kateliadi@politis-news.com

Η φετινή χρονιά είναι αφιερωμένη στα τραγικά γεγονότα και τις συνέπειες της τουρκικής εισβολής του 1974. Με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα κυπριακού προβλήματος, η δημοσιογράφος-επικοινωνιολόγος Κατερίνα Νικολάου συνέγραψε τη θεατρική παράσταση «Οι Αγνοημένες» και το βιβλίο με τίτλο «Αγνό Μένος - 50 Χρόνια Αγνοημένες Μονολογούν». Στη συνέντευξή της στο «Π», η Κατερίνα Νικολάου ανιχνεύει το βίωμα των γυναικών που θυσιάστηκαν, έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης, κλήθηκαν να κουβαλήσουν όλο το βάρος της μνήμης με κάθε τίμημα την ώρα που η ζωή προχωρούσε, των γυναικών που έγιναν το πρόσωπο του Κυπριακού αλλά ποτέ η φωνή του.

Ποιες είναι οι «Αγνοημένες»;

Είναι οι Γυναίκες που έδωσαν πρόσωπο στην τραγωδία, αλλά ουδέποτε τη φωνή τους. Είναι η γυναικεία προσέγγιση που δεν έπρεπε να απουσιάζει από την τράπεζα των διαπραγματεύσεων. Είναι οι γυναίκες που βιάστηκαν και όχι μόνο δεν στηρίχθηκαν ψυχολογικά, αλλά στιγματίστηκαν κιόλας. Είναι οι γυναίκες που το 1974 έχασαν τα πάντα -τον άντρα τους, τον γιο τους, το σπίτι τους, την προίκα τους- και στη συνέχεια έγιναν εργαλεία της πολιτικής - οι μάνες και τα γυναικόπαιδα των αγνοουμένων. Είναι οι γυναίκες στις οποίες η Κυπριακή Δημοκρατία δεν απολογήθηκε. Εξαναγκάστηκαν σε ρόλους, ενώ η ζωή για τους υπόλοιπους προχωρούσε. Λίγο πολύ όλες είμαστε αγνοημένες στην πραγματικότητα των πενήντα χρόνων, που επισκιάστηκε από το κυπριακό πρόβλημα.

Γυναίκες-θύματα

Έχουν εθνικότητα;

«Οι Αγνοημένες» είναι προσφύγισσες, χαροκαμένες μάνες, κοριτσάκια, κοπέλες και επαγγελματίες. Είναι γυναίκες θύματα κάθε πολέμου. Στην παράσταση, όνομα έχει μόνο η Ανδρούλα Πάλμα, η σύζυγος του αγνοούμενου, που σαν την Αντιγόνη του Σοφοκλή απαίτησε να θάψει τον νεκρό της, και την είδαμε από τους τηλεοπτικούς δέκτες να σκάβει με τα νύχια της στο χώμα για να τον βρει. Όπως μου είπε η ίδια και όπως λέει και η πρωταγωνίστρια του μονολόγου «έσκαφτα μες το χώμα τζαι ενόμιζα ήταν να φκει που μέσα ζωντανός, τόση ήταν η πλύση εγκεφάλου». Δεν υπάρχει πρόθεση σε αυτό το έργο να επαναληφθεί το πολιτικό αφήγημα της πλευράς μας.

Αυτές τις γυναίκες ποιος τις αγνοούσε τόσα χρόνια και για ποιο λόγο;

Το αφήγημα του Κυπριακού στήθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να τονιστεί η θυματοποίηση της πλευράς μας και οι όποιες ευθύνες υπήρχαν στη δική μας πλευρά να μπουν κάτω από το χαλί. Για να κρύψουν κακούς χειρισμούς και εγκατάλειψη ενός λαού, που δεν πρόλαβε να χαρεί την ανεξαρτησία του, έπρεπε να στρέψουν την προσοχή μόνο πάνω στα αποτελέσματα της εισβολής και σε τίποτε άλλο. Πρόσφυγες, εκτοπισμένοι, εγκλωβισμένοι, αγνοούμενοι. Ακούμε συχνά τους πολιτικούς να διαχωρίζουν το ανθρωπιστικό πρόβλημα από το πολιτικό. Στην πραγματικότητα, όμως, η ανθρωπιστική τραγωδία έγινε το πολιτικό χαρτί. Τόσα ήξεραν τόσα έκαναν. Μέσα στο χάος που επικρατούσε τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, σίγουρα έγιναν πολλά λάθη. Όμως το αποτέλεσμα ήταν η περαιτέρω θυματοποίηση ανθρώπων που τα έχασαν όλα. Θυματοποίηση, κάποια υλική στήριξη και επιδόματα, όπως πήραν και πολλοί που δεν τα είχαν ανάγκη, και εργαλειοποίηση.

