Οι πρώτοι Ρώσοι στην Κύπρο | Μια άγνωστη ιστορία σε βιβλίο

«Το σαμοβάρ στο τραπέζι: Οικογενειακά απομνημονεύματα» είναι ο τίτλος του βιβλίου της Λάνα Ντερ Παρτόγ για τους πρώτους Ρώσους που έφτασαν στην Κύπρο και αποτέλεσαν ουσιαστικά τον πυρήνα της ρωσικής κοινότητας στην Κύπρο.

Η Λάνα Ντερ Παρτόγ ανήκει στην 3η γενιά αυτής της κοινότητας και ανιχνεύει τα βήματα επιβίωσης της κοινότητας, μέσα από τα όσα εξιστόρησαν ο παππούς της -ο οποίος ήταν ανάμεσα στους πρώτους Ρώσους που έφθασαν στην Κύπρο μέσω Αμμοχώστου-, η γιαγιά της, ο πατέρας και η θεία της που επανενώθηκαν μετά από τρία χρόνια διαχωρισμού και αβεβαιότητας, αλλά και μέσω άλλων ιστοριών, ανθρώπων που κατέφθασαν εδώ από όλα τα μήκη και πλάτη της γης, περιλαμβανομένης της μητέρας της, η οποία κουβαλούσε τη δική της ιστορία σε εκείνους τους δύσκολους καιρούς επιβίωσης.

Ιστορία σαν μυθιστόρημα

Τον Μάρτιο του 1920, τρία πλοία απέπλευσαν από τη Μαύρη Θάλασσα και συγκεκριμένα από το λιμάνι του Νοβοροσίσκ με προορισμό την Αμμόχωστο, μέρος τότε της βρετανικής αποικίας στην Κύπρο. Πλήρωμα και επιβάτες δεν είχαν ακούσει προηγουμένως για αυτό τον προορισμό. Τα πλοία ανήκαν στον στόλο του Ρωσικού Βασιλικού Ναυτικού, και όλοι οι επιβαίνοντες ήταν Ρώσοι, μέλη του «Λευκού Στρατού» με τις οικογένειές τους. Την ευθύνη για την αποβίβασή τους στην Κύπρο την είχε η Βρετανική Κυβέρνηση.

Αυτό ήταν το τελευταίο κεφάλαιο του Εμφυλίου Πολέμου που σάρωσε τη χώρα μετά και την Ρωσική Επανάσταση του 1917.

Ήταν φανερό πως οι άνθρωποι που επέβαιναν στα πλοία αυτά κατατάσσονταν στην πλευρά των ηττημένων αντιστασιακών που πολέμησαν τους Μπολσεβίκους, όπου σύμφωνα με εκτιμήσεις, αναζητούσαν ασφαλές καταφύγιο σε άλλες χώρες, όπως και το 1,5 με 2 εκατομμύρια συμπατριώτες τους που είχαν ήδη φύγει.

Η Βρετανία το μόνο που είχε εγγυηθεί ήταν η ασφαλής αποβίβασή τους. Η τελική κατάληξη: άγνωστη. Ωστόσο οι απελπισμένοι άνθρωποι που ζητούσαν καταφύγιο δεν είχαν άλλη επιλογή από το να επιβιβαστούν.

Εν τέλει αποβίβαση στην Κύπρο επιτράπηκε μόνο σε δύο πλοία ενώ το τρίτο κατευθύνθηκε προς την Αίγυπτο, χωρίζοντας έτσι μέλη οικογενειών που επέβαιναν σε αυτά.

Από τα δύο πλοία αποβιβάστηκαν στην Αμμόχωστο 1.546 άτομα, άνδρες, γυναίκες και παιδιά και οδηγήθηκαν σε ένα πρώην στρατόπεδο Τούρκων αιχμαλώτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από αυτούς, πολλοί απεβίωσαν, σε άλλους δόθηκε ασυλία στη Σερβία και στη Βουλγαρία ενώ υπήρξαν και εκείνοι που κατάφεραν να επανενωθούν με τις οικογένειές τους και να προχωρήσουν τη ζωή τους.

Λευκωσία, 1925: οι στενοί φίλοι Maria Alexeivna Makednosky [καθιστή αριστερά], νονά της συγγραφέα, με τον Anatoly Makedonsky [όρθιος αριστερά], τον Casimir Shnell [κέντρο] και τη Maria Shnell [όρθια δεξιά]. 

Ένας μικρός αριθμός παρέμεινε στην Κύπρο παρά τις προσπάθειες των Βρετανικών Αρχών για απομάκρυνσή τους, μιας και τους ανησυχούσε το ότι αυτή η μικρή μερίδα ανθρώπων –και το ξένο στοιχείο- θα επηρέαζε την φτωχή και ήρεμη ζωή στην Βρετανική αποικία.

 

Η συντακτική ομάδα της Academy Herald 1927-28, στο American Academy της Λάρνακας. Όρθιος δεξιά ο Sergei Matoff, πατέρας της συγγραφέα. 

Τελικά μέχρι το 1923 είχαν απομείνει 70 Ρώσοι, και όπως οι ίδιοι ήλπιζαν, η εγκατάστασή τους θα ήταν προσωρινή.

Αρχικά έκαναν χειρωνακτικές εργασίες για να βγάζουν τα προς το ζην, ενώ αργότερα πέτυχαν να εργοδοτηθούν στους τομείς στους οποίους είχαν σπουδάσει και ασχοληθεί στην πατρίδα τους. Σιγά-σιγά, ενσωματώθηκαν στη ζωή της Βρετανικής αποικίας, αγόρασαν ακίνητα και έφτιαξαν τη ζωή τους.

