Η 2η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Λεμεσού πλησιάζει και οι διοργανωτές έχουν δημιουργήσει ένα πλούσιο πρόγραμμα γεμάτο συζητήσεις, επαγγελματικές συναντήσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, αφιερώματα και άλλες δραστηριότητες για το τριήμερο 17-19 Νοεμβρίου 2023 που θα λάβει χώρα στους Χαρουπόμυλους Λανίτη. Ένα από τα οργανωτικά μέλη που ανέλαβαν τη συνεπιμέλεια της κεντρικής σκηνής της έκθεσης είναι η Κύπρια συγγραφέας Μαρία Α. Ιωάννου, η οποία μιλά στο «Παράθυρο» για τις «συναντήσεις» στην έκθεση και τη σημασία τους γενικότερα στη συγγραφική σκηνή της Κύπρου.

Αρχικά, πώς θεωρείς ότι έχει ανανεωθεί η δεύτερη εκδοχή;

«Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Λεμεσού να πούμε ότι είναι ένα σύνθετο εγχείρημα που χρειάζεται αρκετή δουλειά, η οποία αρχίζει και πολύ καιρό πριν τις μέρες διεξαγωγής της για να υλοποιηθεί όπως πρέπει. Νομίζω πως αυτή τη φορά έχουν γίνει μερικές βελτιώσεις και αλλαγές, όπως γίνεται και στο καθετί που δημιουργείται για πρώτη φορά, π.χ. μέσα από τις γνωριμίες της πρώτης εκδοχής προκύπτουν νέες συνεργασίες. Γενικά, μπορώ να πω πως ναι μεν φέτος είναι μεγαλύτερης διάρκειας και με περισσότερες δράσεις, παράλληλες σκηνές, τοπικές συνεργασίες αλλά και διεθνείς, όμως ταυτόχρονα διατηρεί μια πιο συγκρατημένη ταυτότητα και προσαρμοσμένη στο κοινό και την αγορά της Κύπρου».

Συνεπιμελήτρια της κεντρικής σκηνής. Τι να περιμένουμε;

«Πολλές δράσεις από όλες τις σκηνές, την κεντρική και την παιδική, τις παράλληλες σκηνές με τις ατομικές βιβλιοπαρουσιάσεις και άλλες τόσες στο παράλληλο πρόγραμμα, το οποίο φιλοξενεί ένα ολοήμερο επαγγελματικό συνέδριο, εργαστήρια κ.ά. Στην κεντρική σκηνή θα ανέβουν συγγραφείς όπως ο Γιάννης Καλπούζος, ο Γιάννης Παλαβός, η Ευτυχία Γιαννάκη με τον Σταύρο Χριστοδούλου και άλλοι από το εξωτερικό καταξιωμένοι στο είδος και τον τομέα τους. Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το πρόγραμμα σημαντικές Κύπριες συγγραφείς, όπως η Νένα Φιλούση, η Νάσια Διονυσίου και η Κωνσταντία Σωτηρίου. Στο πρόγραμμα, έχουμε και ένα αφιέρωμα-συζήτηση για τον Ηλία Κωνσταντίνου με τον Σταύρο Καραγιάννη, την Αυγή Λίλλη και τον Κώστα Μακρίδη, για το οποίο, μάλιστα, είμαι περήφανη. Θα τιμήσουμε έναν Κύπριο ποιητή που χάθηκε πολύ νέος, και το έργο του εξέφραζε μια καθολικότητα και έναν δυναμισμό που δεν μπορείς να τον βρεις εύκολα. Είχε κάτι το πρωτοποριακό και το performative για την εποχή. Οπότε, θεωρώ, πως το συγκεκριμένο αφιέρωμα θα είναι ιδιαίτερο, αφού θα ακουστούν μάλιστα και κάποια ηχητικά του ιδίου, στα οποία απαγγέλλει μερικά από τα ποιήματά του».

Τι θεματικές αγγίζει;

«Είναι πλούσιο το πρόγραμμα. Στην κεντρική, οι θεματικές προσεγγίζουν από συναντήσεις συγγραφέων -όπως η δική μου με τη Νένα Φιλούση- μέχρι και θέματα όπως η εξέλιξη της λογοτεχνίας στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), του chat GPT και των audiobooks. Έχουμε από ακαδημαϊκούς που εντάσσονται στα πάνελ μέχρι απλούς συγγραφείς. Πρόκειται για έναν συνδυασμό ακαδημαϊκής και βιωματικής οπτικής. Ακόμα, θα παρουσιαστεί ένας συνδυασμός μουσικής και απαγγελίας, η οποία αποτελεί μια συνεργασία με το Τεχνοδρόμιο, έναν αρκετά ενεργό πολιτιστικό φορέα της Λεμεσού, με τον Κώστα Βραχνό και τον Θέμο Σκανδάμη. Μια συνάντηση-αφιέρωμα στον σπουδαίο Νίκο Καζαντζάκη και τον διαρκή ανήφορο, καθώς θα παρουσιαστεί και ένα μονόπρακτο, 'η ασκητική' από τον Βασίλη Βασιλάκη. Πρόσθετα, έχουμε ένα πάνελ για την εκλαϊκευμένη επιστήμη, την κινηματογραφική προσέγγιση, για τη Λεμεσό κ.ά.».

