Ποιες ήταν οι αόρατες φωνές και παρουσίες γύρω από τη σουηδική αρχαιολογική αποστολή στην Κύπρο και ποιες ιστορίες σχετικές με την αποστολή χάθηκαν ή ξεχάστηκαν; Στις 18 Μαΐου 2024, τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων, το πρότζεκτ «Θεατρικές Πρακτικές, Συλλογές και Αρχεία» επιχειρεί να φέρει νέα αφηγήματα που εκτείνονται πέρα από την αρχαιολογική έρευνα, μέσα από μία διαδρομή που βασίστηκε σε έρευνα, εργαστήρια και την πρακτική του θεάτρου επινόησης. Ένας περίπατος στο Κυπριακό Μουσείο, οποίος εμπλέκεται στις ιστορίες αρχαιολόγων αλλά και ατόμων γύρω και πέρα από την αποστολή: εργάτριες και εργάτες, στενούς συγγενείς, οικονομικούς και πολιτιστικούς παράγοντες στην Κύπρο, τη Σουηδία και αλλού. ​

Για το σκεπτικό και την όλη δημιουργική διαδρομή μίλησαν στο «Π», η δρ Δέσπω Πασιά και η δρ Ελλάδα Ευαγγέλου, οι οποίες ανέλαβαν τον σχεδιασμό και τον συντονισμό του πρότζεκτ.

Alfred Westholm leveling at the excavation of Vouni.Swedish Cyprus Expedition.

Από το εργαστήρι που έλαβε χώρα στις αποθήκες του Κυπριακού Μουσείου. [Παραχωρήθηκε από την ομάδα].

Η ιδέα

Πριν φτάσουμε στις 18 Μαΐου, πάμε πίσω στο 2021, την περίοδο όπου ακόμα ήταν όλα ρευστά, λόγω κορωνοϊού. Όπως διηγούνται η δρ Δέσπω Πασιά και η δρ Ελλάδα Ευαγγέλου «όλα ξεκίνησαν όταν ο Γιάννης Τουμαζής μας κάλεσε να σχεδιάσουμε ένα υβριδικό εργαστήριο». Από εκεί, λένε, δημιουργήθηκε ένα εργαστήρι δημιουργικής γραφής γύρω από την έννοια της ετερότητας και βασισμένο στη φωτογραφία, σε μία προσπάθεια συνέργειας των δικών τους πεδίων. «Είχαμε φωτογραφίες έτερων που τραβήχτηκαν στην Κύπρο, από ΟΗΕδες, Ινδές που ήρθαν στο Λήδρας Πάλας μέχρι τους Σουηδούς της αρχαιολογικής αποστολής. Εκεί, είδαμε ότι οι Σουηδοί έχουν ένα τεράστιο φωτογραφικό αρχείο και αποφασίσαμε να το συνεχίσουμε. Και από το φωτογραφικό αρχείο, πήγαμε και σε άλλο υλικό των Σουηδών, όπως είναι τα αντικείμενα-ευρήματα της αποστολής, που βρίσκονται στο Κυπριακό Μουσείο, οι επιστολές και τα κείμενα του αρχαιολόγου Έιναρ Γκιέρσταντ», σημειώνει η δρ Πασιά.

Ήρθε λοιπόν, η άνοιξη του 2023, οπότε και είχαν την πρώτη επαφή με το Τμήμα Αρχαιοτήτων το οποίο ήταν πολύ θετικό για την ιδέα. Η Δέσπω Πασιά μοιράζεται: «Θεωρώ πως ήταν κάτι καινούργιο για το Τμήμα Αρχαιοτήτων, δηλαδή η διαδικασία του πρότζεκτ: να ανατρέξεις στο αρχαιολογικό υλικό και στο υλικό που παράγεται παράλληλα με την αρχαιολογική έρευνα. Π.χ. οι φωτογραφίες, που δεν ήταν μόνο τεκμηρίωση της αρχαιολογικής έρευνας, αλλά και εθνογραφικές παρατηρήσεις. Εστιάσαμε στον κόσμο, και όχι στην αρχαιολογική έρευνα, επειδή δεν είμαστε αρχαιολόγοι».​

Από τα εργαστήρια. [Παραχωρήθηκε από την ομάδα].

Από τα εργαστήρια. [Παραχωρήθηκε από την ομάδα].

​Η ίδια, προσθέτει, μάλιστα, πως η ομάδα έδωσε έμφαση «σε αυτό που συνέβαινε, που παράχθηκε, που λέχθηκε ή και δεν λέχθηκε, που φανερώθηκε και δεν φανερώθηκε σε μία παράλληλη πορεία με την αρχαιολογική έρευνα».

Όσον αφορά τη χρήση ή παρατήρηση των αρχαιολογικών αντικειμένων, επισημαίνουν πως έδιναν μία άμεση και καθαρή αρχαιολογική πτυχή, ενώ παράλληλα βοήθησαν να φανερωθούν πολλές από τις σκέψεις και αντιδράσεις της ομάδας κατά τα εργαστήρια.

