H έκθεση «8' 20”: Βέρα Γαβριηλίδου Χατζηδά» αποτελεί το τελευταίο μέρος μιας τριλογίας εκθέσεων, αφιερωμένες στα έργα και στις ιστορίες Κύπριων γυναικών καλλιτεχνών που γεννήθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα και διοργανώνεται από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Λευτέρη Οικονόμου, στο Γκαράζ. Η πρώτη έκθεση της τριλογίας ήταν: «Λουκία Νικολαΐδου: εξιστορήσεις» [1909-1994] και η δεύτερη: «Η γλύπτρια: Παυλίνα Παυλίδου» [1924-1990].

Στην έκθεση παρουσιάζονται πίνακες και σχέδιά της με επίκεντρο τη δουλειά της από τις δεκαετίες '70 και '80, η οποία είναι έντονα εμπνευσμένη από ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά κινήματα όπως ο Σουρεαλισμός και ο Κονστρουκτιβισμός. Το έργο της Βέρας είναι μοναδικά ποικιλόμορφο, πολυδιάστατο και πλούσιο σε πειραματισμό, εξερευνώντας διάφορα καλλιτεχνικά είδη και φιλοσοφίες που κυμαίνονται από τη γεωμετρία έως τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό. Η Βέρα γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1936. Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Φανερωμένης της Λευκωσίας και στη συνέχεια σπούδασε στο Kingston School of Art στην Αγγλία, με ειδίκευση στην εσωτερική διακόσμηση. Εργάστηκε ως καθηγήτρια Τέχνης στη μέση εκπαίδευση. Οργάνωσε διάφορες ατομικές εκθέσεις στη Λευκωσία. Πήρε επίσης μέρος σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό και συμμετείχε σε διεθνείς μπιενάλε και τριενάλε.

«Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχε κριτική ανάλυση που να μπαίνει πιο βαθιά στο όλο φάσμα της δουλειάς της Βέρας και όσο κοιτάζαμε τη δουλειά της παρατηρήσαμε ότι ήταν λες και έκανε το κάθε έργο διαφορετικός καλλιτέχνης. Τα καλλιτεχνικά της ερεθίσματα και η τεχνική της ενώ έχουν κάποια κοινά στοιχεία ήταν πολύ διαφορετικά, έτσι αποφασίσαμε αντί να τα χωρίσουμε σε αυστηρές ενότητες προτιμήσαμε η έκθεση να αντανακλά την αινιγματικότητα της Βέρας, το πώς την ίδια περίοδο έκανε τόσο διαφορετικά έργα. Το γεγονός ότι ήταν γυναίκα, δεν είχε αυτή την αναγνώριση που θα είχε ένας άντρας, ίσως αυτό την οδήγησε στο να πειραματιστεί περισσότερο ή να πειραματίζεται αλλά να μην βγάζει προς τα έξω τη δουλειά της. Νιώθαμε ότι θέλαμε να αλλάξουμε το πώς ο κόσμος σκέφτεται τη Βέρα, τις γραμμές της, τα σχήματά της και να μπει στον φανταστικό, ονειρικό της κόσμο», αναφέρει η Ιουλίτα Τουμαζή η οποία επιμελήθηκε την έκθεση σε συνεργασία με την Άννα-Μαρία Χαραλάμπους και τη Μαρία Λεωνίδου.

«Παρατηρούμε επιρροές από τις γυναίκες ζωγράφους της εποχής σίγουρα και από καλλιτέχνες του εξωτερικού αλλά είναι δύσκολο να πούμε με βεβαιότητα γιατί δεν υπάρχει κάποια βιβλιογραφία ή συνέντευξή της από εκείνη την εποχή αλλά ξέρουμε ότι έζησε για ένα διάστημα στην Αγγλία οπότε είχε πολλές αναφορές και επιρροές. Οι σπουδές της στη διακόσμηση εσωτερικού χώρου σίγουρα επηρέασε όσον αφορά τις θεματικές της. Εκείνο που προσπαθούμε να πούμε επίσης είναι ότι δεν πρέπει να χρειάζεται να την κατατάξεις κάπου αλλά στην προσπάθειά μας να το κάνουμε ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι διακρίνουμε στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, χαρακτηριστικό κι άλλων γυναικών καλλιτεχνών της εποχής. Που ίσως να λειτουργούσε σαν μια διέξοδος, σαν ένας τρόπος για να αντεπεξέλθουν στην πραγματικότητά τους. Η ίδια είχε ζήσει την αποικιοκρατία και τον πόλεμο. Μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να ασκήσεις απευθείας κριτική μέσω της τέχνης σου σε ένα θέμα και ο μαγικός ρεαλισμός είναι ένας τρόπος για να κάνεις ένα έμμεσο κριτικό σχόλιο», προσθέτει.

