Πιέζοντας, εμμέσως εκβιάζοντας, για ψήφιση του νομοσχεδίου που κατέθεσε στη Βουλή για τροποποίηση του περί Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης (Υποχρεωτική Φοίτηση και Παροχή Δωρεάν Παιδείας) Νόμου του 1993, ο υπουργός Παιδείας δήλωσε στις 11.11.2022: «αν τυχόν δεν εγκριθεί η πρόταση και στη συνέχεια και πάντα, περισσότερα παιδιά θα φοιτούν σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία. Αν δεν εγκριθεί η πρόταση του Σχεδίου 'Κύπρος_το αύριο', τότε θα συνεχίσουν τα περισσότερα παιδιά μεταξύ 4 ετών και 4 ετών και 8 μηνών να φοιτούν σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία και βεβαίως όχι δωρεάν». Η ρητορική του τετελεσμένου μέλλοντα έχει αναλυθεί από ανθρωπολόγους ως ορθολογικότητα του εξορυκτικού αποικιακού φιλελευθερισμού και ειδικότερα της κοινωνικής εγκατάλειψης. Στην πιο ωμή της μορφή, η ρητορική αυτή χρησιμοποιήθηκε από τον υποψήφιο Πρόεδρο Αβέρωφ Νεοφύτου σε πρόσφατο podcast, όπου ανέλυε τον παραλογισμό της αύξησης των επιδομάτων σε άτομα που χρειάζονται κοινωνική στήριξη. Δώστε τους, είπε περίπου, δώστε τους τζ’ άλλα (ειρωνικά). Εκεί που θα περίμενε κάποιος ότι θα επιχειρηματολογούσε, ως συνήθως, για εξυγίανση των κρατικών προϋπολογισμών, ότι θα έλεγε ότι το κράτος δεν σηκώνει άλλα έξοδα για κοινωνική στήριξη (παρόλο που συγκριτικά με άλλα δυτικά κράτη έχουμε ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά προϋπολογισμών για κοινωνική προστασία), είπε νομοτελιακά: «o φτωχός πάλε φτωχός εννά ’νει».

Η ρητορική του τετελεσμένου μέλλοντα προβάλλει την κοινωνική ανισότητα, τη στέρηση και την περιθωριοποίηση σε αυτούς που υποφέρουν από αυτή, τους θεωρεί υπαίτιους για αυτή λόγω δικών τους χαρακτηριστικών τα οποία καθίστανται εγγενή μέσω πολιτισμικής αναπαραγωγής. Ο φτωχός πάντα φτωχός θα είναι γιατί είναι ανεπρόκοπος, ακαμάτης, ανίκανος, loser, εθισμένος στην κρατική βοήθεια, ανίκανος να ονειρευτεί «Κύπρος_το αύριο» και να συμπορευτεί με το «Σχέδιο». Η ρητορική του τετελεσμένου μέλλοντα όχι μόνο καθιερώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό ως αυτονόητο και αναπόφευκτο στην πορεία ανάπτυξης, αλλά επιπλέον θεωρεί την κοινωνική πολιτική αχρείαστο βαρίδι: «επήασιν τζιει που ήταν να πάσιν», έχουν ήδη χαλάσει, δεν σώζονται «πια». Μια δεύτερη διάσταση στην επικράτηση αυτής της λογικής είναι η αργή θανάτωση. Ό,τι καταστρέφεται στις ζωές των περιθωριοποιημένων, των στριμωγμένων, δεν θα ονομαστεί· οι απώλειες και οι βλάβες επιστρώνονται συσσωρευτικά, έτσι που οι βιαιότητες και τα επίπεδα αποκλεισμού να μην μπαίνουν στη σφαίρα του συμβάντος (δεν θα το γράφουν οι εφημερίδες, δεν θα γίνει σούσουρο στα ΜΚΔ, δεν θα παρέμβη σωτήρια κάποιος/α υπουργός) και να παραμένουν αδιόρατα μέσα στη φασματική χρονικότητα μιας φυσικής διαδικασίας ιζηματοποίησης.

