Στα μέσα της δεκαετίας του '50. Η είδηση και η ιστορία της Σπυριδούλας Ράπτη κατακλύζουν τα πρωτοσέλιδα των ελληνικών μέσων ενημέρωσης. Πρόκειται για μια ψυχοκόρη, ένα δωδεκάχρονο κορίτσι το οποίο σιδέρωσαν στην κυριολεξία τα αφεντικά της για ένα χαρτονόμισμα των 50 δολαρίων. Σήμερα, οι ρίζες της βίας, των γυναικοκτονιών και των υποθέσεων κακοποιητικής συμπεριφοράς στην εργασία με επίκεντρο γυναίκες δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί, ακόμα και αν έχει ονομαστεί η εποχή του #metoo. Μάλιστα, αυτό το διάστημα παρακολουθούμε τις εξελίξεις της υπόθεσης ενός 12χρονου, και πάλι, κοριτσιού από τον Κολωνό το οποίο έπεσε θύμα κυκλώματος μαστροπείας. Ένα παρακλάδι των πιο πάνω ιστοριών με έναυσμα την ιστορίας της Σπυριδούλας επιχειρεί να παρουσιάσει στο σανίδι η θεατρική ομάδα «4frontal». Το έργο «Σπυριδούλες» προκύπτει μέσα από έρευνα για την υπόθεση του '50 αλλά και μέσα από συζήτηση με μέλη της Ένωσης Φιλιππινέζων Ελλάδος. Πριν ανεβεί όμως, η συγγραφέας του έργου Νεφέλη Μαϊστράλη (N.M.) και οι δύο σκηνοθέτες, Χάρης Κρεμμύδας (Χ.Κ.) και Θανάσης Ζερίτης (Θ.Ζ.), μιλούν στο «Π» για την επιλογή και την έμφαση της παραγωγής στην ταξικότητα και το φύλο των εργαζομένων του φαινομένου της οικιακής εργασίας, καθώς και για τον ερχομό τους στην Κύπρο.

Σκηνή από τη θεατρική παράσταση «Σπυριδούλες». Φωτ.: Ελίνα Γιουνανλή

Το έργο ταξιδεύει στην Κύπρο, και συγκεκριμένα ανεβαίνει στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Λευκωσίας. Πείτε μας αρχικά πώς προέκυψε;

Χ.Κ.: «Η συνεργασία μας και η γνωριμία μας με τον καλλιτεχνικό διευθυντή κ. Παπαγεωργίου άρχισαν στο Φεστιβάλ Αθηνών μέσω του 'Grape'. Μια συστηματική πλατφόρμα επικοινωνίας Ελλήνων και Ελληνίδων καλλιτεχνών/ιδων με τη Διεθνή Σκηνή Θεάτρου και Χορού, όπου οι 'Σπυριδούλες' μας αποτέλεσαν μέρος του showcase. Για τον ερχομό μας στην Κύπρο και τη συμμετοχή μας στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Λευκωσίας είμαστε πολύ χαρούμενοι καθώς αποτελεί έναν θεσμό που φιλοξενεί εξαιρετικές παραστάσεις».

Εμπνευσμένο από την υπόθεση της ψυχοκόρης Σπυριδούλας Ράπτη. Πώς ήρθε η ιστορία της Σπυριδούλας στα χέρια σας και τι πυροδότησε την ιδέα;

N.M.: «Η αρχική ιδέα ανήκει στον Χάρη Κρεμμύδα (ο ένας εκ των δύο σκηνοθετών) που είχε ακούσει/διαβάσει για την αληθινή ιστορία. Αφού τη μοιράστηκε με την ομάδα, σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσε να γραφτεί ένα έργο βασισμένο στην ιστορία της Σπυριδούλας και όλων εκείνων των κοριτσιών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την παιδική τους ηλικία και να εργαστούν εντελώς απροστάτευτες από την κοινωνία, έρμαια των ορέξεων των εργοδοτών τους. Στόχος του έργου είναι να τεθεί το ζήτημα της οικιακής εργασίας, με άξονα το φύλο και την τάξη των εργαζομένων».

