Μια ολιστική σεξουαλική αγωγή (Comprehensive Sexuality Education), όπως ορίζεται στα περισσότερα διεθνή και εθνικά κείμενα πολιτικής, διασφαλίζει ότι οι νέοι/ες έχουν τις πληροφορίες που χρειάζονται ώστε να κάνουν σωστές επιλογές: (α) επιλογές που να προστατεύουν την υγεία τους και (β) επιλογές σχετικά με σεξ και αναπαραγωγή οι οποίες να βασίζονται σε σωστή ενημέρωση. Οι συζητήσεις και διαμάχες που προκάλεσε η κατάθεση και συζήτηση σε κοινοβουλευτικές επιτροπές (πριν ψηφιστεί στην ολομέλεια) του σχετικού Νομοσχεδίου έχουν να κάνουν με την υποχρεωτικότητα όπως καθορίζεται από το Νομοσχέδιο, τον περί σεξ λόγο, το φύλο (δοτό με τη γέννηση ή ρευστό), τη σεξουαλικότητα (προτιμήσεις, προσανατολισμό, την αποδοχή ή απαγόρευσή της), τις αξίες και νόρμες της κοινωνίας, και, κυρίως, έναν συνδυασμό όλων των πιο πάνω. Ειδικότερα, όμως, οι διαμάχες αφορούν το αν (α) πρέπει στο σχολείο να μιλάμε για σεξ και αν, ναι, πότε, πώς και ποιοι, (β) αν μιλώντας για σεξ στο σχολείο ενθαρρύνονται τα παιδιά να επιδιώκουν (και) να αποκτούν σεξουαλικές εμπειρίες, (γ) αν για να μιλούμε για σεξ στο σχολείο με τρόπο που να μην επιβάλλεται κανονιστικά η ετεροσεξουαλικότητα και να μην αναπαραγάγεται το στίγμα για άλλες σεξουαλικότητες (σε πιο ριζοσπαστική διατύπωση: να μην αποκλείει την έκφραση ή και ανάπτυξη άλλων σεξουαλικοτήτων) θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να αντιπροσωπεύονται θετικά και άλλες, ΛΟΑΤΚΙ σεξουαλικότητες από το σχετικό Νομοσχέδιο και στο περιεχόμενο του μαθήματος, (δ) αν οι γονείς έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν εξαίρεση των παιδιών τους από το σχετικό μάθημα.

Το σεξ είναι ένα ευαίσθητο θέμα να το συζητά κανείς. Θα ’θελα να διευκρίνιζα ότι ειρωνικά χρησιμοποιώ τη φράση «ένα ευαίσθητο θέμα» αλλά δυστυχώς ο γενικός εισαγγελέας έχει χρησιμοποιήσει σοβαρά τη φράση όταν ανέφερε ότι η «βία κατά των γυναικών είναι ένα ευαίσθητο θέμα». Όταν στο πλαίσιο ανάπτυξης πολιτικών για κοινωνικά προβλήματα και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων λέγεται ότι ένα θέμα «είναι ευαίσθητο» αναφέρεται το εξής: υπάρχει και πρέπει να υπάρχει ρύθμιση του λόγου μέσω του οποίου μιλάμε γι' αυτό το θέμα. Γιατί; Διότι ο λόγος δεν είναι απλώς το μέσο έκφρασης ενός πρoϋπάρχοντος θέματος αλλά συμμετέχει στη συγκρότηση του θέματος.

