Το Met της Νέας Υόρκης και το Victoria and Albert Museum του Λονδίνου (V&A) έχουν εκφράσει τη σφοδρή επιθυμία τους να αποκτήσουν ένα γλυπτό του 12ου αιώνα με τίτλο «Αποκαθήλωση από τον Σταυρό». Πριν από μερικούς μήνες ο οίκος δημοπρασιών Sotheby's κανόνισε σιωπηλά την ιδιωτική πώληση του γλυπτού στο Met για λίγα περισσότερα από 2 εκατομμύρια λίρες, με την προϋπόθεση ότι το έργο θα λάβει την άδεια εξαγωγής του από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ωστόσο, ο υπουργός Τεχνών και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ηνωμένου Βασιλείου, Stephen Parkinson, ανέβαλε τώρα την άδεια εξαγωγής, γεγονός που προσφέρει την ευκαιρία στο V&A να ισοφαρίσει την τιμή. Σύμφωνα με την κυβερνητική επιτροπή αναθεώρησης για την εξαγωγή έργων τέχνης, το γλυπτό αντιπροσωπεύει «ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα πολιτισμού» που η εξαγωγή τους από τη χώρα έχει τεθεί προς συζήτηση τα τελευταία 5 χρόνια. Να σημειωθεί ότι αυτές οι επαινετικές διατυπώσεις είναι κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο για τους ανθρώπους της συγκεκριμένης επιτροπής.

Το ερώτημα είναι αν θα μπορέσει το V&A να συγκεντρώσει τα κεφάλαια που απαιτούνται για να εμποδίσει αυτό το σημαντικό γλυπτό να φύγει στο εξωτερικό. Το «Deposition» χρονολογείται γύρω στο 1190-1200 και πιθανότατα φιλοτεχνήθηκε στο Γιορκ. Ύψους 18 εκατοστών, αποτελούσε αρχικά μέρος ενός εντυπωσιακού συνόλου των Παθών ή του θανάτου του Χριστού ενώ το σωζόμενο τμήμα απεικονίζει τον Ιωσήφ της Αριμαθαίας να κατεβάζει απαλά το σώμα του νεκρού Χριστού από τον Σταυρό.

Ο Tim Pestell, μέλος της επιτροπής εξέτασης εξαγωγών και αρχαιολόγος στο Μουσείο του Κάστρου του Νόργουιτς, το περιγράφει ως «ένα πραγματικά αξιοσημείωτο αντικείμενο, τόσο για την πρώιμη χρονολόγησή του όσο και για την εξαίσια επιδέξια σκαλιστή ξυλογλυπτική του», κι ο Sandy Heslop, ειδικός στη μεσαιωνική τέχνη στο Πανεπιστήμιο της East Anglia, υποστηρίζει ότι πρόκειται για «την πρώτη ένδειξη τρυφερότητας σε έργο τέχνης».

Η «Αποκαθήλωση» συνδέεται στενά με ένα άλλο θραύσμα, πιθανότατα από το ίδιο σύνολο των Παθών, που απεικονίζει τον Ιούδα στον Μυστικό Δείπνο. Αυτό το μικρότερο κομμάτι, καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1769 στο Wakefield, στο Yorkshire, και δωρίστηκε στο V&A το 1949. Πιθανότατα το «Deposition» μαζί με τον Ιούδα να αποτελούσαν μέρος ενός εντυπωσιακού εκκλησιαστικού τέμπλου. Μέχρι στιγμής δεν έχουν εντοπιστεί άλλα θραύσματα από το σύνολο, ωστόσο, η σπανιότητα του γλυπτού έχει να κάνει και με το υλικό δημιουργίας του, που εικάζεται ότι είναι από το οστό χαυλιόδοντα θαλάσσιου ίππου.

Η Αποκαθήλωση (γύρω στο 1190-1200) ήταν αρχικά μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου συνόλου αγιογραφιών των Παθών. Φωτ.:: © Υπουργείο Πολιτισμού, Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Αθλητισμού της Βρετανίας

Η «Αποκαθήλωση» κατασκευάστηκε από ένα ασυνήθιστα μεγάλο κομμάτι χαυλιόδοντα θαλάσσιου ίππου. Το εμπόριο ελεφαντοστού, αλλά και χαυλιοδόντων θαλάσσιων ίππων έχει περιοριστεί σημαντικά στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 2022. Όμως ακόμα και έτσι και παρά τους όποιους περιορισμούς, αυτοί δεν φαίνεται να αφορούν αρχαία αντικείμενα υψηλής καλλιτεχνικής, πολιτιστικής ή ιστορικής σημασίας.

Ελάχιστα είναι γνωστά για την προέλευση της «Αποκαθήλωσης». Γνωρίζουμε ότι το απέκτησαν με τον γάμο τους το 1933 ο John και η Gertrude Hunt, συλλέκτες και έμποροι αρχαιοτήτων με έδρα το Λονδίνο. Το γεγονός ωστόσο ότι η Gertrude Hunt είχε γεννηθεί στη Γερμανία εγείρει το ερώτημα αν το έργο έχει προέλευση από τη ναζιστική περίοδο. Βέβαια, καθώς το γλυπτό κατασκευάστηκε μάλλον στο Γιορκ το 12ου αιώνα, είναι εξίσου πιθανόν να παρέμεινε πάντα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Δεν έχει καταγγελθεί ποτέ λαθραία αγορά του.

Το 1982 η Gertrude Hunt το προσέφερε ως μακροπρόθεσμο δάνειο στο V&A, όπου και παρέμεινε μέχρι τα τέλη του 2022. Τα τελευταία χρόνια εκτίθεται στις μεσαιωνικές αίθουσες του μουσείου, μαζί με το θραύσμα του Ιούδα. Το V&A, ή όποιος άλλος δυνητικός αγοραστής από το Ηνωμένο Βασίλειο, έχει πλέον προθεσμία μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους για να καλύψει την τιμή των 2 εκατομμυρίων λιρών του Met. Η προθεσμία αυτή θα μπορούσε να παραταθεί για τέσσερις μήνες, εάν υπάρξει σοβαρή προσπάθεια να συγκεντρωθούν τα κεφάλαια.

Ο Paul Williamson, ο πρώην επιμελητής του V&A που εξασφάλισε αρχικά τον δανεισμό του Deposition στο μουσείο το 1982, το περιγράφει ως ένα εκπληκτικά σπάνιο κομμάτι και «το σημαντικότερο αγγλικό ρωμανικό γλυπτό που παραμένει σε χέρια ιδιωτών». Προσθέτει: «Αν το κρατήσετε στα χέρια σας θα σας αποκαλύψει τον πιο θαυμάσια σπαρακτικό χαρακτήρα».

Εκπρόσωπος του V&A δεν ήταν σε θέση να σχολιάσει αν το μουσείο θα προσπαθήσει εντέλει να το αποκτήσει, αλλά τόνισε ότι το αντικείμενο ήταν δανεισμένο στο μουσείο για 40 χρόνια, συμπληρώνοντας: «Αναγνωρίζουμε τη μοναδική ιστορική και καλλιτεχνική σημασία αυτού του σπάνιου κομματιού». Το γραφείο Τύπου του Met αρνήθηκε να σχολιάσει.

Με στοιχεία από ArtNewspaper