Το σπίτι στο Καλό Χωριό το 1974: πάνω, το σπίτι ήταν ένα παλιό εργοστάσιο μαρμάρων. Εδώ, το δίπατο που έχτισε το 1923 ο παππούς της συγγραφέα.

Ουσιαστικά οι άνθρωποι αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα της Ρώσικης Κοινότητας στην Κύπρο, αν και λίγοι γνωρίζουν την ύπαρξή της και την ιστορία πίσω από αυτή.

Τέσσερις γενεές: Από αριστερά, ο Nikolai Dimitch, η Lana, ο Sergei και στα χέρια του ο Yervant Andrei, στο Καλό Χωριό το 1961. 

Αρχεία και οικογενειακά άλμπουμ

Το 1940, όταν γεννήθηκε η συγγραφέας Λάνα Ντερ Παρτόγ, η Κύπρος ήταν μια ειρηνική και φτωχή χώρα. Μέχρι τα δεκαπέντε της χρόνια, ωστόσο, το νησί βρισκόταν στην επικαιρότητα με διάφορες ευκαιρίες.

H Σβετλάνα με τους γονείς της στο Καλό Χωριό, το 1940. 

Στα 17 της, η Λάνα Ντερ Παρτόγ επέλεξε να γίνει δημοσιογράφος και να παντρευτεί έναν συνάδελφο της δημοσιογράφο, τον γνωστό φωτορεπόρτερ Τζορτζ Ντερ Παρτόγ, αρμενικής καταγωγής που είχε γεννηθεί στην Αιθιοπία, όπου και απέκτησαν δύο γιούς. Η ίδια συνέχισε να καλύπτει τα δραματικά γεγονότα που συνέβαιναν στην Κύπρο και τη Μέση Ανατολή, τα οποία εν τέλει επηρέασαν τη δική της οικογένεια αλλά και τα μέλη της Ρωσικής Κοινότητας που πίστευαν τότε πως είχαν βρει την ειρήνη και την ασφάλεια στο μικρό νησί που λέγεται Κύπρος.

Η Λάνα [στο κέντρο] με μέλη της καναδικής αποστολής της UNFICYP στα στούντιο του ΡΙΚ με την Ανθούλλα Σαμουήλ [άκρη δεξιά]

Για να γράψει «Το σαμοβάρ στο τραπέζι: Οικογενειακά απομνημονεύματα», η Λάνα Ντερ Παρτόγ χρησιμοποίησε έγγραφα από τα Αρχεία του Κυπριακού Κράτους, προσωπικά οικογενειακά έγγραφα, τα ημερολόγια της και άλλες ιστορικές πηγές, έτσι ώστε να δημιουργήσει μια συναρπαστική και ανθρώπινη οικογενειακή ιστορία.

+ Το βιβλίο «Το σαμοβάρ στο τραπέζι: Οικογενειακά απομνημονεύματα» / Samovar on the Table: A Family Memoir [420 σελίδες, 40 εικόνες, AuthorHouse UK] είναι γραμμένο στα αγγλικά, διατίθεται με σκληρό εξώφυλλο ή κανονικό χάρτινο εξώφυλλο, και μπορεί να το βρει κανείς στα βιβλιοπωλεία Moufflon και Σολώνειον [Λευκωσία] και στα βιβλιοπωλεία Κυριάκου [Λεμεσός] και διαδικτυακά στην ιστοσελίδα Amazon.com και σε μορφή e-book. 

H Λάνα Ντερ Παρτόγ

Γεννήθηκε στην Κύπρο από Ρώσους γονείς και φοίτησε σε 11 σχολεία σε τρεις διαφορετικές χώρες μέχρι την ηλικία των 17 χρόνων, όπου πέρασε το κατώφλι των γραφείων της τότε αμφιλεγόμενης αγγλόφωνης εφημερίδας «The Times of Cyprus», όπου και πήρε την πρώτη της δουλειά σαν δημοσιογράφος την ίδια χρονική περίοδο με την εξέγερση της ΕΟΚΑ την δεκαετία του 1950.

Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, στο περιοδικό μόδας Vogue στο Λονδίνο, ενώ για περισσότερες από δύο δεκαετίες ήταν υπεύθυνη για ραδιοφωνικά προγράμματα αγγλικών και ξένων γλωσσών στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου.

Παντρεμένη με τον φωτορεπόρτερ διεθνών ειδήσεων, Τζορτζ Ντερ Παρτόγ (όπου και απέκτησε δύο γιούς), έζησε από κοντά τα όσα δραματικά γεγονότα εξελίχθησαν πολιτικά και κοινωνικά τις δεκαετίες 1950, 1960 και 1970.

Ο Τζορτζ Ντερ Παρτόγ, αριστερά, με τον Φελίξ Γιαξή που κρατά την κινηματογραφική κάμερα, στο Τζιπουτί το 1966.

Μέσα από το συγγραφικό της έργο η Λάνα Ντερ Παρτόγ, συνδυάζει τις προσωπικές της αναμνήσεις από εκείνα τα χρόνια με την συναρπαστική -αλλά και ως επί το πλείστον άγνωστη ιστορία- για το πώς μια ομάδα Ρώσων το 1920 (συμπεριλαμβανομένων των παππούδων της) βρέθηκαν σε ένα μικρό νησί της Μεσογείου, την Κύπρο, τότε βρετανική αποικία και που δεν είχαν ακούσει ποτέ τους για αυτήν, ακριβώς μετά τον Εμφύλιο πόλεμο και τη Ρωσική Επανάσταση το 1917, που άφησε πίσω της διάσπαρτους χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.