Όταν αποφάσισα να χωρίσω αποφάσισα ότι έπρεπε να επιζήσω. Να αναπνέω. Να μην αργοπεθαίνω ψυχικά. Δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Ήμουν σαράντα τριών χρονών. Στην πρώτη επίσκεψη στον δικηγόρο ενημερώθηκα για τη διαδικασία. Μεσολάβησε η «επανόρθωση». Τον έπιασα με το καλό. Δεν πήγα στη δεύτερη επίσκεψη. Απέσυρα τον εαυτό που ήμουν στην πρώτη επίσκεψη. Έγινα (ακόμη περισσότερο) surrogate. Απέβαλλα συναισθήματα και προσδοκίες, γινόμουν ύλη μαλακή γύρω του για να απορροφώ τους κραδασμούς και για να παίρνουν σχήμα και υπόσταση τα άδεια λόγια του, η απούσα προσφορά και γνοιάξιμό του, η κουβαριασμένη από τραύματα δική του ψυχή. Στους έξι μήνες τα πράγματα έγιναν χειρότερα. Πήγα πίσω στον δικηγόρο. Ξεκίνησε η διαδικασία, η επώδυνη διαδικασία, διαζυγίου. «Κόρη μου, ο άντρας εν σαν τον πεύκον, εν αλλάσσει».

Σκεφτόμουν πολλές φορές εκείνο που μου είπε. Τα πεύκα έχουν ξυλώδη κορμό, δεν λυγίζουν, δεν αλλάζει σχήμα ή κλίση ο κορμός τους.

Το κυπαρισσάκι το βρήκα ένα βράδυ έξω από κάποιο σπίτι στα σκουπίδια, την ίδια εποχή, γύρω στο 2007-8. Σε μία γλάστρα. Ήταν ζωντανό, αλλά τελειωμένο. Ένα μέτρο. Η γλάστρα του ξεχύλιζε μάζα από ρίζες. Το μεταφύτευσα. Χαμαί. Για δέκα σχεδόν χρόνια έμεινε το ίδιο. Ζωντανό, αλλά τελειωμένο. Λόγω χρόνιου περιορισμού στη γλάστρα ο κορμός του ξυλοποιήθηκε. Δεν μπορούσε να αναπτυχθεί. Δεν μπορούσε χυμός να ρεύσει στις φλέβες του. Ίσως και τα λιγοστά ριζίδια να 'χανε χάσει την ικανότητα της αντίστροφης όσμωσης. Έμεινε το ίδιο για δέκα χρόνια. Καθάριζα κατά διαστήματα κάποια από τα ξερά σαν σκουληκάκια φυλλαράκια του και στη θέση τους φύτρωναν άλλα. Ούτε ένα νέο κλαράκι, όμως.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια άρχισε ο κορμός του να αλλάζει. Πρώτα να παρουσιάζει κάθετες ρωγμές. Μου φάνηκε και καλό και κακό. Κάτι γίνεται μέσα, είπα. Από την άλλη, σκέφτηκα, αυτό θα μπορούσε να ήταν και μια επικίνδυνη έξαρση σάρκας που ο ξύλινος φλοιός δεν θα την άντεχε. Θυμήθηκα το Ελενάκι, που παντρεύτηκε στα εβδομήντα και εκείνος μέσα σε έναν χρόνο ξεζούμισε όλη τη συσσωρευμένη, αποταμιευμένη νιότη της. Ήθελε συνέχεια σεξ, τη βίαζε, την είχε να τον υπηρετεί. Στον χρόνο το Ελενάκι μεταμορφώθηκε σε άδειο τσουβάλι, τα πανέμορφα φουστάνια της χάθηκαν, τα όμορφα μαλλιά της που τα είχε σε φιλέ έπεσαν, τα χείλη της που πριν φορούσαν κραγιόν έρεψαν και πέθανε.

