Γράφει ο Διόνυσος Αλεξίου

Ο «Μάης του ’68», ως κίνημα και ως μία φωσφορίζουσα σημαδούρα στην ιστορία μιας δυτικότροπα πολιτευόμενης μεταπολεμικής Ευρώπης, κατάφερε κάτι πολύ σημαντικό: έμαθε τον κόσμο να ονειρεύεται και να σχεδιάζει ένα παρόν και ένα μέλλον ουτοπικό, ίσως ανέφικτο, συνώνυμο με την αλλαγή των κοινωνικών αξιών και την ανατροπή του κατεστημένου. Ο «Γαλλικός Μάης», πέρα από την πολιτική του σημασία, δημιούργησε έναν πολιτισμό άρνησης του παλαιού, ριζοσπαστικοποίησης σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνίας, έναν πολιτισμό μιας γενιάς που μίλησε ανοιχτά για δικαιώματα και ισότητα.

Τον Νοέμβριο του 2018, πενήντα χρόνια μετά τα γεγονότα στο Παρίσι, ο Σπύρος Βραχωρίτης σκηνοθέτησε μία εξαιρετική και πολυεπίπεδη νοηματικά περφόρμανς, σε συνεργασία με το Θέατρο «Σταθμός» του Μάνου Καρατζογιάννη, μέσα στην οποία κατάφερε να εμβολιάσει το σκηνικό του δημιούργημα, με μία μοναδική μετακειμενικότητα και μία διαχρονικότητα σοκαριστική. Τα εκπορευόμενα νοητικά λακτίσματα του επί σκηνής αυτού πρότζεκτ, αναφορικά με την επιδιωκόμενη μορφή μιας ουσιαστικής συμμετοχικής δημοκρατίας, ως αναγκαίας βάσης για τη βιωσιμότητα των σύγχρονων κοινωνιών, έρχονται να ολοκληρώσουν το πλαίσιο ενός παζλ, εν σχέσει με το επικίνδυνο υποβόσκον δημοκρατικό έλλειμμα.

Τα συνεπτυγμένα μηνύματα που εκπορεύονται από τη διαλογική με την ιστορία παράσταση του Βραχωρίτη, ιντριγκάρουν τη σκέψη των θεατών, μέσα από ένα είδος αναθεωρητικής πρόσληψης του οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί και να εκληφθεί ως «δοτό», έντεχνα πολιτικά αναδευμένο με το διαχρονικά «παραδοσιακό» … εκούσια, ακούσια, με αισιοδοξία, κακεντρέχεια ή/και σκοπιμότητα. Σε οδηγεί να σκεφτείς τελικά τη δύναμη της πλειοψηφίας έναντι της μειοψηφίας και τη σχέση της με την πλασματική, ως επί το πλείστον σκόπιμη ή, το χειρότερο, την κοινωνικά «γονιδιακή» δημαγωγία.

Το εν λόγω πρότζεκτ, ένα αμάλγαμα χωρίων του Αριστοτέλη, της Πολιτείας του Πλάτωνα και του Επιτάφιου του Περικλή, φιλτράρεται, πρωτίστως, από τον Καστοριάδη, ο οποίος ίπταται και επιβλέπει ως ένα ιστορικά κατευθυνόμενο ντρόουν την πολιτικά φιλοσοφική προσέγγιση των γεγονότων και, δευτερευόντως, από τον ίδιο τον Βραχωρίτη, ο οποίος βίωσε προσωπικά τα γεγονότα του Μάη στο Παρίσι. Το συγκεκριμένο μωσαϊκό απόψεων έχει ως αποτέλεσμα έναν γόνιμο ιστορικό στροβιλισμό του μυαλού, που σαν μια χορδή πάλλεται, παράγοντας ένα διατρητικό ήχο, ικανό να ξυπνήσει τον προβληματισμό και την κριτική μας σκέψη. Να μας οδηγήσει ξανά σε αυτό που -δήθεν- «πρέπει» να μας φοβίζει: στην αναθεώρηση, στην ανασκευή.