Παράδειγμα πρώτο. Σε ένα σχολικό πρόγραμμα που η σεξουαλική αγωγή συζητείται ως αναπαραγωγή (όπως γίνεται σε πολλά βιβλία βιολογίας) το «ευαίσθητο θέμα» του σεξ ρυθμίζεται και ελέγχεται διά του λόγου ως εξής: διδάσκεται ότι το σεξ είναι κομμάτι της βιολογικής αναπαραγωγικής λειτουργίας, διδάσκεται ότι δεν μιλούμε για (και δεν πρέπει να υπάρχει) σεξ εκτός αναπαραγωγικής λειτουργίας ή και εκτός γάμου, όπως επίσης διδάσκεται ότι σεξ κάνουν άντρας και γυναίκα (και ό,τι άλλο μένει άρρητο, όχι κατ’ ανάγκη στιγματισμένο αλλά ούτε κατ’ ανάγκη προστατευμένο από ομοφοβικό πανικό ή μίσος). Παράδειγμα δεύτερο: Σε ένα σχολικό πρόγραμμα που η σεξουαλική αγωγή συζητείται ως αναπαραγωγή με τα βιβλία που τώρα έχουμε, όσο κι αν επιπρόσθετο συμπληρωματικό υλικό και ευκαιριακά μαθήματα θα επιδιώκουν να προάγουν στάσεις ισότητας φύλου και στάσεις κατά της έμφυλης βίας, το μάθημα για αναπαραγωγή θα φυσικοποιεί στερεότυπα φύλου μέσα από την έμφυλή του αφήγηση: το ωάριο θα κάθεται αδρανές και θα περιμένει σαν κλώσσα και τα σπερματοζωάρια θα τρέχουν σαν Γιουσέιν Μπολτ με τον νικητή να κάνει την αναπαραγωγική δουλειά, η μήτρα θα είναι η υποδοχή για το γονιμοποιημένο ωάριο και η στύση κατόρθωμα σεξουαλικής διέγερσης και προοίμιο εκσπερμάτισης, ο άντρας κάνει και της γυναίκας της κάνουν. Παράδειγμα τρίτο: Σε ένα σχολικό πρόγραμμα που τα σεξουαλικά όργανα ονομάζονται και περιγράφονται με σωματικούς αντί κηπουρικούς όρους η σωματικότητα (και ο ορίζοντας της σεξουαλικοποίησής της) γίνεται αισθητή, αναγνωρίζεται και αρχίζει να κατοχυρώνεται ως πεδίο αυτονομίας του ατόμου. Παραδόξως, η μαμά που θα έχει πρόβλημα αν πούμε στο επτάχρονο κοριτσάκι της ότι αυτό το λέμε αιδοίο (ή «πουττί») κι όχι «πατατίνα» είναι η ίδια που φοβάται συνεχώς ότι ο κάθε άλλος είναι εν δυνάμει σεξουαλικός κακοποιητής και ότι η αθωότητα της λέξης «πατατίνα» προστατεύει το κοριτσάκι από σεξουαλικοποίηση και (και εδώ υπεισέρχεται μια υπόνοια αιτιακότητας) από εκθεσιακότητα ή ευαλώτητα στον παιδόφιλο. Ίσως να είναι και η ίδια μαμά που δεν θα έχει πρόβλημα με τις ταυτίσεις του παιδιού της με σέξι πριγκίπισσες, σέξι γοργόνες, σέξι Ποκαχόντας καθώς αυτό δεν το βλέπει ως έκθεση στην κουλτούρα της πρόωρης σεξουλικοποίησης (κατ’ ακρίβεια pornification όπως το λέει η Jessica Ringrose) αλλά ως κοινωνικοποίηση όσον αφορά τις νόρμες του γυναικείου φύλου της.

Το σεξ είναι ένα ευαίσθητο θέμα και αυτό το φοβόντουσαν πολύ οι συγγραφείς της αρχικής εκδοχής του Νομοσχεδίου. Γι' αυτό το σχετικό Νομοσχέδιο, για να μην γίνει επίμαχο νομοσχέδιο, υποβλήθηκε με τον τίτλο «Ο περί Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης και της Διαδικασίας Διακοπής της Ανεπιθύμητης Κύησης Νόμος του 2019». Δεν είναι άσχετα τα δύο αλλά είναι λάθος να συνδέεται παρατακτικά η σεξουαλική αγωγή παιδιών με αναπαραγωγικά δικαιώματα και ειδικότερα το δικαίωμα στην άμβλωση. Όπως ήταν λάθος να εξορθολογιστεί το Νομοσχέδιο ως μέσο για αντιμετώπιση ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών από έφηβες αφού πρώτα δημιουργήθηκε ηθικός κοινωνικός πανικός για το θέμα. Παρά την αλλαγή στον τίτλο του Νομοσχεδίου, η ηθική πλαισίωση παραμένει με την επιλογή του όρου «διαπαιδαγώγηση» αντί αγωγής ή εκπαίδευσης (διαπαιδαγώγηση: «χρήση μέσων, μεθόδων κ.λπ. με στόχο την ηθική και πνευματική ανάπτυξη ενός νέου κυρίως ατόμου»). Με την τροποποίηση του αρχικού Νομοσχεδίου χάθηκαν τα αβγά, χάθηκε και το καλάθι. Στο αρχικό Νομοσχέδιο ως στόχοι διατυπώνονταν η «υποστήριξη και η προστασία της σεξουαλικής ανάπτυξης των παιδιών και των νέων, οι οποίες εφοδιάζουν τα παιδιά και τους νέους με πληροφορίες και δεξιότητες ώστε να κατανοούν και να χαίρονται τη σεξουαλικότητά τους με υπευθυνότητα και ασφάλεια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και φιλίες, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τη δική τους σεξουαλική υγεία και ευημερία, αλλά και των τρίτων προσώπων». Η σεξουαλικότητα ως τομέας ανθρώπινης υπόστασης και χαράς πλαισιωνόταν ως τομέας «ανάπτυξης», και συνεπώς ως πεδίο σχολικής αγωγής, διδασκαλίας, ενημέρωσης, λόγου. Στη διαφοροποιημένη, τελική του μορφή το Νομοσχέδιο διατυπώνει ως στόχο να: «εφοδιάσει το παιδί ή ενήλικο πρόσωπο που φοιτά σε οποιαδήποτε τάξη της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης με γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και αξίες που θα το ενδυναμώσουν ώστε να συνειδητοποιήσει την υγεία, την ευημερία και την αξιοπρέπειά του, να αναπτύξει κοινωνικές και σεξουαλικές σχέσεις, να συνειδητοποιήσει ότι οι επιλογές του επηρεάζουν τη δική του ευημερία και την ευημερία των άλλων, να κατανοήσει τα δικαιώματά του και να διεκδικήσει τη διασφάλισή τους, να κατανοήσει και να χαρεί τη σεξουαλικότητά του με υπευθυνότητα, ασφάλεια και συναίνεση στις διαπροσωπικές του σχέσεις και φιλίες, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για ενημερωμένες αποφάσεις του για τη δική του σεξουαλική υγεία και ευημερία και των άλλων».

