Ένα ορθόδοξος Εβραίος με το σήμα των SS σε μια μεγάλη εγκατάσταση-πανό από την ινδονησιακή κολεκτίβα Taring Padi, που βρίσκεται μπροστά στο Φριντεριτσιάνουμ, το κεντρικό venue της documenta 15, προκάλεσε σάλο ανάμεσα σε κοινό, επιμελητές και καλλιτέχνες για τον αντισημιτικό της χαρακτήρα και καλύφθηκε λίγες ημέρες μετά τα επίσημα εγκαίνια της γερμανικής διοργάνωσης, μιας από τις πιο περίβλεπτες διεθνείς διοργανώσεις σύγχρονης τέχνης που πραγματοποιείται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ.

Οι λεπτομέρειες μέσα στο έργο «People’s Justice» έγιναν αφορμή όχι μόνο να καλυφθεί, αλλά στη συνέχεια να αποσυρθεί το έργο, καθώς σε δυο σημεία του υπάρχει εκτός από τον ορθόδοξο Εβραίο και μια φιγούρα με κράνος της Μοσάντ.

Η κολεκτίβα Taring Padi ζήτησε συγγνώμη για τη διαμάχη που προκάλεσε το έργο, που παρουσιάζει τους στρατιώτες ως ζώα, σε μια κριτική στον καπιταλισμό και τη στρατιωτική βία, δηλώνοντας ότι δεν ήταν πρόθεσή της οι φιγούρες να θεωρηθούν αντισημιτικές, αλλά κανένας δεν φαίνεται να πιστεύει τους ισχυρισμούς τους, με την διευθύντρια της documenta να δηλώνει τη λύπη της επειδή η γιορταστική ατμόσφαιρα και όλες οι προσπάθειές της να φιλοξενηθούν στη διοργάνωση σπουδαία έργα επισκιάζονται τώρα από την υπόθεση του έργου των «underground» Taring Padi.

Ο αμφιλεγόμενος πίνακας μεγάλης κλίμακας της ινδονησιακής καλλιτεχνικής κολεκτίβας «Taring Padi» στην πλατεία Friedrichsplatz στο Κάσελ. © dpa / Uwe Zucchi

Η καλλιτεχνική κολεκτίβα κατηγορήθηκε ευθέως για αντισημιτισμό από τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης καθώς και από την πρεσβεία του Ισραήλ στη Γερμανία – η τελευταία εξέφρασε «αηδία» στους Times of Israel για την ένταξη του έργου τέχνης στην παγκοσμίου φήμης έκθεση.

«Η αλήθεια είναι ότι συλλογικά δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε τη φιγούρα του έργου, η οποία είναι ένας χαρακτήρας που θυμίζει τα κλασικά στερεότυπα του αντισημιτισμού. Αναγνωρίζουμε ότι αυτό ήταν το λάθος μας.

Σε συνεννόηση με την Taring Padi υποστηρίζουμε την απόφαση να αποσυρθεί το έργο σε σχέση με τις αρχές και τις αξίες της: να εργάζεται σε στενή επαφή με τους πολίτες με σεβασμό στις διαφορές, συμπεριλαμβανομένης κάθε εθνικής ομάδας και θρησκείας.

Ζητούμε συγγνώμη για την απογοήτευση, την ντροπή, την προδοσία και το σοκ που προκάλεσε αυτό το στερεότυπο στους θεατές και σε όλη την ομάδα που εργάστηκε σκληρά μαζί μας για να γίνει πραγματικότητα η documenta 15. Επίσης για τον πόνο και τον φόβο σε όσους είδαν τη φιγούρα, είτε αυτοπροσώπως, είτε από την αναπαραγωγή της από μέσα ενημέρωσης που καλύπτουν αυτή την ιστορία.

Το έργο καλύφθηκε λίγες ημέρες μετά τα επίσημα εγκαίνια της γερμανικής διοργάνωσης.