Διεκδικούν τη θέση τους

Και τι γυρεύουν 50 χρόνια μετά; Τι έχουν να πουν σήμερα οι «Αγνοημένες» σου;

Διεκδικούν τη θέση τους στην επέτειο των 50 χρόνων. Στο αφήγημα του Κυπριακού. Έχουν ανάγκη να επουλωθούν οι πληγές τους, να συντονίσουν τις πραγματικότητές τους με τους υπόλοιπους. Είναι λες και η ζωή προχωρά μόνο για κάποιους, λες και οι γυναίκες που θυματοποιήθηκαν δεν έχουν δικαίωμα στη χαρά επειδή τις ανακήρυξαν κυπριακά σύμβολα. Στο σχολείο μας είπαν ότι υπάρχουν 1.619 αγνοούμενοι. Το αφήγημα πρέπει να προχωρήσει, να προσθέσουν τη λίστα με αυτούς που εντόπισαν, παρέδωσαν, έθαψαν. Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνουν παραδοχές. Πολιτεία και Εκκλησία δεν ήθελαν οι γυναίκες των αγνοουμένων να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Μια γυναίκα που το 1974 ήταν νεόνυμφη, μου είπε ότι όταν πήγε στην Αρχιεπισκοπή έξι χρόνια μετά να πάρει διαζύγιο, την έδιωξαν κακήν κακώς, της είπαν να πάει σε μοναστήρι να γίνει μοναχή ή να βρει τη χαρά φροντίζοντας τα ανίψια της. Μια άλλη, πλήρωσε έως και δύο χιλιάδες λίρες για να βγει το διαζύγιό της. Οι πλείστες βέβαια έμειναν μόνες.

Γιατί τώρα; Γιατί μετά από μισό αιώνα, θέλησες να φωτίσεις τις αγνοημένες;

Επειδή διανύουμε τα 50χρονα του Κυπριακού, και οφείλουμε στα θύματα και την Ιστορία να προσθέσουμε στη γνώση μας τις εξελίξεις που υπήρξαν στο αφήγημα. Τώρα, που το σημαντικό όμως εξαντλημένο αφήγημα του Κυπριακού έχει ξεφτίσει, για αυτές τις γυναίκες απομένει η πίκρα. Δικαιώθηκαν από τα δικαστήρια - η σύζυγος του αγνοούμενου Πάλμα, καθώς και η σύζυγος Ππασιά, και αποζημιώθηκαν από το κυπριακό κράτος διότι έπρεπε να γνωρίζουν ότι οι σύζυγοί τους ήταν σκοτωμένοι και όχι αγνοούμενοι. Μάθαμε ότι πολλές γυναίκες, πάρα πολλές γυναίκες βιάστηκαν. Με πρωτοβουλία της βουλεύτριας Σκεύης Κουκουμά και τη συμβολή της μακαριστής Ζέτας Αιμιλιανίδου, ξεκίνησε ο εντοπισμός τους, καταγράφηκαν ιστορίες και ξεκίνησαν επιδόματα. Αυτό ήταν μια αγκαλιά με πολλή καθυστέρηση για αυτές τις γυναίκες. Ως εκ τούτου, δεν αρκεί να ανακαλέσουμε τα ιστορικά γεγονότα και να ανασκαλέψουμε αρχεία, αλλά και τα βαθιά ανθρώπινα σημάδια, που ανιχνεύει κανείς στο βίωμα των γυναικών. Οφείλουμε να φωτιστούν πλευρές του, που δεν έλαβαν τον χώρο και την προσοχή που τους αναλογούσε. Αυτό ελπίζω πως κάνουν οι «Αγνοημένες», και για να μην υπάρχουν παρερμηνείες, δεν εννοώ πως μεταβάλλεται η τεράστια ευθύνη της Τουρκίας για τα εγκλήματα και τους βιασμούς.

Φόρος τιμής

Και γιατί θέλησες να φωτίσεις το γυναικείο φύλο στο αφήγημα του Κυπριακού;

Είναι ο δικός μου φόρος τιμής προς τις γυναίκες του 1974. Τη θυσία και την ανθεκτικότητά τους. Πιστεύω στην ανάγκη για αλήθεια, για συγχώρεση, για κλείσιμο των πληγών. Γι’ αυτό και ευγνωμονώ όλους τους χορηγούς, πρώτα και κύρια τον Εθνικό Μηχανισμό για την Ισότητα και την Επίτροπο για την Ισότητα, καθώς και την Υφυπουργό Πολιτισμού, Δρα Βασιλική Κασσιανίδου, που μας στήριξαν και έδωσαν τη δυναμική που χρειαζόταν για να μπορέσει να υλοποιηθεί το έργο. «Δεν θέλουμε μνημείο, θέλουμε μνήμη», λέει μία από τις πρωταγωνίστριες. Λέω πως «ναι», θέλουμε και μνημεία για αυτές τις γυναίκες-σύμβολα. Θα ήθελα να υπάρχει στην πόλη μου και ένα μεγάλο άγαλμα για τη γυναίκα του αγνοούμενου και τη γυναίκα των φρικτών βιασμών.