Το σεξ είναι ένα ευαίσθητο θέμα και έτσι στο τελικό Νομοσχέδιο η σεξουαλικότητα αντικαταστάθηκε με υγεία και ασφάλεια. Θέλουμε όμως σεξουαλική αγωγή στο σχολείο, κι έτσι άλλαξε το καλάθι για να σωθούν τα (διαφορετικά πια) αβγά. Στο προοίμιο του τελικού Νομοσχεδίου η αναγκαιότητα και υποχρεωτικότητα της σεξουαλικής αγωγής θεμελιώνεται με αναφορές σε κείμενα πολιτικής για δικαιώματα του παιδιού, ισότητα φύλου, αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας κατά παιδιών, πάταξη παιδικής πορνογραφίας, καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου κ.ά. Όλα αυτά δηλαδή που η κυπριακή πολιτεία δεν κάνει, αποτυγχάνει να κάνει, ή δεν θέλει να κάνει, μέσω νομοθεσιών, πολιτικών, μηχανισμών, θεσμικών αλλαγών και προϋπολογισμών μετατοπίζονται σε ένα φάσμα στόχων σεξουαλικής αγωγής που καθίσταται υποχρεωτική στη φόρμα αλλά παραμένει παραγωγική και διασφαλίζοντας την ασφάλειά της ασαφή στο περιεχόμενο.

Και τι θα αλλάξει με τον νέο Νόμο αν περάσει το Νομοσχέδιο; Θα σταματήσει η σεξουαλική αγωγή να είναι η μία ενότητα που κάνουν οι έφηβοι στην Γ' γυμνασίου όπου στο πρώτο τετράμηνο μια λειτουργός του Υπουργείου Υγείας κάνει με σειρά στα σχολεία μια παρουσίαση PowerPoint για AIDS/HIV και στο δεύτερο τετράμηνο διδάσκονται τα υπόλοιπα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, με τα παιδιά να παραπονιούνται ότι δεν τους κάνουν καν αυτό που λέγεται ότι κάνουν στα αμερικανικά σχολεία, να τους δείχνουν πώς φοριέται το προφυλακτικό σε μια μπανάνα; Θα διδάσκονται τα παιδιά κάτι για τη σεξουαλικότητα που θα κάνει τα αγόρια να μην νιώθουν λιγότερο άντρες αν δεν το έχουν κάνει και να μην αφήνει τα κορίτσια για τα οποία λέγεται ότι το έχουν κάνει έκθετα στη στοχοποίησή τους ως πουτάνες; Θα διδάσκεται με τρόπο που να μην νιώθουν τα παιδιά ότι το μάθημα αφορά απαγορεύσεις και κοινωνική υγιεινή, να μην βλέπουν τη σεξουαλική αγωγή όπως βλέπουν την ειδική παρουσίαση για «τον τσιάρο» ή «τες πομπάρτες»;

*Αναπληρώτρια καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κύπρου