Κτήρια, σκακιέρα, πόρτα, ένα κεφάλι τίγρης και ένας ήλιος ή μήπως ένα φεγγάρι σε μια ιδιαίτερη γεωμετρία. Ο τίτλος «8' 20”» ανταποκρίνεται στην απόσταση σε λεπτά φωτός μεταξύ της Γης και του Ήλιου.

«Μας εντυπωσίασαν τα ουράνια σώματα που βλέπουμε στα έργα της Βέρας και γι' αυτό η συνοδευτική έκδοση της έκθεσης εστιάζει σε αυτή τη θεματική. Το βρήκαμε πολύ ενδιαφέρον που είναι παρόντα σε πολλά από τα έργα της και ότι ακόμα και η ίδια η φύση αυτού του σώματος είναι αμφιλεγόμενη σε αυτά. Κάποτε είναι φεγγάρι ή ήλιος σε άλλα είναι κάτι άλλο. Ο τίτλος είναι μια δική μας εικασία. Ότι μπορεί αυτά τα σώματα να είναι η Γη γι' αυτό και διαλέξαμε τα 8' και 20'' που είναι τα έτη φωτός από τη Γη στον Ήλιο. Επίσης, η Γη με το Φεγγάρι είναι τόσο κοντά που στην ουσία και η απόσταση από το Φεγγάρι ώς τον Ήλιο είναι η ίδια σε έτη φωτός. Μπορεί να είναι διακοσμητικά ή συμβολικά, απειλητικά σε κάποια έργα, σε άλλα είναι κάτι ζεστό… είναι πολύ ενδιαφέρον το τι σήμαινε για την ίδια. Ήταν από τα πρώτα στοιχεία στους πίνακές της, κάτι πολύ δικό της…».

Στα έργα της απουσιάζει η ανθρώπινη φιγούρα, ίσως μια δήλωση από μόνη της. Η σκακιέρα είναι ίσως ένας συμβολισμός της ζωής, ένα παιγνίδι στο οποίο δεν βλέπεις τους παίκτες.

«Ανάμεσα στις σημειώσεις της βρήκαμε ένα ποίημα, το «Λέων Αφρικανικός», του Αλέξανδρου Μπάρα που σύμφωνα με την κόρη της ήταν το αγαπημένο της ποίημα, με βάση το οποίο δημιούργησε ένα έργο. Με αυτό εκφράζει πολύ αυτήν την ασφυξία, αυτήν την ανάγκη να αναπνεύσεις αλλά η κοινωνία που ζεις σε καταπιέζει και σου θέτει όρια, έτσι θεωρούμε ότι υπάρχει αυτό το στοιχείο του κοινωνικού σχολίου στη δουλειά της. Κάτι που το έχουν και άλλες εικαστικοί που ασχολήθηκαν με τον μαγικό ρεαλισμό ή σουρεαλισμό. Οι άνδρες ζωγράφοι καταπιάνονταν με τα δικά τους όνειρα ή το δικό τους υποσυνείδητο, είχαν κάτι πιο εγωκεντρικό ενώ η Βέρα προσπαθεί να δει προς τα έξω, την πόλη, τα κτήρια, τον ουρανό».

Στην έκθεση μπορεί κανείς να ακούσει κοντινούς ανθρώπους της Βέρας να μιλούν γι' αυτήν.