Το κυπαρισσάκι αναβίωσε. Ο κορμός αναπλάθηκε. Η νέα σάρκα που ξεχείλιζε από τις ρωγμές γύρισε και τύλιξε απ' έξω τον ξυλώδη ιστό. Δεν ξέρω αν τον χώνεψε ή αν τον φυλάει μέσα στα σωθικά του ο νέος κορμός. Άνοιξε κλαριά, ψήλωσε, ψηλώνει. Σκαρφάλωσε πάνω του και μια πανδωραία και φιλιούνται.

Το έβλεπα σήμερα από το παράθυρό μου και το χαιρόμουν. Κάποτε διάφορα προβλήματα, δυσκολίες, πίκρες, ανασφάλειες, φόβοι, με πνίγουν. Με βυθίζουν σε κείνο το σιρόπι στάσης κι αδιεξόδου που σφραγίζει θανατερά την αίσθηση και τον χρόνο.

Σκεφτόμουν, λοιπόν, σήμερα πόσο υποτιμούμε την αναπλαστική μας ικανότητα ως έμψυχα σαρκώδη όντα. Το κυπαρισσάκι τα κατάφερε, γιατί όχι (κι) εγώ; Έτσι σκέφτηκα και μέσα μου ένιωσα να ανεβαίνει μια πανδωραία.

Η εκπαίδευση έχει κτιστεί -ως σύστημα, ως διαπροσωπική σχέση, ως πεδίο επενδύσεων, ως προσωπική οντολογία και ιστορία- γύρω από την ιδέα της ανάπτυξης και της προόδου. Δεν έχουμε εκτιμήσει ως εκπαιδευτική δυναμική την ανάπλαση. Μετά από δύο χρόνια Covid-19, μετά από χρόνια αποστέρηση, έχει ξυλοποιηθεί ο κορμός. Παιδιών, δασκάλων, γονιών. Χρειάζεται, χρειαζόμαστε, χρόνο και χρονικότητα ανάπλασης. Αντί αυτού, ξεκινήσαμε από κει που μείναμε. Σαν να ήμαστε βίντεο στο YouTube που έμεινε στη μέση διότι πατήθηκε το pause και μόλις ξεπατήθηκε ολοκληρώθηκε το φιλί, άνοιξε η ντεντέκτιβ Olivia Benson το forensics report, έσπρωξε η φοράδα και βγήκαν και τα πισίνα πόδια του νεογέννητου πουλαριού, κι ο Good Doctor ξεδιάλυνε το ιατρικό πρόβλημα μόλις το αινιγματικό σύμπτωμα διανοίχθηκε στο σώμα ολόγραμμα. Μα, δεν ήμαστε απλώς σε στάση. Ήμαστε σε εγκλεισμό. Σε εγκοπή. Σε συγκοπή. Το σώμα εννοιολογήθηκε ως πύλη ιών. Μέσα στις αγκύλες της κοινωνικής απόστασης έμαθε να βάζει αυθαίρετα σημεία στίξης μετά τις προσωπικές αντωνυμίες. Το κεφάλι μπροστά στο zoom και στο teams έμαθε να κροάζει σαν δεκατετράμηνο βρέφος μόλις πεινάσει, «γαααάλα». Το άλλο κεφάλι πίσω από την οθόνη του zoom και του teams έμαθε να κόβει τη γνώση κομματάκια για να μη σταθεί στον λαιμό κανενός. Έμαθε και να γλυκαίνει τη γνώση μέσα σε dips για να μη σταματά η ροή, να μην καραδοκεί η σιωπή, να παράγει άμεση ικανοποίηση η παραλαβή. Η σιωπή έγινε απειλή, η μη διακοπή του wifi έμβλημα ολοκλήρωσης, η αυτοικανοποίηση μπροστά στην τσόντα θαλπωρή, η έκθεση στο άγνωστο τρομοκρατία, η ιδιωτικοποίηση της ευθύνης κάθετη, ο εαυτός εγκιβωτισμένος. Ξεπατήθηκε το pause, πομπάραμε τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς με βούληση για νίκη και φόβο για ολιγωρία, η εμπρόθετη δράση κτυπά στον βηματισμό του αυτοκρατορικού εμβατηρίου που συνοδεύει το φέρετρο της Ελισάβετ στο Westminister Abbey. Μετά και με τη στρατιωτικοποίηση του εαυτού κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο Κυρίαρχος έγινε ακόμη πιο ισχυρός. Πιο μοναρχικός. Πιο σαδιστής. Εμείς πιο υποτακτικοί στην έγκλησή Του.

