Για χρόνια, ο πίνακας του Μαρκ Σαγκάλ «Over Vitebsk» κατείχε κεντρική θέση στη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης. Το έργο του Εβραίου καλλιτέχνη, με εβραϊκό θέμα, ανήκε στο παρελθόν σε μια γκαλερί που διηύθυνε ένας Εβραίος έμπορος στη Γερμανία την εποχή των Ναζί.

Αν και η ιστορία του είναι θολή, το μουσείο της Νέας Υόρκης κρατούσε τον πίνακα για δεκαετίες, με τον ισχυρισμό ότι κατείχε νόμιμους τίτλους. Όμως το MoMA παραδέχτηκε την περασμένη εβδομάδα ότι πριν από τρία χρόνια, χωρίς δημόσια ανακοίνωση, επέστρεψε τον πίνακα στους κληρονόμους της γερμανικής γκαλερί.

Η επιστροφή του πίνακα του Σαγκάλ είναι μια από τις πιο περίεργες περιπτώσεις αποκατάστασης έργων τέχνης από ένα μουσείο τα τελευταία χρόνια, εν μέρει λόγω της οικονομικής συμφωνίας που συνόδευε την επιστροφή του στους κληρονόμους, οι οποίοι το πούλησαν πέρυσι για 24 εκατομμύρια δολάρια.

Το MoMA, το οποίο απέκτησε το έργο το 1949, έλαβε αποζημίωση 4 εκατομμυρίων δολαρίων για την επιστροφή του στο πλαίσιο της συμφωνίας με επτά κληρονόμους.

Ένας από τους κληρονόμους, ο Πάτρικ Μάθιζεν, ο γιος του κύριου ιδιοκτήτη της γερμανικής γκαλερί, Φράνσις Μάθιζεν, είπε ότι το ταξίδι για την ανάκτηση του έργου τέχνης του πατέρα του δεν ήταν καθόλου ευχάριστο. Και καθόλου δε συμφωνεί με το να πάρει το αμερικανικό μουσείο 4 εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση.

Ο Μάθιζεν, ο οποίος διαχειρίζεται τη δική του γκαλερί στο Λονδίνο, λέει ότι είναι επίσης αναστατωμένος που το μουσείο, μέχρι την περασμένη εβδομάδα, δεν είχε ανακοινώσει δημόσια για ποιον σκοπό είχε συμφωνήσει να χρησιμοποιήσει την πληρωμή - τη δημιουργία ενός ταμείου έρευνας στο όνομα του πατέρα του.

Το MoMA δημοσίευσε μια σύντομη δήλωση στην οποία ανέφερε ότι «συνεργάστηκε σε εκτεταμένη έρευνα για την προέλευση του πίνακα» με τους κληρονόμους, αναγνώρισε ότι έλαβε πληρωμή από αυτούς και είπε ότι τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν για την υποστήριξη ενός ταμείου έρευνας στο όνομα του Μάθιζεν.

Ο πίνακας του Σαγκάλ, ένα λυρικό και κάπως μυστικιστικό έργο, είναι μέρος μιας σειράς που ξεκίνησε μετά την επιστροφή του από το Παρίσι το 1914 στο Vitebsk, την πατρίδα του, στη σημερινή Λευκορωσία.

Η γερμανική γκαλερί στην οποία κάποτε ανήκε ο πίνακας ιδρύθηκε από τον Φράνσις Μάθιζεν στο Βερολίνο. Όταν οι Ναζί πήραν την εξουσία, ο Μάθιζεν έφυγε από τη Γερμανία το 1933 και η γκαλερί αναγκάστηκε να κλείσει το 1939.

Το MoMA, ανέφερε ότι η γκαλερί είχε παραδώσει τον πίνακα του Σαγκάλ σε μια μεγάλη γερμανική τράπεζα το 1934 «με αντάλλαγμα τη μείωση του χρέους της». Η Dresdner Bank, η οποία παρέλαβε το έργο, ευημερούσε κατά τη διάρκεια του καθεστώτος του Χίτλερ και βοήθησε στη χρηματοδότηση της κατασκευής του στρατοπέδου θανάτου του Άουσβιτς, κάτι που η τράπεζα αναγνώρισε αργότερα σε μια έκθεση του 2006. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο πίνακας άξιζε πολύ περισσότερο από το χρέος, άρα ήταν μια λεηλασία με τους ναζί να εκμεταλλεύονται την πολιτική κατάσταση.

Το 1935, ο πίνακας του Σαγκάλ ήταν μεταξύ των χιλιάδων έργων τέχνης που πούλησε η Dresdner στο υπουργείο Οικονομικών της Πρωσίας για να συμπεριληφθούν στα μουσεία του Βερολίνου. Ο οργανισμός που επιβλέπει αυτά τα μουσεία, το Πρωσικό Ίδρυμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς, είπε ότι ερευνά εάν κάποιο από τα έργα θα πρέπει να θεωρηθεί έργα τέχνης λεηλατημένα από τους Ναζί, καθώς οι αρχικοί ιδιοκτήτες τους ήταν Εβραίοι. Ο συγκεκριμένος πίνακας πουλήθηκε και μεταφέρθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου μια γκαλερί της Νέας Υόρκης το πούλησε στο MoMA καθώς το μουσείο ήθελε να επεκτείνει τη συλλογή του.

Το μουσείο περιέγραψε το έργο ως έναν από τους πέντε σημαντικούς πίνακες του Σαγκάλ στη συλλογή του κατά τη διάρκεια μιας έκθεσης του 1957 για τον εορτασμό των 70ών γενεθλίων του Σαγκάλ. Ήταν στη συλλογή του MoMA για δεκαετίες πριν αρχίσει η έρευνα. Ο κληρονόμος του Σαγκάλ θεωρεί ότι το μουσείο δεν έπρεπε να λάβει καμία αποζημίωση, αντιθέτως έχει ωφεληθεί από την έκθεση του έργου επί σειρά ετών.

Με πληροφορίες από ΝΥΤ