Οι εικόνες αυτές, όπως πλέον κατανοούμε πλήρως, συνδέονται άρρηκτα με το πιο φρικτό επεισόδιο της γερμανικής ιστορίας, κατά το οποίο Εβραίοι στοχοποιήθηκαν και δολοφονήθηκαν σε πρωτοφανή κλίμακα. Αποτελεί σοκ όχι μόνο, αλλά ειδικά για την εβραϊκή κοινότητα στο Κάσελ και σε ολόκληρη τη Γερμανία, την οποία θεωρούμε σύμμαχό μας και η οποία εξακολουθεί να ζει κάτω από το τραύμα του παρελθόντος και τη συνεχιζόμενη παρουσία διακρίσεων, προκαταλήψεων και περιθωριοποίησης.

Αποτελεί επίσης σοκ για τους φίλους, τους γείτονες και τους συναδέλφους μας, για τους οποίους ο αγώνας ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης και ρατσισμού αποτελεί υπαρξιακό στοιχείο του πολιτικού, κοινωνικού και καλλιτεχνικού τους οράματος» γράφει στη δήλωσή της.

Η επιμελητική ομάδα σημειώνει ότι αυτό το συλλογικά φτιαγμένο πανό αναφέρεται στη νομική και κοινωνική ανεπίλυτη σκοτεινή ιστορία της Ινδονησίας από το 1965, κατά την εποχή του Orde Baru (Νέα Τάξη), και προοριζόταν να τιμήσει τα θύματα της μακράς και βάναυσης δικτατορίας της Ινδονησίας υπό τον πρώην στρατηγό Σουχάρτο, ο οποίος ήταν στην εξουσία από το 1967 έως το 1998. Το έργο, το οποίο περιλαμβάνει πολλούς ακραίους και σατιρικούς χαρακτήρες, κατασκευάστηκε το 2002.

Η επιμελητική ομάδα της documenta, που αυτή τη χρονιά είναι συλλογική και έχει δεχθεί επιθέσεις για τις επιλογές της και κατηγορίες και τους προηγούμενους μήνες για αντισημιτισμό, σε αυτή την περίπτωση υποστηρίζεται από την επιτροπή που ελέγχει τη διοργάνωση και όλοι κάνουν έκκληση ώστε αυτό το περιστατικό να γίνει αφορμή για δημόσιο διάλογο και να ακουστούν και οι 1.500 καλλιτέχνες αυτής της πλούσιας και δυνατής έκθεσης.

«Ενθαρρύνουμε όλους να δώσουν προσοχή σε αυτό που η Ruangrupa (η καλλιτεχνική ομάδα της documenta) και οι συνεργάτες της έχουν συγκεντρώσει. Θα ακούσετε τον ήχο ενός κόσμου που ξεσηκώνεται σε όλες τις ζώνες ώρας, ενός κόσμου που λέει ότι το σημερινό σύστημα εξουσίας και σχέσεων δεν πρέπει να καθορίζει το μέλλον του πλανήτη, ότι η κλιματική κατάρρευση και η ανισότητα είναι ανυπόφορες, αλλά ότι υπάρχουν τρόποι να σηκώσουμε το βάρος μαζί. Μια τέτοια πολυφωνική διαδικασία αναζήτησης της αλήθειας και συμφιλίωσης δεν θα είναι εύκολη ούτε χωρίς λάθη» γράφει ανάμεσα σε άλλα η ανακοίνωση.