Μα (για) τα παιδιά είναι αλλιώς. Είναι;

H απουσία κρατικών δομών φροντίδας για παιδιά, ηλικιωμένους και εξαρτώμενα άτομα είναι το μεγαλύτερο κενό στην κοινωνική πολιτική της Κύπρου. Διαχρονικά, το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε, για αρκετές οικογένειες, μέσω ιδιωτικοποίησης της φροντίδας και διασφάλισης μιας αγοράς φθηνής εργασίας φροντίδας από μετανάστριες εργάτριες. Στην περίπτωση αυτή, ιδιωτικοποίηση δεν σήμαινε λιγότερο κράτος αλλά αλλαγή στον ρόλο του κράτους. Διότι το κράτος ήταν που διασφάλισε μέσω νόμων και κανονισμών που αφορούν στη μετανάστευση και την απασχόληση μεταναστριών από χώρες του παγκόσμιου νότου, ότι η εργασία αυτή θα ήταν φθηνή, πρεκάρια και κατ’ οίκον. Η νηπιαγωγική εκπαίδευση φυσικά δεν μπορούσε να διευθετηθεί με τον ίδιο τρόπο. Όμως, η εμφυλοποίηση και υποβάθμιση της εργασίας παιδικής φροντίδας και των νηπιαγωγικών σπουδών σε συνδυασμό με (α) την προσφορά μεγάλου αριθμού προσωπικού από δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια και (β) τη μη δυνατότητα των περισσότερων νηπιαγωγών να αυτοεργοδοτηθούν, καθώς η δημιουργία ενός ιδιωτικού νηπιαγωγείου απαιτεί τεράστια κονδύλια για υποδομές, διασφάλισαν τις συνθήκες για μια φαινομενικά αυτορρυθμιζόμενη αγορά. Η αγορά αυτή βασίζεται στη μεγάλη και απεγνωσμένη ανάγκη των γονιών (λόγω απουσίας κρατικών δομών) και στη διαθεσιμότητα φθηνού εργατικού δυναμικού.

Για όλους τους πιο πάνω λόγους, η συμπερίληψη άξονα πολιτικής για επέκταση της δωρεάν προσχολικής εκπαίδευσης (από την ηλικία των τεσσάρων) στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας (2021-2026) ξάφνιασε όσους/ες από εμάς μελετούμε την εκπαιδευτική και την κοινωνική πολιτική. Με ποια κονδύλια θα γινόταν αυτό; Πώς; Mια τέτοια μεταρρύθμιση από μια κυβέρνηση που θεωρεί τη δημόσια εκπαίδευση την επόμενη αγελάδα (κι όχι απλώς φιλέτο) που πρέπει να απορρυθμιστεί, να αποψιλωθεί για να «ανοίξει» πεδίο επιχειρηματικότητας και παραγωγής ιδιωτικού πλούτου; Που θεωρεί τη δημόσια παιδεία για τα παιδιά των πολλών χαμένα λεφτά; Τελικά έγινε άξονας πολιτικής δημόσιας παιδείας το κίτρινο λεωφορείο που θαύμαζε ο Αβέρωφ Νεοφύτου σε μια ονειρική προβολή της τελειότητας της ιδιωτικής εκπαίδευσης; Αν με 12,2 εκατομμύρια ευρώ μπορεί να καλυφθούν τα κόστη για τις κτηριακές υποδομές, τον εξοπλισμό και το προσωπικό που χρειάζονται για την επέκταση της δωρεάν υποχρεωτικής δημόσιας εκπαίδευσης, γιατί το κυπριακό κράτος δεν το είχε ήδη κάνει; Γιατί το Υπουργείο Παιδείας και η κυβέρνηση δεν συμπεριέλαβαν στον κρατικό προϋπολογισμό πρόνοια για κτίσιμο δημόσιων νηπιαγωγείων και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για άνεργες νηπιαγωγούς, ώστε κανένα παιδί να μην μένει πίσω (no child left behind, το γράψαμε και στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας σαν να το πιστεύαμε), ώστε όλα τα παιδιά να έχουν ισότητα ευκαιριών, ώστε τα δημόσια νηπιαγωγεία να είναι επιλογή και οι γονείς να μπορούν να επιλέξουν ιδιωτική ή δημόσια νηπιαγωγική εκπαίδευση για τα παιδιά τους, ώστε να διευκολύνεται η ένταξη μητέρων στην εργασία, ώστε θαυμάσια δημόσια νηπιαγωγεία να ανεβάσουν τον πήχη για την ποιότητα των ιδιωτικών νηπιαγωγείων, ώστε οι γονείς να μην έχουν το δίλημμα ποιότητα εκπαίδευσης των παιδιών ή απασχόληση των παιδιών σε λιγότερα ποιοτικά νηπιαγωγεία και εξισορρόπηση του οικογενειακού προϋπολογισμού, ώστε μια νέα οικογένεια να μην σέρνεται οικονομικά ξοδεύοντας τον δεύτερο μισθό για τα έξοδα νηπιαγωγείου των παιδιών, ώστε να έχουμε προϋπολογισμό για δίκαιο κράτος;