Σκηνή από τη θεατρική παράσταση «Σπυριδούλες». Φωτ.: Ελίνα Γιουνανλή

Χ.Κ.: «Ένα από τα βασικά ερεθίσματα που πυροδότησε την ιδέα είναι η εποχή μας αυτή καθαυτήν που θηλυκότητες βρίσκουν το θάρρος να μιλήσουν και να αντιταχθούν στους καταπιεστές τους. Η Σπυριδούλα ήταν, είναι και θα είναι πηγή έμπνευσης για τον/την κάθε καταπιεσμένο/η που βρίσκει το θάρρος να κάνει την αρχή για να βάλει τέλος στον βασανισμό, καταγγέλλοντας τους θύτες από όπου και αν προέρχονται και όσο φαινομενικά δυνατοί και αν είναι».

Πείτε μας λίγα λόγια για την ιστορία αυτού του κοριτσιού.

N.M.: «Πρόκειται για μία από τις πιο σκληρές και αποκαλυπτικές ιστορίες της νεότερης Ελλάδας, όσον αφορά το κοινωνικό φαινόμενο της ψυχοκόρης και τις πολιτικές προεκτάσεις του. Η αληθινή ιστορία συνέβη στα μέσα της δεκαετίας του '50. Το δωδεκάχρονο κορίτσι, από τη Ματαράγκα Αγρινίου, δόθηκε ως εσωτερική υπηρέτρια σε ένα ζευγάρι που έμενε στον Πειραιά προκειμένου να μπορεί να συντηρήσει την πολυμελή οικογένειά της, η οποία συνέχιζε να μένει στο χωριό. Αυτό ήταν μια συνήθης πρακτική, αφού χιλιάδες κορίτσια που ζούσανε στην επαρχία αναγκαζόντουσαν να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο, τυγχάνοντας σε καλύτερους ή χειρότερους εργοδότες. Ωστόσο, οι εργοδότες της Σπυριδούλας της φερόντουσαν φριχτά με αποκορύφωμα να τη σιδερώσουν στην κυριολεξία όταν θεώρησαν ότι τους έκλεψε λεφτά. Αυτό όμως που τελικά έφερε στο φως το γεγονός και την ανέδειξε ως κοινωνικό ίνδαλμα είναι ότι κατάφερε να ξεπεράσει τα σωματικά της τραύματα και να καταγγείλει τους βασανιστές της».

Το έργο, όμως, δεν μιλά μόνο για τη Σπυριδούλα. Από πού αντλήσατε πληροφορίες;

N.M.: «Αντλήσαμε στοιχεία τόσο από βιβλία και μελέτες που εντρυφούν στο φαινόμενο, όσο και από προσωπικές αφηγήσεις γυναικών που υπήρξαν ψυχοκόρες και θέλανε να μοιραστούν τα βιώματά τους. Το έργο διατρέχουν πολλές και διαφορετικές ιστορίες κοριτσιών και γυναικών που εργάστηκαν ως ψυχοκόρες ή εργάζονται ακόμη και σήμερα ως εσωτερικές, αφού μιλήσαμε και με οικιακές εργάτριες του σήμερα, μέσα από μια συνάντηση με την Ένωση Φιλιππινέζων Ελλάδος».

Παιδική εργασία, εργατικά δικαιώματα και κοινωνική ανισότητα με επίκεντρο τη γυναικεία παρουσία από τη δεκαετία του '50 μέχρι και σήμερα… Μέσα από τη δική σας έρευνα, ποια είναι τα κοινά στοιχεία και πώς αυτά λαμβάνουν χώρα στην παράσταση;

N.M.: «Στη δική μας παράσταση δίνεται έμφαση στην ταξικότητα του φαινομένου της οικιακής εργασίας και στο φύλο των εργαζομένων. Δυστυχώς, ακόμα και στις μέρες μας δεν πρόκειται για ένα παρελθοντικό γεγονός που το καταθέτουμε πληροφοριακά, αλλά υπάρχουν πολλά περιστατικά που άπτονται αυτών των θεματικών. Η αναφορά μας στις εσωτερικές οικιακές εργάτριες και στις συνθήκες εργασίας τους σήμερα είναι μια απόπειρά μας να δηλώσουμε ότι οι αμφίβολες συνθήκες εργασίας, ειδικά σε επαγγέλματα που θεωρούνται 'υποδέεστερα', είναι φλέγον ζήτημα του σήμερα».