Η ιδιονησιακή κολεκτίβα «Taring Padi» φωτογραφίζονται μπροστά από το έργο τους «Sekarang Mereka, Besok Kita», 2021. Φωτο: Taring Padi

Η συγγνώμη δεν είναι αρκετή και με τον αντισημιτισμό να αποτελεί έγκλημα στη Γερμανία, ορισμένοι ζητούν να διωχθούν ποινικά τόσο η καλλιτεχνική ομάδα όσο και οι διοργανωτές. Ο πρόεδρος της Γερμανοϊσραηλινής Εταιρείας δήλωσε στη γερμανική Bild ότι σκοπεύει να καταθέσει μήνυση στους εισαγγελείς για το έργο τέχνης, ενώ η πρεσβεία του Ισραήλ κατήγγειλε επίσης την έκθεση, λέγοντας σε ανακοίνωση που εξέδωσε στο Twitter της γράφοντας ότι «η documenta προωθεί προπαγάνδα τύπου Γκέμπελς».

Η υφυπουργός Πολιτισμού Κλαούντια Ροθ δήλωσε: «Η αφαίρεση αυτής της τοιχογραφίας είναι μόνο ένα πρώτο βήμα. Πρέπει τώρα να ακολουθήσουν και άλλα: Πρέπει να αποσαφηνιστεί πώς κατέστη δυνατόν να εγκατασταθεί εκεί αυτή η τοιχογραφία με αντισημιτικά στοιχεία».

Οι επιμελητές της documenta 15, η ομάδα Ruangrupa, ακύρωσαν ένα πάνελ γύρω από το θέμα του αντισημιτισμού, το οποίο επρόκειτο να πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο, όταν διατυπώθηκαν ισχυρισμοί ότι υπήρχε προκατάληψη στην αντιμετώπιση των Ισραηλινών που απουσιάζουν εντελώς από την έκθεση, η οποία επικεντρώνεται στη μη δυτική τέχνη.

Πολλοί έχουν αμφισβητήσει κατά πόσον ευσταθεί το γεγονός ότι ορισμένοι συμμετέχοντες και μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας φέρονται να υποστηρίζουν το φιλοπαλαιστινιακό κίνημα BDS. Η καλλιτεχνική διεύθυνση έχει αποκρούσει σθεναρά τους ισχυρισμούς χαρακτηρίζοντάς τους «ρατσιστικούς διασυρμούς».

Τον Μάιο βάνδαλοι επιτέθηκαν με ακροδεξιά γκράφιτι στον καλλιτεχνικό χώρο στο Κάσελ που φιλοξενεί έκθεση παλαιστινιακής ομάδας, προκαλώντας περισσότερη συζήτηση στη Γερμανία σχετικά με το πού βρίσκονται τα όρια μεταξύ της ρητορικής μίσους και της καλλιτεχνικής ελευθερίας της έκφρασης.

Λεπτομέρεια του έργου. © dpa / Uwe Zucchi © dpa / Uwe Zucchi

Με αφορμή τις χρηματοδοτήσεις και τις καλλιτεχνικές επιλογές η documenta γίνεται συχνά στόχος των μέσων ενημέρωσης σε εκστρατείες συκοφάντησης, λέει η γενική διευθύντρια της διοργάνωσης και του Μουσείου Fridericianum, Sabine Schormann. Η Schormann καταγγέλλει ότι πολλά fake news που εμφανίζονται σε ιστοσελίδες και αναπαράγονται από τον τύπο βάλλουν τη διοργάνωση, προασπίζοντας την ελευθερία έκφρασης των καλλιτεχνών και τονίζοντας ότι το συγκεκριμένο έργο έχει ηλικία 20 ετών και φιλοτεχνήθηκε το 2002.

Η documenta που λειτουργεί με δημόσιο προϋπολογισμό 42 εκατομμυρίων ευρώ και είναι μια από τις μεγαλύτερες εκθέσεις τέχνης στον κόσμο, φέτος στο πρόγράμμά της συμπεριλαμβάνει 1.500 καλλιτέχνες. Οι διοργανωτές φιλοδοξούν να ξεπεράσουν και αυτή την κρίση, που δεν είναι η πρώτη στην πολυτάραχη και εντυπωσιακή ιστορία της.

Λεπτομέρεια του έργου.

Πηγή: lifo.gr/ της Αργυρώς Μποζώνη