Πώς έγραψες το κείμενο; Μίλησες μαζί με «αγνοημένες»;

Εν πρώτοις, πρόκειται για προσωπικά βιώματα, που είχα μεγαλώνοντας μαζί με το Κυπριακό σε μια οικογένεια με αγνοούμενους, εγκλωβισμένους και εκτοπισμένους. Ανέκαθεν μάζευα ιστορίες που γνώριζα, που έζησα, που έμαθα ως δημοσιογράφος, και σκόπευα να τις εκδώσω για να φύγουν απ’ το μυαλό μου. Τα στοιχεία είναι πραγματικά, και όταν τα έβαζα σε άρθρα και διηγήματα έμοιαζαν με θεατρικούς μονολόγους. Το κείμενο περιέχει μαρτυρίες και δημοσιεύματα, καθώς και πληροφορίες ανθρώπων που εργάστηκαν στον τομέα των ανθρωπιστικών υπηρεσιών. Επιπλέον, ήρθα σε επαφή και με θύματα, έχω να λέω ότι οι συντελεστές και εγώ τη «γιορτάσαμε» καλά τη φετινή επέτειο.

Πριν, πλέον, μετά

Ποιες πραγματικότητες πραγματεύεται το έργο;

Η δική μου γενιά, των πενηντάρηδων και κάτι, δεν έχουμε μνήμη πολέμου, όμως μεγαλώσαμε σε πένθος που παρακολουθούσαμε είτε μέσα στο σπίτι είτε στην τηλεόραση. Οι γονείς μας, τριαντάρηδες τότε, έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Η ζωή τους είχε ένα πριν, ένα πλέον, και ένα μετά. Μέσα σε αυτό το «μετά το 1974» ήμασταν και εμείς τα παιδιά. Για κάποιους δεν υπήρχε το μετά, ο χρόνος σταμάτησε. Οι πραγματικότητες στη μικρή μας Κύπρο είναι πολλές και ποικίλες. Κάποιοι δεν ξεχνούν, κάποιοι δεν έχουν ιδέα. Κάποιοι δεν θέλουν να ξέρουν. Κάποιοι, όμως, το έχουν στο DNA τους το Κυπριακό. Έπειτα είναι τα σημερινά παιδιά, αυτά που σου λένε ότι δεν θέλουν να πάνε σχολείο επειδή «θα έρθει κάποιος να μας μιλήσει για το Κυπριακό».

Ηχώ της Ιστορίας και της ιστορίας τους

Οι «Αγνοημένες» ψηλαφούν το συλλογικό τραύμα και εξερευνούν το συναισθηματικό, ψυχολογικό και κοινωνικό αποτύπωμά του στους δικούς τους ρόλους. Στέκουν στη μέση της σκηνής για να μοιραστούν την αλήθεια τους και, για λίγο, παύουν να είναι η ηχώ της Ιστορίας και της ιστορίας τους. Δραματοποιημένοι Μονόλογοι - κείμενα της Κατερίνας Νικολάου, σε σκηνοθεσία Μάριου Ιωάννου. Video και performance design η Νεφέλη Κεντώνη και τη μουσική υπογράφει η Nama Dama. Τους ρόλους ερμηνεύουν με σειρά εμφάνισης: Μαρίνα Μακρή, Κατερίνα Καμπανέλλη, Δήμητρα Χατζηγιάννη, Άννα Φαρμακά και Πέννυ Φοινίρη. Μοιρολόι στίχοι και ερμηνεία. Οι παραστάσεις ανεβαίνουν στη σκηνή σε έναν παλιό κινηματογράφο στην Έγκωμη, 11-13 Οκτωβρίου και ώρα 8:30 μ.μ., ενώ την Κυριακή 13 Οκτωβρίου άλλη μία παράσταση στις 6:30 μ.μ. Ο χώρος ονομάζεται Film etc. Creative Space στην Κυριάκου Μάτση 10 στην Έγκωμη. Η θεατρική παράσταση είναι μέρος ενός πολυδιάστατου έργου που περιλαμβάνει και το νέο βιβλίο της Κατερίνας Νικολάου, με τίτλο «Αγνό Μένος - 50 Χρόνια Αγνοημένες Μονολογούν».