Προβολή αθέατων οπτικών και νέες συζητήσεις προκύπτουν και στον Τύπο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως τώρα με τις εξελίξεις στην υπόθεση της 12χρονης στον Κολωνό. Ποια είναι η φωνή που δίνει το θέατρο;

N.M.: «Η υπόθεση του 12χρονου κοριτσιού απ' τον Κολωνό ήταν ένας από τους λόγους που μας κινητοποίησαν να κάνουμε αυτήν την παράσταση τώρα, αυτή τη χρονική στιγμή. Επρόκειτο για μια συγκλονιστική υπόθεση που συνομιλεί με αυτήν της Σπυριδούλας και, δυστυχώς, δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό. Ωστόσο, αποκαλύπτει τη σκληρότητα του συστήματος που καθιστά τον αδύναμο έρμαιο στις ορέξεις των ισχυρών. Εμείς στο θέατρο προσπαθούμε να μεγεθύνουμε τις συνθήκες και να κάνουμε συσχετισμούς που θα αγγίξουν τον σύγχρονο θεατή και θα τον κάνουν να αναρωτηθεί και έπειτα να δράσει».

Χ.Κ.: «Αυτοί οι συσχετισμοί, που αναφέρει η Νεφέλη, έχω την αίσθηση ότι είναι και το κλειδί που θα οδηγήσει τον θεατή να αντιληφθεί πως τελικά όλες αυτές οι αθέατες οπτικές αποτελούν ένα ντόμινο, του οποίου τα κομμάτια έχουν αρχίσει να πέφτουν δίπλα στην πόρτα του και ίσως να έχουν μπει και στο ίδιο του το σπίτι και είτε θα δράσει είτε θα συνεχίσει ό,τι έκανε και πριν».

Σκηνή από τη θεατρική παράσταση «Σπυριδούλες». Φωτ.: Ελίνα Γιουνανλή 5

Ποια είναι η σκηνοθετική προσέγγιση του έργου και πώς αυτή λαμβάνει χώρα στη σκηνή;

Θ.Ζ.: «Προσπαθήσαμε να εμπνευστούμε από τη φόρμα της αρχαίας τραγωδίας, με οδηγό το ίδιο το έργο φυσικά, που επίσης εμπνέεται από αυτήν, διατηρώντας όσα στοιχεία εξυπηρετούν τις συγκεκριμένες συνθήκες».

Χ.Κ.: «Εγώ το μόνο που θα πω είναι ότι ένα από τα βασικά συστατικά της παράστασης είναι ότι ο 'τέταρτος τοίχος' σπάει, σε μια προσπάθεια να χτίζεται σε κάθε σκηνή ένας ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας με το κοινό. Έχουμε προσπαθήσει να αναδείξουμε όλες τις ιστορίες με τρόπο που να αφορούν το κοινό του σήμερα, καταλήγοντας στο σύνθημα 'Ούτε δούλα, ούτε κυρά', το οποίο προσωπικά το θεωρώ ακόμη επίκαιρο».

Στην παράσταση συμμετέχουν και οι «Θραξ Πανκc» ως μια ιδιαίτερη και παραδοσιακή νότα με ήχους πανκ. Πώς αυτή λαμβάνει χώρα στο έργο;

N.M.: «Η μουσική των 'Θραξ Πανκc' έδεσε απόλυτα με τον δραματουργικό μας άξονα και μας έδωσε έναυσμα για να φτιάξουμε μια παράσταση που συνομιλεί με το παρελθόν, με σκοπό να αναδείξει το παρόν. Ειδικότερα, οι ήχοι τους μπορώ να πω πως με ενέπνευσαν ουσιαστικά, να γράψω το κείμενο και τους στίχους που θα επιτελούσαν καλύτερα τον στόχο που είχα στο κεφάλι μου. Η συνεργασία μας με καλλιτέχνες που εκτιμούν την παράδοση και τη μεταλλάσσουν σε σύγχρονα ακούσματα ήταν για μας δώρο».