To κίτρινο λεωφορείο δεν ήρθε μόνο του. Ήρθε με μια ατζέντα πολιτική για απορρύθμιση του δημόσιου σχολείου και ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης. Όπως η ευρύτερη φιλοσοφία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης. Πέρα από τη μετάβαση στην Πράσινη Οικονομία και την Ψηφιοποίηση, το Ταμείο RRF των €800 δις, στην καρδιά της NextGenerationEU, έχει σκοπό να προωθήσει επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, με τις ιδιωτικοποιήσεις να θεωρούνται το απαραίτητο modus operandi των μεταρρυθμίσεων. Είναι λοιπόν η νηπιαγωγική εκπαίδευση ιδιωτική (ή θα ιδιωτικοποιηθεί) στα κράτη μέλη της ΕΕ; Όχι. Πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί η εκπαίδευση για να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν μεταρρυθμίσεις που αφορούν σε εγγραμματισμό και αντιμετώπιση του σχολικού αποκλεισμού και εκπαιδευτικών ανισοτήτων; Πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί η εκπαίδευση για να βελτιωθεί η ποιότητα του δημόσιου σχολείου; Όχι. Αρκούν τα 12,2 εκατομμύρια ευρώ για χρηματοδοτηθεί η επέκταση της δωρεάν προδημοτικής εκπαίδευσης μέσω αγοράς από ιδιωτικούς παρόχους; Όχι. Θα μπορούσαν τα 12,2 εκατ. να χρησιμοποιηθούν για άλλες δράσεις και άλλες υποδομές αν είχαν προταθεί εκείνες στο Εθνικό ΣΑΑ; Ναι. Θα μπορούσαν να κτιστούν κοινοτικά νηπιαγωγεία όπως το Κέντρο Φροντίδας Παιδιών και Νηπιαγωγείο Παραλιμνίου, όπως το Κέντρο Φροντίδας Παιδιών Αγίου Αθανασίου, για τα οποία προβλέπεται χρηματοδότηση στο ΣΑΑ.

Τότε γιατί για 12,2 εκατ. να κάψουμε το πάπλωμα; Διότι το πάπλωμα (δημόσια εκπαίδευση) είναι ήδη κρουσμένο, χαλασμένο, θα μας πουν οι υποστηρικτές της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Διότι τα 12,2 εκατ. δεν αρκούν για να διασφαλιστεί δωρεάν ποιοτική εκπαίδευση στα παιδιά από την ηλικία των τεσσάρων. Αρκούν όμως για κάτι άλλο: για να εισαχθεί μια νέα πολιτική, ένα νέο «σχήμα» χρηματοδότησης της εκπαίδευσης. Ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης σημαίνει ουσιαστικά να αποψιλωθεί η κρατική χρηματοδότηση της δημόσιας εκπαίδευσης και τα κρατικά κονδύλια για εκπαίδευση να φτάνουν στα παιδιά μέσω ιδιωτικών παρόχων. Πώς; Mέσω χορηγίας σε γονείς για να αγοράζουν εκπαίδευση για τα παιδιά τους από ιδιωτικά νηπιαγωγεία. Voucher system. Money follows the child, λένε οι υποστηρικτές του συστήματος αυτού. Λάθος, τα κρατικά λεφτά ακολουθούν τις επιχειρήσεις και εκείνες πια καθορίζουν τους σκοπούς, την ποιότητα, τη λειτουργία και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης.