Ο σκοπός

Σκοπός του πρότζεκτ, σύμφωνα με τις δύο είναι «να δηλώσει και να μεταδώσει τα όσα δεν επικοινωνήθηκαν, μέχρι στιγμής, γύρω από τη σουηδική αποστολή. Και αυτό ήταν ένας από τους στόχους μας, να βρούμε τον τρόπο που θα το επικοινωνήσουμε σε κάποιον που δεν έχει ιδέα για τη σουηδική αποστολή και πως έμεναν εδώ οι Σουηδοί. Η δρ Πασιά αναφέρει πως «υπάρχει μία ελαφρότητα σε αυτή τη βαθιά έρευνα και πολύωρη διαδικασία, η οποία επιτρέπει τελικά τη φαντασία».

Φωτίζει, όπως σημειώνει, «ζωές και παρουσίες που μπορεί να δούλευαν παράλληλα αλλά να μην έχουν συναντηθεί και ποτέ». ​

​Στα εργαστήρια

«Η ιδέα γύρω από τα εργαστήρια ήταν να δημιουργήσουμε μία κοινή γλώσσα και να θέσουμε το πλαίσιο που θα ανοίξει εκείνο το παραθυράκι της περιέργειας, της έμπνευσης του/της καλλιτέχνη/ιδες. Ώστε να αναπτυχθούν οι ρίζες ενός ωραίου χαρακτήρα ή σκηνής. Έτσι, αφιερώσαμε ένα διήμερο στα αντικείμενα, ένα στα κείμενα και ένα στις φωτογραφίες. Σχεδιάσαμε λοιπόν ασκήσεις για κάθε ένα από αυτά μαζί με τους καλλιτέχνες και τη συμβολή της Δέσπως, για το κομμάτι των φωτογραφιών», αναφέρει η δρ Ευαγγέλου.​

Από τα εργαστήρια. [Παραχωρήθηκε από την ομάδα].

«Κάναμε και ένα εργαστήρι φωτογραφίας τον Δεκέμβριο, ώστε να σπάσουμε τα δεσμά γύρω από την παρατήρηση της φωτογραφίας απλώς ώς ένα ιστορικό τεκμήριο. Για να αναγνωρίζουμε, για παράδειγμα, τις παρουσίες που δεν είναι στο επίκεντρο», λέει η δρ Πασιά.

Από τα εργαστήρια. [Παραχωρήθηκε από την ομάδα].

​Νέο περιεχόμενο μέσα από τη διεπιστημονικότητα

«Η ιδέα της διαθεματικότητας είναι κάτι που απασχοληθεί αρκετά άτομα από εμάς που ζούμε σε έναν -μέσο χώρο-, δηλαδή μεταξύ της πρακτικής και της ακαδημαϊκής οπτικής, ερμηνείας και κριτικής», υπογραμμίζει η δρ Ευαγγέλου.

Η δρ Πασιά, συμπλήρωσε λέγοντας πως η διεπιστημονική και διακαλλιτεχνική ιδιότητα του πρότζεκτ, «θεωρούμε πως είναι πολύ σημαντική διότι είναι αυτή που τελικά έδωσε τη νέα υφή και το νέο περιεχόμενο».

Τονίζοντας πόσο σημαντική ήταν και η συνεργασία που είχαν με το Τμήμα Αρχαιοτήτων, του οποίου οι λειτουργοί συνέβαλαν ως σύμβουλοι έρευνας, ιδιαίτερα σε ένα από τα εργαστήρια που έλαβε χώρα στις αποθήκες του Κυπριακού Μουσείου και είχε άμεση επαφή με τα αντικείμενα-ευρήματα των ανασκαφών. «Βοήθησαν με τη δική τους επιστημονικότητα όσον αφορά στοιχεία που εμείς δεν μπορούσαμε να εξηγήσουμε ή δεν γνωρίζαμε. Αναπτύξαμε μία σύνδεση με συγκεκριμένα εκθέματα και τη σχέση τους με τους Σουηδούς, τη φωτογραφία κ.λπ., αλλά και με την αρχαιολογία διότι μπήκαμε σε κάποιες από τις αποθήκες. Βέβαια, είμαστε τυχεροί, ως ομάδα, διότι βρήκαμε άτομα στο μουσείο, τα οποία έχουν ανοιχτό μυαλό, ενδιαφέρον και περιέργεια να μάθουν για το τι θα συνέβαινε. Μάλιστα, στις 20 Απριλίου που έγινε το αναλόγιο, είχαν μία πιο ουσιαστική εικόνα για τα όσα προφορικά λέγαμε ή έβλεπαν στα εργαστήρια», επισημαίνει η δρ Ευαγγέλου.