Αναντίλεκτα, ο «Μάης του ’68» αποτέλεσε μία απόπειρα (ανα)κοινωνικοποίησης, έστω και παροδική, μέσα από ένα πνεύμα αμφισβήτησης του παραδοσιακού και του λανθασμένα συνεχιζόμενου. Αξίες, όπως η «ελευθερία» και η «δημοκρατία» συρράβονται με την κοινωνικότητα και την πολιτειότητα, και παρουσιάζονται ως αναγκαία συστατικά για την αλληλεπίδραση των ιστορικά «ώριμων» κοινωνιών του σήμερα. Η άλλοτε εμμονική, αλλά σε κάθε περίπτωση εκούσια αναφορά στη λειτουργία των θεσμών της πρώτης και πραγματικής δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα, ως σπέρματος και όχι αναγκαστικά ως προτύπου, καταδεικνύει την ανάγκη για επιστροφή και προσαρμογή των θεσμών αυτών στις σύγχρονες πολιτείες, διαμέσου ενός εκκολαπτηρίου σχετικού με την «αρχή της αμφισβήτησης».

Αυτή η αρχέτυπη «άμεση δημοκρατία», ως modus operandi και ως σύμβαση, στην αρχαία Ελλάδα εντοπίζεται πολύ αργότερα στην Αμερικανική Επανάσταση του 1776, αλλά και αναψηλαφώντας τα αίτια όμοιων κοινωνικών εξεγέρσεων, κυρίως του εργατικού κινήματος. Επί παραδείγματι, εν είδει έμπρακτης εφαρμογής της «άμεσης δημοκρατίας», θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στα γνωστά «Town Hall meetings», με καταβολές στη Βόρεια Αμερική, συναντήσεις οι οποίες προσέφεραν ένα δίαυλο ανοιχτής επικοινωνίας και συμμετοχικής συμβολής στα κοινά και, γενικότερα, έναν τόπο και τρόπο συνάντησης των τοπικών αρχών και των εκλεγμένων πολιτευόμενων με τους ψηφοφόρους τους, είτε για να ακούσουν περί θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, είτε για να συζητήσουν συγκεκριμένες νομοθεσίες και κανονισμούς. Η συγκεκριμένη πτυχή αποτελούσε, εμπράκτως, ένα ζωντανό παράδειγμα άμεσης συμμετοχής των πολιτών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, φθάνοντας, τηρουμένων των αναλογιών, στην ύψιστη -κατά τον Καστοριάδη- ιδέα της «αυτοθέσμισης»: στην κυκλική, δηλαδή, επιστροφή του αποτελέσματος της λειτουργίας και εφαρμογής των θεσμών στον ίδιο τον πολίτη που συναποφασίζει, συμμετέχει και συν(ενεργεί). Εν προκειμένω, το βιώσιμο αυτό παζλ της «άμεσης δημοκρατίας» θα πρέπει να εμβολιαστεί με ανακλητότητα των υπευθύνων, σε τακτική βάση, σε συνδυασμό με την εκ περιτροπής θητεία των συνδικάτων. Αυτό θα προσέφερε μία πολυφωνία και μία αμεσότητα μεταξύ των δημοκρατούμενων.

Ο Βραχωρίτης, μέσα στη διαλογικού τύπου περφόρμανς του, φαίνεται να προσδίδει μεγάλη σημασία στο συγκεκριμένο επίπεδο, αφού μέσα από την ανακλητότητα επιτυγχάνεται μικρότερος βαθμός διαφθοράς και, μέσα από την ύπαρξη μιας ενεργής δικαιοσύνης, η συμμετοχή των πολιτών αυξάνεται κατακόρυφα, αφού, αφενός γνωρίζουν ότι τα αιτήματά τους θα εισακουστούν -τουλάχιστον- και, αφετέρου, μπορούν να συμμετέχουν δημοκρατικά στο όλο περιβάλλον διοίκησης: κρατικό ή τοπικό.

