Όταν πλησίασε η οθωμανική αρμάδα και είχαν ήδη αρχίσει οι προετοιμασίες για αντιμετώπιση του πολέμου που πλησίαζε, μεταξύ άλλων δόθηκε εντολή στον φρουρό των Αλυκών Φραγκίσκο Σαλίπα να σπεύσει για συγκέντρωση τροφίμων για την πρωτεύουσα. Ο Φραγκίσκος, αμέσως μετά την εντολή του Βενετού καπιτάνου των Αλυκών, Bernardin Polani, άρχισε να συγκεντρώνει από τα γύρω χωριά τρόφιμα. Σε διάστημα πέντε μηνών εργαζόμενος ακατάπαυστα έστειλε στη Λευκωσία μεγάλες ποσότητες από σιτάρι, κριθάρι, όσπρια και άλλα τρόφιμα. Με την αποβίβαση των εχθρικών στρατευμάτων έλαβε εντολή να μεταβεί στην άμυνα της Λευκωσίας, όπου έφθασε μαζί με την οικογένειά του, τη σύζυγο, τα παιδιά καθώς και άλλους συγγενείς του.

Στη Λευκωσία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, όπως διαβεβαίωναν οι δύο Κύπριοι μάρτυρες, ο Φραγκίσκος Σαλίπας εντάχθηκε στον λόχο του Νικόλαου Benedusio. Ας σημειωθεί ότι οι δύο άνδρες Σαλίπας και Benedusio ήταν γνώριμοι αφού υπηρετούσαν και οι δύο στη φρούρηση των Αλυκών. Ο Νικόλαος Benedusio με ένα λόχο τουρκοπούλων ήταν επί σειρά ετών ο διοικητής για τη φρούρησή των Αλυκών (capo della custodia delle Saline). Τον Οκτώβριο του 1557 μάλιστα, όπως σημειώνει ο ίδιος ο μετέπειτα δόγης, Λεονάρδος Dona, είχε συναντήσει στις Αλυκές τον Benedusio και του είχε δώσει πληροφορίες σχετικά με τις Αλυκές. Η Γαληνοτάτη επειδή είχε αναγνωρίσει την προσφορά του Benedusio είχε υποσχεθεί, μετά από αίτημα του ιδίου, να διορίσει μετά τον θάνατό του στην ίδια θέση τον γιο του, Ιερώνυμο.

Στο έγγραφό μας δεν αναφέρεται σε ποιου προμαχώνα την άμυνα βρισκόταν ο Φραγκίσκος Σαλίπας μαζί με τον λόχο του Benedusio, ωστόσο οι μάρτυρες μιλούν για την όλη δράση του και τη συμμετοχή του σε συμπλοκές με τον εχθρό, κατά τις οποίες κατόρθωσε να πλήξει αρκετούς Οθωμανούς. Όμως είχε κτυπηθεί και ο ίδιος από τη βολή μιας πέτρας (sassata) και πληγώθηκε στο κεφάλι. Επίσης δέχθηκε και ένα άλλο κτύπημα και πληγώθηκε στο αριστερό πόδι. Τελικά με την πτώση της πόλης, όπως ήταν πληγωμένος, έπεσε στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτος όχι μόνο αυτός, αλλά και η σύζυγος και τα παιδιά του καθώς και άλλοι συγγενείς του.

Οι νερόμυλοι

Εκτός όμως όλων των άλλων οι μάρτυρες τόνιζαν ότι ο συμπατριώτης τους ήταν ευκατάστατος και είχε στην πατρίδα του μια σεβαστή περιουσία και τώρα με την απώλεια της Κύπρου έχει χάσει τα πάντα. Το πιο σημαντικό ίσως στοιχείο είναι η αναφορά για τους δύο μύλους, συγκεκριμένα νερόμυλους, των οποίων ιδιοκτήτης ήταν ο Φραγκίσκος Σαλίπας. Οι δύο αυτοί νερόμυλοι, όπως σημειώνεται στο έγγραφό μας, ήταν πλησίον των Αλυκών σε ένα μέρος ονομαζόμενο Αγία Άννα. Όπως ήδη προαναφέραμε ένα μέλος της οικογένειας Σαλίπα το 1556 διέθετε ένα μύλο, μάλλον νερόμυλο στη Δρομολαξιά. Ως εκ τούτου το μέρος, δηλαδή το τοπωνύμιο Αγία Άννα, όπου ο γιος ή απόγονος ή συγγενής του Δημήτριου Σαλίπα, Φραγκίσκος, είχε δύο νερόμυλους, πρέπει να αναζητηθεί μεταξύ των Αλυκών και της Δρομολαξιάς. Άλλωστε ως γνωστόν στη Δρομολαξιά υπάρχει το τοπωνύμιο Παλιόμυλοι και ίσως εκεί να ήταν κάποτε και οι νερόμυλοι του Φραγκίσκου Σαλίπα. Δεν διευκρινίζεται εάν πρόκειται για το χωριό Αγία Άννα της Λάρνακας, γιατί γίνεται μνεία απλώς σε τόπο (loco) με το όνομα Αγία Άννα.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα πληροφορία για την περιουσία του Φραγκίσκου Σαλίπα, την οποία έχασε με την απώλεια της πατρίδας του, ήταν κάποια κτήματα (terreni) καθώς και μία κατοικία στο χωριό το ονομαζόμενο Πραστιό. Δεν φαίνεται να πρόκειται για το Πραστιό της Μεσαορίας, αλλά μάλλον για κάποιο Πραστιό το οποίο πρέπει να αναζητήσουμε στο διαμέρισμα Λάρνακας.

Νέα στοιχεία προστέθηκαν στις γνώσεις μας για πρόσωπα, τοπωνύμια, πράγματα και γεγονότα του 16^ου αιώνα, που αφορούν την Κύπρο. Στοιχεία για τους μαχητές και υπερασπιστές της Κύπρου κατά τον πόλεμο του 1570-1571. Ειδήσεις για δύο νερόμυλους, για τις Αλυκές της Κύπρου και για τον διοικητή των Αλυκών, αλλά και για τους φρούραρχους και φύλακές τους. Μένει ν’ αναζητήσουμε περισσότερα στοιχεία ώστε να εξακριβώσουμε πού βρίσκεται το τοπωνύμιο (loco) Αγία Άννα αλλά και το χωριό Πραστιό, τα οποία σημειώνει στο αίτημά του ο Κύπριος πρόσφυγας στη Βενετία, Φραγκίσκος Σαλίπας…

ΛΕΖΑΝΤΑ: Στις Αλυκές της Λάρνακας υπηρετούσε ως φρούραρχος ο Φραγκίσκος Σαλίπας. Στη φωτογραφία, τα γαϊδούρια συνέβαλλαν τα μέγιστα για αιώνες στη συλλογή και μεταφορά του άλατος, ενός προϊόντος πολύ επικερδούς κατά τη Βενετοκρατία © larnacainhistory.wordpress.com