Η Κύπρια βραβευμένη συγγραφέας Μαρία Α. Ιωάννου. Φωτ.: Μαρίτα Λοϊζίδου

Πες μας λίγα λόγια για τη δική σου συμμετοχή στα πάνελ.

«Συμμετέχω σε δύο πάνελ, το Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2023, στο πρώτο θα συνομιλήσω με τη Νένα Φιλούση. Θα συζητήσουμε για τα τελευταία μας βιβλία, μιας και είμαστε και οι δύο Κύπριες, Λεμεσιανές, οι οποίες βρεθήκαμε, και οι δύο, φέτος στη βραχεία λίστα για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας. Θεωρώ πως θα έχει ενδιαφέρον γιατί η Νένα γραφεί ποίηση και πεζογραφία και εγώ γράφω πεζογραφία μεν, αλλά η πεζογραφία μου έχει μία ποιητικότητα. Είμαστε επίσης και οι δύο γυναίκες, οι οποίες μπορεί να είμαστε διαφορετικής γενιάς αλλά δεν είμαστε μακριά η μία από την άλλη. Η συγκεκριμένη δράση να πούμε ότι εντάσσεται στη θεματική με τίτλο 'συναντήσεις συγγραφέων', η οποία υπήρχε και την πρώτη χρονιά. Πρόκειται για ένα πάνελ που εκφράζει κάτι πιο 'χαλαρό', και όχι κάτι τόσο επίσημο, αλλά είναι μία ευκαιρία να κοιτάξει το κοινό μέσα από την κλειδαρότρυπα του συγγραφέα, του δωματίου του, του τρόπου που δουλεύει. Όσον αφορά το δεύτερο, έχει τίτλο 'η γραφή και το παράδοξο' και θα κάνουμε μια κουβέντα με τον αν. καθηγητή Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου Αντώνη Μπαλασόπουλο και τον συγγραφέα Γιάννη Παλαβό. Θα συζητήσουμε πώς χρησιμοποιούμε το 'παράδοξο' στη γραφή μας και τι είναι αυτό το 'παράδοξο'. Πόσο παράδοξη είναι η πραγματικότητα ή εάν είναι παράδοξη η γραφή ή απλώς αντικατοπτρίζει το παράδοξο της ίδιας της ζωής. Θα μιλήσουμε για τις σουρεάλ πινελιές που χρησιμοποιούμε αλλά και γιατί χρησιμοποιούμε τον μαγικό ρεαλισμό. Ο Γιάννης Παλαβός είναι πολύ γνωστός τεχνίτης της μικρής φόρμας στην Ελλάδα και το πρώτο του βιβλίο, 'Το αστείο', είχε αυτά τα στοιχεία και το 'παράδοξο'. Τον Μπαλασόπουλο τον ενδιαφέρει πολύ το 'παράδοξο' επίσης ως οπτική και είναι ένα θέμα που δεν συζητείται και τόσο πολύ στις εκθέσεις. Υπάρχει συνήθως μια τάση προς τον ρεαλισμό, το τραύμα, την ιστορία, το κοινωνικό στοιχείο. Για μένα, το 'παράδοξο' είναι έτσι κι αλλιώς ο τρόπος που μιλάω λογοτεχνικά για την πραγματικότητα. Είναι η γλώσσα μου, αλλά όχι το καμουφλάζ μου διότι δεν φοβάμαι να γράψω».