Χ.Κ: «Ξέρεις, είναι πολύ βασικό κομμάτι της παράστασης οι ήχοι των 'Θραξ Πανκc' και ουσιαστικά λειτουργούν σαν μια συνδήλωση της αδιάλειπτης σχέσης που χαρακτηρίζει τα κακώς κείμενα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας με αυτήν του παρελθόντος».​

Σκηνή από τη θεατρική παράσταση «Σπυριδούλες». Φωτ.: Ελίνα Γιουνανλή

​Μιλάμε για μια παράσταση πολιτικού θεάτρου με στοιχεία ντοκουμέντου. Ποιες οι προκλήσεις της δραματουργίας και σκηνοθετικής παρουσίασης από την αρχή του νήματος που βλέπει μια αληθινή ιστορία;

N.M.: «Όσον αφορά τη δραματουργία, ο απώτερος στόχος μου είναι να διατηρήσω την ουσία και την πολυσυλλεκτικότητα ενός ιστορικού και πολιτικού γεγονότος, χωρίς όμως να δεσμεύομαι ως ιστορικός από την ακριβή αλήθεια. Δηλαδή, χρησιμοποιώ την αλήθεια ως έμπνευση για να μπορέσω να 'ακροποιήσω' τις συνθήκες και να γράψω μυθοπλασία βασισμένη σε όσα συνέβησαν».

Χ.Κ: «Σε κάθε περίπτωση, νομίζω πως από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι να 'φωτιστούν', σκηνοθετικά, όλες οι ιστορίες των κοριτσιών με τρόπο που στο τέλος ο θεατής, όταν φύγει από την αίθουσα, να έχει αντιληφθεί σε πόσο διαφορετικά επίπεδα συνδέονται μεταξύ τους οι ιστορίες και πώς τελικά όλες κουμπώνουν και συνομιλούν με την ιστορία της Σπυριδούλας, η οποία δεν αποτελεί εν τέλει ένα μεμονωμένο περιστατικό αλλά ίσως ένα παρακλάδι ενός φαινομένου».

Γράφει τελικά το καλύτερο σενάριο η ζωή;

N.M.: «Από τη σκοπιά της συγγραφής, νομίζω ότι οι αναφορές μου και η αρχική μου έμπνευση παίρνουν ναι… την αφορμή πάντα από τη ζωή. Διότι αντιλαμβάνομαι την τέχνη ως μια μεγέθυνση και διαχείριση των όσων βιώσαμε ή βιώνουμε ώστε να αντιληφθούμε ουσιαστικότερα το παρόν μας».

Χ.Κ.: «Η ζωή γράφει εξαιρετικά σενάρια και όλοι μας κατά καιρούς ακούμε ιστορίες που ηχούν απίστευτες στα αφτιά μας. Το θέμα τελικά και η μεγαλύτερη πρόκληση, όμως, είναι κατά πόσον η τέχνη θα σεβαστεί αυτά τα σενάρια αναδεικνύοντας τα 'τυφλά τους σημεία'».

Συστάσεις

Η ομάδα «4Frontal» δημιουργήθηκε το 2011, αμέσως μετά την αποφοίτηση τους, όπως μας αναφέρει ο Θανάσης Ζερίτης, από τη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών. «Όλα αυτά τα χρόνια, έχουμε ασχοληθεί επισταμένως με διασκευές κειμένων της ελληνικής λογοτεχνίας, ενώ τα τελευταία χρόνια κάναμε μία στροφή, κυρίως με τα κείμενα της Νεφέλης, και στην πρωτότυπη ελληνική δραματουργία», προσθέτει. Στόχος τους, επισημαίνει, είναι να ανεβάζουν έργα και παραστάσεις που σχολιάζουν όσα συμβαίνουν γύρω μας, προβληματίζουν και παίρνουν θέση.