Ο (τροποποιημένος) Νόμος Περί Δημόσιας Εκπαίδευσης του 2022 είναι τραγικός. Θα περίμενε κάποιος σε έναν νόμο να δει ένα προοίμιο νόμου όπου να καταγράφονται οι αρχές και αξίες της προδημοτικής και νηπιαγωγικής αγωγής όπως αναγνωρίζονται από την πολιτεία και όπως θεμελιώνουν τις πολιτικές και τους μηχανισμούς που αναπτύσσει η πολιτεία. Δεν υπάρχει προοίμιο. Αντιθέτως, ο νόμος δίνει στον υπουργό Παιδείας την εξουσία να καθορίζει τη χορηγία και τους παρόχους εκπαίδευσης μέσα από έκτακτες αποφάσεις, φιρμάνια, δυναμιτίζοντας το νομικό πλαίσιο, τις αρχές, τις αξίες και κυρίως το ιδεώδες της δημοκρατικής δημόσιας εκπαίδευσης. Τα χρήσιμα κενά του νόμου έρχεται να γεμίσει η άθλια έκθεση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας, όπου καταγράφεται επίσημα ο μηχανισμός αποδιάρθρωσης της δημόσιας εκπαίδευσης. Όπου, κανονισμοί για οικονομική διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλιών και έφοροι με καμία εμπειρογνωμοσύνη σε παιδεία και εκπαιδευτική πολιτική, μετατρέπονται σε ρυθμιστές (α) της οργάνωσης και τρόπου παροχής της δημόσιας εκπαίδευσης, (β) ρυθμιστές της χρηματοδότησης και τρόπου λειτουργίας της ιδιωτικής προδημοτικής/νηπιαγωγικής εκπαίδευσης, (γ) ρυθμιστές της αποδιοργάνωσης και της ιδιωτικής και της δημόσιας εκπαίδευσης, (δ) ρυθμιστές της σταδιακής ιδιωτικοποίησης της δημόσιας παιδείας. Για πρώτη φορά, ονομάζεται και ορίζεται ως τρόπος χρηματοδότησης εκπαίδευσης η ροή δημόσιων κονδυλιών σε ιδιώτες παρόχους στη βάση ενός επιτηδευμένου νομικού και πολιτικού «κενού». Σε ποια νηπιαγωγεία θα πηγαίνουν οι χορηγίες; (Το μόνο υφιστάμενο κριτήριο αξιολόγησης ιδιωτικών είναι αν είναι αναγνωρισμένα ή όχι από το Υπουργείο Παιδείας.) Ποια η αξία των vouchers και με ποια κριτήρια θα δίνονται; Πώς θα επιδράσει ένα τέτοιο voucher system στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και στις τιμές της αγοράς όσον αφορά στα ιδιωτικά; Επιπλέον, τι εμποδίζει την αλλαγή άρθρων του νόμου όσον αφορά ειδικά την προδημοτική/νηπιαγωγική να επεκταθεί γενικά σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, όπου εφαρμόζεται ο περί Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης (Υποχρεωτική Φοίτηση και Παροχή Δωρεάν Παιδείας) Νόμος;

Με 12,2 εκατ. δεν μπορείς να κτίσεις και να χρηματοδοτήσεις τα έξοδα λειτουργίας σε βάθος χρόνου (έστω μέχρι το 2026) ούτε για ένα μεγάλο νηπιαγωγείο. Αρκούν όμως για κάτι πολύ συγκεκριμένο. Για να στρατικοποιήσουν την απόγνωση των γονιών και να την οπλίσουν ιδεολογικά. Για να χρηματοδοτήσουν το μίσος για τη δημόσια παιδεία.

*Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Κύπρου

ΕΙΚΟΝΑ: "Denk mal für Kinder im Straßenverkehr. ". Μνημείο στο Βερολίνο, γωνία Bismarckstraße κ Kaiser-Friedrich-Straße.