Του Γλαύκου Κουμίδη

Ακούγοντας τον απερχόμενο Δήμαρχο της πόλης μας να μιλά με θέρμη για τον «Μεγάλο περίπατο της Λευκωσίας», για εκείνη την ιδεατή διαδρομή που είναι ήδη υπό κατασκευή, από την περιοχή του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου, την Πύλη Πάφου, ώς την Πύλη Αμμοχώστου, ξανάρχεται στο νου εκείνο το άτυχο «Πάρκο Σύγχρονης Τέχνης» που είχε εγκαινιαστεί το 1984 στο τέλος αυτής της περιτείχιας διαδρομής, στο κομμάτι της τάφρου πίσω από την Πύλη Αμμοχώστου, εκεί που σήμερα περπατούν κι αποπατούν διάφορα κατοικίδια ράτσας, ανάμεσα στ’ απομεινάρια των ελάχιστων έργων τέχνης που άντεξαν στον χρόνο. Έργα γλυπτικής και άλλες γεώδεις κατασκευές που είχε επιλέξει η Έφη Στρούζα για λογαριασμό του Ιδρύματος DESTE. Ονόματα που αποτελούν πρόσθετο λόγο για να θυμηθούμε τα καθέκαστα του «πάρκου», αφού αυτές τις μέρες συμπληρώνονται πέντε χρόνια από την εκδημία της διακεκριμένης ιστορικού τέχνης, και δυο από τότε που το Δημοτικού Συμβούλιο της Λευκωσίας απένειμε στον ιδρυτή του DESTE, τον κο Δάκη Ιωάννου, το Τιμητικό Μετάλλιο της πόλης, για την όντως πολυσχιδή προσφορά του στην Τέχνη και τον Πολιτισμό.

Ωστόσο η ορατή από τη Λεωφόρο Στασίνου παρακμή του εν λόγω πάρκου παραμένει ερεθιστική, αινιγματική και αδικαιολόγητη, αφού κανένας αρμόδιος δεν μας έδωσε μέχρι τώρα κάποιες ικανοποιητικές εξηγήσεις για την ασέβεια που συνιστά η καταστροφική αδιαφορία για τα έργα που είχαν δημιουργηθεί εκεί, σίγουρα με πολύ κόπο.

Μια κριτική αναδρομή στις συγκυρίες της δεκαετίας του ’80 δεν θα ήταν λοιπόν άκαιρη, ούτε και άσκοπη. Ίσως έτσι να φωτιστούν οι συνθήκες που επέφεραν τη φθορά και τον βανδαλισμό, σε αντιδιαστολή μάλιστα με την προνομιακή συντήρηση ενός άλλου έργου από την ίδια περίοδο, του γνωστού γυάλινου «Ποιητή» του Κώστα Βαρώτσου που σε αντίθεση βρίσκεται σήμερα στο πιο περίοπτο σημείο της Πλατείας Ελευθερίας, στα μισά του «Μεγάλου Περιπάτου» που ανέφερε ο Δήμαρχός μας. Μια συγκριτική αναφορά εδώ, χωρίς ίχνος εμπάθειας προς τον καταξιωμένο δημιουργό, παρά τις προσωπικές μου απόψεις σε ό,τι αφορά την καταλληλότητα του έργου του.