«Διαλέξαμε τις δύο στενές της φίλες, την κ. Μάτση και την κ. Μουσιούττα, μια συνάδελφό της από το Παγκύπριο Γυμνάσιο όπου δίδασκε στον γιο της Χάρη και στην κ. Τζένη Γαϊτανοπούλου που ήταν η σύζυγος του Εύη Γαβριηλίδη, αδελφού της Βέρας. Οι συνεντεύξεις θα είναι η βάση της δράσης που θα πραγματοποιηθεί από τη ΣΕΖΟΝ Γυναίκες οι οποίες θα δημιουργήσουν μια παραστατική ανταπόκριση μέσα στον εκθεσιακό χώρο. Η ερευνητική διαδικασία και η παράσταση είναι μια προσπάθεια να επιτραπεί στις γυναίκες καλλιτέχνιδες να διερευνήσουν και να ερμηνεύσουν την ιστορία της Βέρας μέσα από το γυναικείο βλέμμα τους», εξηγεί η Άννα-Μαρία.

Η τριλογία

«Η τριλογία είναι σημαντική αφού γνωρίζουμε ότι υπάρχει αυτή η υποαντιπροσώπευση των γυναικών. Στο πρώτο μέρος είχαμε φιλοξενήσει μια έκδοση της εικαστικού Ναταλί Γιαξή «Πώς να κάνετε εικασίες για τη ζωή μιας καλλιτέχνιδος» και το αναφέρω σε σχέση με τον σκοπό αυτής της σειράς εκθέσεων, ότι δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου αρχειακό υλικό γι' αυτές, είναι λες και η ιστορία δεν τις κράτησε. Έτσι, αυτές οι εκθέσεις προσπαθούν να αναθεωρήσουν αυτό το γεγονός και να δώσουν στον κόσμο μια ευκαιρία να μάθει για τη δουλειά τους, για τις ίδιες σαν άτομα και είναι ένας τρόπος για να δεις τι δεν ήταν τότε και δεν είναι και σήμερα σημαντικό για τις Κύπριες γυναίκες, να ξέρουν ότι υπήρχαν αυτές οι γυναίκες και παρήγαγαν δουλειά. Αν πάρεις τα βιβλία της ιστορίας της τέχνης των σχολείων μένεις με την εντύπωση ότι πάντα ήταν ανδροκρατούμενη, που όντως επί το πλείστον έτσι ήταν, αλλά αυτές οι εκθέσεις είναι μια απάντηση σε αυτήν την αφήγηση. Το ότι έχουμε μια γυναίκα καλλιτέχνη που ασχολείται με τον σουρεαλισμό και αναθεωρεί τα κυπριακά τοπία και τα μετατρέπει σε κάτι άλλο, ενώνει το ονειρικό με το πραγματικό... και η γεωμετρία της... το πόσο αφηρημένη ήταν για τη δεκαετία του '80. Θεωρώ ότι από μόνη της είναι σημαντική για την ιστορία της τέχνης στο νησί», αναφέρει η Ιουλίτα.

Τι καλλιτέχνιδα θα ήταν η Βέρα αν ζούσε σήμερα;

«Μαθαίνοντας για την προσωπικότητά της θα έλεγα ότι ίσως να μην βλέπαμε ποτέ δουλειά της. Ήταν τόσο ντροπαλή και κλειστή που ίσως να την κρατούσε για τον εαυτό της, ειδικά σήμερα που υπάρχουν άπειροι καλλιτέχνες. Νιώθω πως θα ήταν μόνη της στο σπίτι της με τα έργα της», λέει η Άννα-Μαρία.

«Ίσως να έκανε μεγάλο μέρος της δουλειάς της διαδικτυακά. Θα ήταν πολύ Meta, ίσως μια virtual artist και να μην την έβλεπες ποτέ σε εγκαίνια! Και ίσως να πουλούσε τα έργα της σε NFT», λέει η Ιουλίτα.

*«8' 20”: Βέρα Γαβριηλίδου Χατζηδά» | Διάρκεια: 25 Οκτωβρίου - 18 Νοεμβρίου 2022 | Ώρες και ημέρες: Τρίτη - Σάββατο: 17:00-20:00 | ΓΚΑΡΑΖ, Αμμοχώστου 16, 1016, Λευκωσία | Πληροφορίες 22001508.