Χάθηκε η προθετικότητα. Ο προσανατολισμός προς έναν κόσμο που υπάρχει πέρα από την αμεσότητα, πέρα από τον ορίζοντα των βιωμένων και γνωστών ή προβλεπτών. Έναν κόσμο που ακριβώς επειδή είναι πέρα από κει που φτάνουμε ή ξέρουμε ότι μπορούμε να φτάσουμε, ιδρύει την προθετικότητά μας προς αυτό. Επειδή η προθετικότητα προς τον κόσμο διαφέρει από την επίταξη των δυνάμεών μας προς την επίτευξη ενός σκοπού αλγοριθμικά διαστρωματωμένου σε γραμμικά στάδια. Η προθετικότητα προς τον κόσμο συγκροτείται και τρέφεται από αυτό που της διαφεύγει. Χάθηκε πιο πολύ η λοξή προθετικότητα. Προς αυτά που δεν ξέρεις ακόμη, αλλά ίσως να ένιωθες ότι υπάρχουν πέρα από τον ορίζοντα της προθετικότητας αν άντεχες να μετατοπιστείς αφού μετεωριστείς.

Η κόρη μου αποφεύγει να δει τη γιαγιά της. Ξέρει ότι η δεύτερη ερώτηση μετά που θα τη ρωτήσει αν είναι καλά θα είναι, «μα κόμα να ξεκινήσεις;» Ξέρει ότι ακόμη κι αν παρέμβω προστατευτικά, να εξηγήσω στη γιαγιά της ότι ό,τι μελετά και σπουδάζει τώρα είναι προετοιμασία για έναν μεγάλο σκοπό, η γιαγιά της θα κάνει rebound με τη χαριστική βολή: «Αμμά χάνεις τον χρόνο σου κορούα μου». Λίγο να παρεκκλίνεις από την ευθυγράμμιση με απτό, άμεσο κι εξαργυρώσιμων αποτελεσμάτων στόχο θα δεχτείς την ποινική επισήμανση: «μα χάνεις χρόνο». Συντεταγμένοι με την εντολή «να μην χάσεις χρόνο» γινόμαστε υποτακτικοί της ενοχικής υποβολής, «ήδη έχασες χρόνο». Η χρεοκρατία του χρόνου βασίζεται ακριβώς στην εξής θεώρηση: ότι ο χρόνος είναι γραμμικός, εξελικτικός, κεφαλαιακός. Η χρεοκρατία του χρόνου βασίζεται στη δύναμή της να εξαφανίζει άλλες χρονικότητες. Τη χρονικότητα της βραδύτητας, τη χρονικότητα της στάσης, τη χρονικότητα της ασυγχρονίας με τον εαυτό. Τη δυνατότητα να γίνεις αυτό που ακόμη δεν είσαι.

Ανάπλαση δεν μπορεί να υπάρξει υπό καθεστώς χρεοκρατίας χρόνου. Ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να είναι σαν τον πεύκο. Η ανάπλαση θέλει μια άλλη χρονικότητα. Διότι, μόνο στον σιωπηλό χρόνο της στάσης αλλάζει ο ξυλώδης κορμός. Σκάνε ρωγμές, γυρίζει το μέσα και αγκαλιάζει το έξω. Το πράσινο θαύμα, το επικίνδυνο για τον Κυρίαρχο θαύμα, η παιδότητα της ύπαρξης, το ανοικτό matrix.

*Ζέλεια Γρηγορίου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Κύπρου