Γιατί είναι σημαντικές τέτοιες δράσεις, όπως η έκθεση, το Σαρδάμ κ.ά.;

«Επειδή στην Κύπρο προσπαθούμε, ακόμη, να αποδείξουμε ότι αυτό που κάνουμε δεν είναι ένα χόμπι. Υπάρχει ένας δικός μας κόσμος που είναι σημαντικό να φωτιστεί και μπορεί να εμπνεύσει και τη νέα γενιά. Η λογοτεχνία, γενικότερα, είναι σημαντική στην κοινωνία και νομίζω πρέπει να βγαίνουν προς τα έξω τέτοιου είδους συζητήσεις από ανθρώπους που ασχολούνται πραγματικά και πονούν αυτό που κάνουν, χωρίς να το κάνουν για τη δόξα και τα λεφτά. Όσοι ασχολούνται, πραγματικά, νομίζω πως κυρίως βασανίζονται αλλά αποκτούν μια δόση ζωής μέσα από αυτό. Για τους περισσότερους από εμάς είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης της πραγματικότητας, ένα σωσίβιο. Για κάποιους είναι και μηχανισμός επιβίωσης, τον οποίο αναπτύξαμε ίσως από παιδική ηλικία και βγήκε με αυτόν τον τρόπο στη ζωή μας. Βλέπουμε τι συμβαίνει στον κόσμο, δεν είναι πολυτέλεια, ούτε παιχνίδι. Είναι κάτι ουσιαστικό το οποίο μπορεί να αποφέρει ουσιαστική αλλαγή, φτάνει να υπάρχει ένα πλαίσιο -πιο συγκεκριμένο και υποστηρικτικό- που θεωρώ πως ξεκίνησε να υπάρχει. Η λογοτεχνία που ήταν κρυμμένη τόσο καιρό και αφορούσε τους λίγους είναι σαν να είπε 'φτάνει, είναι η ώρα να συναντήσω εγώ τους αναγνώστες'. Ξέρεις, είχαμε μια συζήτηση παλαιότερα σε μια λογοτεχνική συνάντηση για το πώς το Σαρδάμ επηρέασε τον τρόπο που βλέπουμε τη λογοτεχνία στην Κύπρο. Πόσοι λογοτέχνες γνωρίστηκαν μεταξύ τους μέσα από το συγκεκριμένο φεστιβάλ, οι συνεργασίες που προέκυψαν, πώς επηρεάστηκε η συγγραφή του καθενός. Μπήκε εμβόλιμη μία παραστατικότητα κι άλλα στοιχεία. Στην αρχή, φάνταζε κάτι πολύ ασυνήθιστο, δεν το καταλάβαιναν, κάποιοι θεώρησαν ότι νοθεύει ή βεβηλώνει τη λογοτεχνία. Όμως, όπως έχω πει αμέτρητες φορές, η λογοτεχνία είναι ζωντανός οργανισμός όπως και κάθε τέχνη, και αναλόγως μεταλλάσσεται και μεταλλάσσει. Το βλέπουμε και από τον τρόπο που εμφανίζονται νέες φωνές, ειδικά στη λογοτεχνία, και τον τρόπο που διαβάζει ο κόσμος ο οποίος νομίζω πως ξεκίνησε να διαβάζει και βιβλία που είναι λιγότερο εμπορικά. Πλέον, υπάρχουν λογοτέχνες στην Κύπρο που μπορούν να σταθούν δίπλα από οποιονδήποτε συγγραφέα. Χρειαζόμαστε περισσότερη προώθηση, να πάνε τα βιβλία στο εξωτερικό, να μεταφραστούν. Πρέπει να υπάρχουν ένας στρατηγικός προγραμματισμός και συνεργασία. Αυτό το καθένας μόνος του και γιατί το έκανε αυτό ο άλλος, υπάρχει ακόμη στην ιδιοσυγκρασία του Κύπριου. Επίσης, ελπίζω να πετάξουμε τις μάσκες, να μην φοβόμαστε και να είμαστε πιο ειλικρινείς στη γραφή και στις μεταξύ μας σχέσεις».

Όσον αφορά θεσμούς όπως τα κρατικά βραβεία λογοτεχνίας, τι πιστεύεις ως μία από τις βραβεύσαντες;

«Τα Κρατικά βραβεία λογοτεχνίας είναι ένας πολύ σημαντικός θεσμός, ειδικά στην Κύπρο. Είναι υποκειμενικό το κριτήριο και εννοείται πως εξαρτάται από την κάθε επιτροπή αλλά χρειαζόμαστε την ενθάρρυνση, την οικονομική στήριξη και τους δρόμους που συνήθως ανοίγουν είτε στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό. Προσωπικά, νιώθω ότι υπάρχουν δείγματα ότι βγαίνουν από τον παραδοσιακό δρόμο και είναι ελπιδοφόρο, για παράδειγμα, ότι οι «Ενδιάμεσοι», ένα βιβλίο εκτός του ‘παραδοσιακού κουτιού’ έχει βραβευθεί με το κρατικό βραβείο διηγήματος/νουβέλας. Και δεν το λέω, επειδή είναι δικό μου βιβλίο… θεωρώ ότι υπάρχει πολύ καλό υλικό Κυπριακής παραγωγής στο πεδίο του βιβλίου και θα ήθελα να δω περισσότερα.»