Ακμή και τέλος εποχής, είχε γράψει ένας άλλος κριτικός και στορικός της Τέχνης, ο έγκριτος Χάρης Καμπουρίδης των «Νέων» στην Αθήνα, τότε που έφυγε η Έφη Στρούζα, τέλος του Γενάρη 2019. Εν τω μεταξύ έφυγε κι αυτός τον Οκτώβρη του ’22. Πρόλαβε όμως να μας πληροφορήσει σε κάποια ανάρτησή του στο facebook πως η συνέργεια της διακεκριμένης συναδέλφου του υπήρξε καθοριστική για τη συγκρότηση του Ιδρύματος DESTE, τουλάχιστο μέχρι το 1987, «…όταν ο Δ. Ιωάννου ενοχλήθηκε απο την απρέπεια ορισμένων καλλιτεχνών του λεγόμενου «Γκρουπ της Στρούζα» και διέκοψε κάθε σχέση, στρεφόμενος στους καλλιτέχνες των Saatchi & Saatchi με συμβουλο τον Jeffrey Deitch». Είχαν προηγηθεί τα «Ευρωπάλια» του 1982 στις Βρυξέλλες με τις «Εικόνες που Αναδύονται», μια επιτυχή έκθεση που είχε σχεδιάσει η Έφη Στρούζα, και η οποία, σύμφωνα με την ανάρτηση του Χ.Κ., συνεχίστηκε στην Αθηνα με ατομικές εκθέσεις των συμμετεχόντων καλλιτεχνών στο DRACOS ART CENTER, με χορηγό τον Δάκη Ιωάννου.

Αν και ακούγεται κάπως κουτσομπολίστικη αυτή η επικήδεια αναφορά του Χ.Κ. σε θρυλούμενες διαταραχές στην επιτελική συνέργεια του DESTE, πιθανόν όμως είναι να είχαν συμβάλει στην επακόλουθη απουσία στήριξης του έργου, και να οδήγησαν έτσι στην παρακμή και την τελική ακύρωσή του. Σίγουρα οι Κύπριοι καλλιτέχνες που είχαν τότε επιλεγεί δεν ανήκαν στο …«Γκρουπ της Στρούζα». Υπήρξε όμως κι εδώ κάποιο είδος ομαδοποίησης, αφού όλοι σχεδόν οι καλλιτέχνες του πάρκου σχετίζονταν κατά κάποιο τρόπο με την DIASPRO ART CENTER της Οδού Ευάνθους, την εξέχουσα γκαλερί της περιόδου.

Προσωπικά είχα την τύχη να γνωρίσω την Έφη Στρούζα όταν ήρθε στην Κύπρο το 1994, για να επιλέξει, ως διορισμένη επιμελήτρια, τα έργα για την συμμετοχή μας στη δεύτερη ART ATHINA. Βέβαια η Κύπρος δεν ήταν μια …«αίθουσα τέχνης» που θα μπορούσε να λάβει μέρος σ’ ένα εμπορικό «foire», γι’ αυτό και η κυπριακή συμμετοχή είχε δηλωθεί ως εθνική παρουσία. Προβλήθηκε δε σε δύο ιστορικές ενότητες: «Διάλογοι με τον Μοντερνισμό», η πρώτη, και «Ανα-Γένεση» η δεύτερη, κάτω από τον γενικό τίτλο «Κύπρος 1960-1994: Σύγχρονες Αναζητήσεις».

Ενδεχομένως η τελική έκβαση τέτοιων αναζητήσεων, καμιά φορά αυτή καθαυτή η «επιβίωση» των έργων τέχνης, να είναι το αποτέλεσμα των προσωπικών προτιμήσεων γαλαντόμων συλλεκτών. Ενδεικτική είναι κατά την άποψή μου η περίπτωση του γυάλινου «Ποιητή», ενός ορφανού έργου από την έκθεση «7 Έλληνες Καλλιτέχνες: Ένα Νέο Ταξίδι» που είχε στήσει το 1983 η Έφη Στρούζα στην Πύλη Αμμοχώστου, για λογαριασμό και πάλι του DESTE. Η πρόσφατη αναγωγή αυτού του πρωτόλειου έργου του Κώστα Βαρώτσου, από το απόμερο πάρκιγκ της Πύλης Αμμοχώστου όπου βρισκόταν για δεκαετίες, στην νέα Πλατεία Ελευθερίας, με την πολυδάπανη υλική μετάλλαξη που σίγουρα σήμαινε η σωστική μετακίνηση και ο «εκλεπτισμός» του, συνηγορούν προς τούτο, όπως και τα πιο κάτω δηλωτικά που είχαμε διαβάσει στον τύπο τότε που έγινε η απονομή του Τιμητικού Μεταλλίου στον ιδρυτή του DESTE, Ιούλιος του 2022:

«Σ’ ένα ταξίδι- αστραπή στην Κύπρο, για να παρευρεθεί στην εκδήλωση του δήμου Λευκωσίας προς τιμήν του, ο συλλέκτης και επιχειρηματίας Δάκης Ιωάννου με τη σύζυγο του Λιέττα μας υποδέχθηκαν στο διαμέρισμα τους, στον εμβληματικό πύργο που σχεδίασε ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ζαν Νουβέλ στην καρδιά της Λευκωσίας. Το πρώτο πράγμα που τραβά την προσοχή είναι τα έργα τέχνης στο διαμέρισμα, αλλά και η θέα της πόλης. Όλη η όψη του ρετιρέ προς τα κατεχόμενα είναι από γυαλί και από εκεί αγναντεύεις από ψηλά όλη την παλιά Λευκωσία, τον Πενταδάχτυλο, τη Μεσαορία στα ανατολικά, ενώ προς τα δυτικά η ματιά σου φτάνει ως τη Μόρφου. Σε πιο κοντινό πλάνο, η πλατεία Ελευθερίας με τον «Ποιητή» του Βαρώτσου – ένα έργο που ο καλλιτέχνης δημιούργησε το 1983 για την έκθεση που οργάνωσε το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ στην Πύλη Αμμοχώστου με τίτλο «7 Greek Artists: A new journey» και επιμέλεια της Έφης Στρούζα. Ο Δάκης Ιωάννου θυμάται ότι το ΔΕΣΤΕ οργάνωσε λίγο αργότερα μια δεύτερη έκθεση στο πάρκο της τάφρου πίσω από την Πύλη Αμμοχώστου, με έργα γλυπτικής που εγκαταστάθηκαν μόνιμα».

Διαβάζοντας μάλιστα αυτό το τελευταίο για τη δήθεν «μόνιμη» εγκατάσταση των έργων θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως ο ίδιος ο δωρητής του πάρκου δεν είναι πια ενήμερος για την κακή του τύχη. Μπορεί όμως και να φταίει ο συντάκτης της είδησης, που δεν κατάλαβε καλά. Εν πάσει περιπτώσει, κοιτάζοντας την πλατεία Ελευθερίας από ψηλά θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως αυτή σχεδιάστηκε για χάρη των ενοίκων των τελευταίων ορόφων του παραπλήσιου λευκού πύργου με τους κρεμαστούς ανθώνες. Οι δε νυχτερινές αεροφωτογραφίες της πλατείας ενισχύουν αυτή την εικασία, αφού ο φωτισμός και τα λαμπιόνια την κάνουν να μοιάζει μ’ ένα υπέροχο κέντημα. Απ’ εκεί ιδωμένος, ο φωτισμένος γυάλινος «Ποιητής» πρέπει να φαντάζει σαν ένα κερασάκι στην τούρτα. Φευ, μόνο αφ’ υψηλού! Δυστυχώς πολλοί πεζοί συμπολίτες μας, αυτοί που τη διαβαίνουν καθημερινά, βρίσκονται ακόμα μπροστά στο δίλημμα: Να την ενστερνιστούν δημιουργικά, ή να συνεχίσουν τη λεκτική δολιοφθορά της. Νομίζω πως το πρώτο συμφέρει σε όλους μας. Εξάλλου ο Δήμαρχος στον πρόσφατο απολογισμό του σ’ εκείνο το podcast των LegalMatters εξήγησε πως η πραγματική Πλατεία βρίσκεται κάτω από το επιφανειακό πλατώ με τα διαστημικά παγκάκια. «Sous les pavés, la plage»,* όπως θα έλεγαν και οι επαναστατημένοι φοιτητές στο Παρίσι του ’68.

*«Κάτω από την άσφαλτο υπάρχει παραλία».