Ως εκ τούτου, φθάνοντας σε ένα υψηλό επίπεδο συμμετοχικότητας και υγιούς πολιτειότητας, η εκάστοτε κοινότητα μπορεί να φθάσει στην «αυτοκυβέρνηση», έναν όρο (δι)επίπεδο και σημαντικό: πρωτίστως, ως προς τη διαχείριση της αντιληπτικής μας ικανότητας και κρίσης, άμεσα σχετιζόμενο με την πειθαρχία και τη (διά)δραση με την κοινωνία και, δευτερευόντως, ως προς την τάση της εκάστοτε κοινωνίας, ως συνόλου πολιτευομένων, να αυτοκυβερνάται και να (αυτο)θεωρείται ως ενιαία πολιτική κοινότητα. Ακούγεται κάπως ουτοπικό; Δεν το νομίζω. Απλώς χρειάζεται οργάνωση και υπομνηματική χαρτογράφηση των δράσεων.

Εύλογα, θα διερωτάται κανείς πού θα οδηγήσει τελικά αυτή η «άμεση δημοκρατία» … στην απόρριψη πολιτικών που οδηγούν σε αλλοτριωτικές δομές, μέσα από λύσεις που θα προτείνονται από τις κοινότητες, των οποίων -όμως- οι διαστάσεις επιτρέπουν άμεση αυτοκυβέρνηση και, ως εκ τούτου, σε μεγιστοποίηση της συμμετοχής των πολιτών. Αξίζει να παραπέμψουμε, παραδειγματικά, στη θεσμοθετημένη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στην Ελβετία, αλλά και, λόγω επικαιρότητας (πρόσφατες εκλογές στη Γαλλία), και εφημερότητας (συζήτηση περί της χρήσης πυρηνικής ενέργειας -πέραν των ΑΠΕ- για σκοπούς πράσινης μετάβασης) στην τότε υπόσχεση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος από τους υποψήφιους του Σοσιαλιστικού Κόμματος (Parti Socialiste – Social Écologie) στις προεδρικές εκλογές του 1981 στη Γαλλία, οι οποίοι χρησιμοποίησαν το πλασματικό αυτό επιχείρημα συμμετοχικής δημοκρατίας, ως μέρος του προεκλογικού τους μανιφέστο.

Δεν αρέσκομαι στις συνεχείς χρονικές και τοπικές μετατοπίσεις ή κειμενικές παραπομπές, πολλές φορές κουράζουν τον αναγνώστη -αν και θεωρώ ότι έχουν μία αναγνωστική γοητεία- αλλά, μετά τη διαλογικού τύπου μινιμαλιστική περφόρμανς του Βραχωρίτη, κατανόησα εις βάθος ότι η βάση της συμμετοχικής και άμεσης δημοκρατίας υπάρχει και λειτουργεί απρόσκοπτα στην αρχαία Ελλάδα, ενώ η επιβίωση των θεσμών που περιβάλλουν τις προαναφερθείσες ιδέες στην αμερικανική Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπως και μέχρι σήμερα, με τις -κατά καιρούς- ορθώς προτεινόμενες και αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, δηλώνουν ακραιφνώς ότι οι ιδέες αυτές ξανα-ανακαλύφθηκαν με τη μορφή της ανακλητότητας των υπευθύνων και της εκ περιτροπής ανάδειξής τους!

«Ανακλητότητα» και «αυτοκυβέρνηση»: δύο έννοιες με παράλληλη ισχύ, με τη μία να αποτελεί προϋπόθεση και (προ)στάδιο της άλλης, βάσει των οποίων διαχωρίζονται και οι σκεπτόμενοι πολίτες σε δύο αντίστοιχες κατηγορίες: σε αυτούς που θεωρούν ότι η «αυτοκυβέρνηση» οδηγεί στην «ανακλητότητα» και σε αυτούς που υποστηρίζουν την αντίθετη φορά εξάρτησης. Οι δύο «σχολές» σκέψης των πολιτών αυτών φαίνεται να περιγράφονται παραβολικά από τον Θουκυδίδη στις Ιστορίες [Α70.2 – Α70.7], όπου διαχωρίζονται οι δύο αέναες παρατάξεις σύγκρουσης: οι επινοούντες και ικανοί, σε πολλές περιπτώσεις και εραστές του αναθεωρητισμού από τους αρκούντες στα δεδομένα, αυτούς που αποδέχονται τις (παρα)δοτές αξίες και νόρμες, άλλοτε ντιρεκτίβες, βάσει μίας -ελπίζω όχι αυτοάνοσης- λαϊκής φιλοσοφίας, περισσότερο γνωστής με την αγγλική ορολογία, ως pop philosophy.