Εξηγώντας πως δεν ήταν εφικτό να γνωρίζουν ακριβώς την πορεία του αφού η μορφή του θεάτρου επινόησης είναι τέτοια που το αποτέλεσμα βασίζεται στη δημιουργία. «Είναι μία φόρμα που ταιριάζει σε τέτοιες συνθήκες, όπως μετααποικιακές καταστάσεις, ανείπωτες ιστορίες και χαμένα πρόσωπα στην πορεία της ιστορίας. Βοηθά να επανεξετάσεις κάποια θέματα μέσα από την οπτική του σήμερα. Και αυτό είναι κάτι που ήμασταν ξεκάθαροι με το τμήμα, δεν αφορά ιστορική αναβίωση. Αφορά την οπτική και την ανταπόκριση της δημιουργικής ομάδας στο υλικό, από το σήμερα», προσθέτει η δρ Πασιά.

Φωτίζοντας παρουσίες

Παρακολουθώντας το αναλόγιο ως έναν -ας πούμε- προάγγελο του περιπατητικού θεάτρου που θα πραγματοποιηθεί στις 18 Μαΐου, ως θεατής, εντόπισα αρκετές απίθανες ιστορίες, ιστορίες που προδίδουν στοιχεία που αναγνωρίζουμε στην κυπριακή ταυτότητά μας, και ιδιαίτερα των γυναικών και της δυναμικής τους. Για το φύλο των χαρακτήρων και την έντονη δημιουργική γραφή για γυναίκες σε αυτές τις [α]πίθανες, που μπορεί τελικά να ήταν και πιθανές, ιστορίες της τότε εποχής (όπως φανερώνεται και στον τίτλο του έργου), οι δύο τους διακρίνουν πως αυτό «ίσως συνέβη επειδή ακριβώς όλες οι φωνές που έφτασαν στο σήμερα, μέσα από τα κείμενα των Σουηδών, είναι ανδρικές».

Ωστόσο, όπως λέχθηκε στη συνάντησή μας, δεν θα εμφανιστούν όλες/οι που αναδείχθηκαν στο αναλόγιο. Παρ' όλ' αυτά, ενδέχεται να παρουσιαστούν σε μεταγενέστερες δράσεις, αφού όπως είπε η δρ Ευαγγέλου «ανοίξαμε ένα κουτί με θησαυρούς και αν και δημιουργήθηκε αρκετό υλικό, έχει άλλο τόσο. Π.χ. τι σήμαινε να είσαι μία γυναίκα εργάτρια την τότε εποχή; Θέλουμε επίσης να πάμε στις κοινότητες, κάτι που τώρα δεν καταφέραμε».

Βέβαια, στις 18 Μαΐου, γι' αυτούς που παρακολούθησαν το αναλόγιο, θα δούμε τον χαρακτήρα της δυναμικής Ελένης να ζωντανεύει. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, όπως μας πληροφόρησαν, η διαδρομή που θα ακολουθήσουν οι θεατές, παρέα με τους συντελεστές, ξεκινά με μία σκηνή έξω από το μουσείο και συνεχίζει σε άλλα δύο σημεία μέσα στον χώρο του μουσείου, ενώ τελειώνει με μία σκηνή που θα έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θα περιλαμβάνει και ζωντανή μουσική. Σε αυτή τη σκηνή προστίθεται ακόμη μία καλλιτέχνιδα, η Μαριάννα Μιχαήλ.

Eleni is doing the dishes. Vouni. Swedish Cyprus Expedition.

Συντελεστές

Δημιουργική Ομάδα: Έλενα Αγαθοκλέους, Μαρία Βαρνακκίδου, Ελλάδα Ευαγγέλου, Διομήδης Κουφτερός, Δέσπω Πασιά

Περφόρμερς: Νεκτάριος Θεοδώρου, Έλενα Καλλινίκου

Μουσικός Σκηνή 4: Μαριάννα Μιχαήλ

Γενική Δραματουργία: Ελλάδα Ευαγγέλου

Δραματουργία/Σκηνοθεσία Σκηνή 1: Μαρία Βαρνακκίδου

Δραματουργία/Σκηνοθεσία Σκηνή 2: Διομήδης Κουφτερός

Δραματουργία/Σκηνοθεσία Σκηνή 3: Ελλάδα Ευαγγέλου

Δραματουργία/Σκηνοθεσία Σκηνή 4: Έλενα Αγαθοκλέους

Ιδέα και Συντονισμός: Ελλάδα Ευαγγέλου και Δέσπω Πασιά

Γραφιστικός Σχεδιασμός: Άννα Φωτιάδου

Συνεργασία και Σύμβουλοι Έρευνας: Τμήμα Αρχαιοτήτων (Ευθυμία Άλφα, αρχαιολογική λειτουργός Α’ και Άννα Σατράκη, αρχαιολογική λειτουργός)

Πληροφορίες

Σάββατο, 18 Μαΐου 2024

Ώρες Παραστάσεων: 20:00 | 21:00 | 22:00

Προσέλευση: 15 λεπτά πριν την έναρξη της παράστασης

Χώρος: Καφετέρια Κυπριακού Μουσείου

Είσοδος ελεύθερη | Κράτηση απαραίτητη: https://docs.google.com/forms/d/1KlJ3TdhMO1lIbTlCWh4axTyBjduFBfysl5peNdoEeCQ/viewform.

Γλώσσες: ελληνοκυπριακά, με μετάφραση στα ελληνικά, αγγλικά, τουρκοκυπριακά.