Η μετέπειτα ενασχόλησή μου με τα κείμενα που χρησιμοποίησε ή παρέπεμπε ο Βραχωρίτης στο πρότζεκτ του, μέσα από έναν μοναδικό δαιδαλικό τρόπο παράθεσης, μού επανέφερε ότι αυτό που ιντρίγκαρε τον Καστοριάδη ήταν το δίπολο αντίληψης των αξιών και των ιδεών στη δυτική σκέψη. Ήταν γι’ αυτόν μεγάλο πεδίο προς εξερεύνηση το διάκενο μεταξύ: (α) της θέλησης προς «αυτοκυβέρνηση» ή τουλάχιστον με δυνατότητα μερικής εφαρμογής της και (β) της -εν τέλει- καταληκτικής πολιτικής αλλοτρίωσης, ως απόρροιας μιας «γραφειοκρατικής δικτατορίας». Ο κάπως ασαφής τελευταίος όρος θα μπορούσε κάλλιστα να εκληφθεί ως μία εσκεμμένη απόπειρα καθυστέρησης της σκέψης, του προβληματισμού, της αναθεώρησης. Η «γραφειοκρατία» αυτή, ανοικτή ή κλειστή, ορατή ή (υπο)λειτουργούσα σέ καθυστερεί, σέ τοποθετεί σε μία αίθουσα αναμονής μέχρι να ηρεμήσει το «άτακτο» μυαλό σου, μέχρι να μάθεις να αποδέχεσαι το παραδοσιακά δοτό και το διαχρονικά ισχύον! Σέ αποθαρρύνει για οποιαδήποτε αλλαγή.

Σημειωτέο δε ότι το όλο «σύστημα» καλύπτεται από μία δοτή λογική, ακόμα και οι αξίες. Οπότε, εάν θέλουμε να αλλάξουμε κάτι, θα πρέπει να περάσουμε σε μία «αντι-λογική» και θα πρέπει να ψάξουμε μία «αντι-απροθυμία». Και αυτό δύναται να επιτευχθεί μέσα από μία συγχρονική «άμεση» και συμμετοχική δημοκρατία!

Ο «Μάης του '68», μέσα από τη σκηνοθετική πραγμάτευση του Βραχωρίτη, μετουσιώνεται σε έναν δορυφόρο του μεταπολεμικού δυτικού κόσμου, ο οποίος έχει τροχιοδρομηθεί έκτοτε, και μετεωριζόμενος μάς εμβολιάζει με την αμφισβήτηση εάν οι νέες δημοκρατίες είναι πραγματικές, άμεσες και συμμετοχικές, ή πρόκειται για «φιλελεύθερες ολιγαρχίες»… Ακόμη και αυτό να συμβαίνει και να ισχύει, είναι αποτέλεσμα κινημάτων αφύπνισης της κρίσης, της αμφισβήτησης, του πολιτικού προβληματισμού …

Το εν λόγω κείμενο σκοπό έχει να ανακινήσει κάπως τα λιμνάζοντα νερά μιας πόλις. Ναι, ορθά εγράφη: μιας πόλις, μιας ομάδας ανθρώπων που φέρουν μαζί τους ένα ιστορικό φορτίο, το οποίο κάποιοι λησμονούν ότι είναι, παράλληλα, ένα γνωσιακό πασπαρτού που ξεκλειδώνει την αναθεώρηση, την «αντι-λογική», την «αντι-απροθυμία», την κριτική σκέψη, με στόχο την «αυτοκυβέρνηση» μέσα από μία άμεση δημοκρατία!

«Μάης του ’68»: μία αγγελική ρήση σεβόμενη τις αισθητικές προσλαμβάνουσες!

Υ.Γ.: Προσφάτως, πληροφορήθηκα ότι η τότε ζωντανή περφόρμανς του Βραχωρίτη είχε βιντεοσκοπηθεί και πλέον είναι διαθέσιμη στο κανάλι YouTube!