Μέσα από επιλεγμένα εκθέματα, η έκθεση «Imagining Home – Between the Walls» διερευνά τρόπους επαναπροσδιορισμού του σπιτιού και της έννοιας του «οίκου» στη Λευκωσία, 50 χρόνια μετά τα γεγονότα του 1974 και 60 χρόνια μετά την ίδρυση της UNFICYP. Η έκθεση διοργανώνεται από τον πολιτιστικό οργανισμό D6:EU που εδρεύει στην Κύπρο και δραστηριοποιείται διεθνώς, με επικεφαλής την Αργυρώ Τουμάζου, σε συνεργασία με την καλλιτέχνιδα Julie Gauthron της γαλλικής ΜΚΟ Collectif Habitante, και με την υποστήριξη και τη σύμπραξη του Home for Cooperation.

«Imagining Home – Between the Walls»

Σύμφωνα με το δελτίο Τύπου, μια κατοικία παρέχει τον θεμελιώδη χώρο και τη φυσική μορφή για να ευδοκιμήσει η ζωή, καθώς τρέφει, προστατεύει και καλλιεργεί την αίσθηση της ταυτότητας. Απαιτεί, ωστόσο, επανεφεύρεση, αφού η απουσία του σπιτιού, είτε λόγω σύγκρουσης είτε λόγω εκτοπισμού, δεν μπορεί παρά να μεγεθύνει τη σημασία του.

Οι καλλιτέχνες, λοιπόν, οι οποίοι διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη διαμόρφωση της κατανόησής μας για το «σπίτι» ή αλλιώς την ταυτότητά μας, διοχετεύουν την προσωπική τους εμπειρία και θέτουν μερικά ερώτημα, όπως: Πώς μπορούν να ονειρευτούν και να επαναπλάσουν ένα σπίτι μέσα από τα ερείπια; Πώς μπορούν οι καλλιτέχνες να είναι οι «οικοδόμοι κόσμων» και νέοι αφηγητές; Έτσι, η έκθεση ξεκινά με την προϋπόθεση του ονείρου ενός σπιτιού, δανειζόμενη μια φράση από τον Γάλλο συγγραφέα Gaston Bachelard, ο οποίος περιέγραψε το σπίτι ως σώμα και ψυχή μαζί.

Με αυτό τον τρόπο, η έκθεση εστιάζει μεν στον επαναπροσδιορισμό του οίκου, αλλά δίνει έμφαση στις δυνατότητες πολιτικής και κοινωνικής επανεφεύρεσης όπως και στο τραύμα του «ημιτελούς σπιτιού» και του εύθραυστου σπιτιού - ως σώμα. Μία προσπάθεια να εμπλέξει τους Κύπριους σε έναν διάλογο σχετικά με την απήχηση της λέξης «σπίτι» με βάση την ιδέα του σπιτιού ως εύθραυστου σώματος. Το σπίτι είναι μια έννοια που υπερβαίνει τον χρόνο και τον τόπο. Και ενώ είναι συνυφασμένο με την αίσθηση του ανήκειν, συνδέεται επίσης με ζητήματα αδικίας και ιστορίες εκτοπισμού. Αυτό το «σπίτι», το οποίο αποτελεί μια έννοια που υπερβαίνει τον χρόνο και τον τόπο. Και ενώ είναι συνυφασμένο με την αίσθηση του ανήκειν, συνδέεται επίσης με ζητήματα αδικίας και ιστορίες εκτοπισμού.

Όπως αναφέρει το δελτίο Τύπου, ο πολιτικός συγγραφέας Marcello Di Cinto περιγράφει τα τείχη στη Λευκωσία ως εξής: «Τα τείχη επιβάλλουν μια απλουστευμένη ταυτότητα σε όσους δεν μπορούν να τα διασχίσουν. Είσαι είτε από εδώ είτε από εκεί. Είσαι είτε ένας από Εμάς είτε ένας από Αυτούς. Τα τείχη δεν επιτρέπουν αποχρώσεις σημασίας, καμία αμοιβαία συμφωνημένη ιστορία» (Di Cintio, 2013). Τα τείχη χρησιμεύουν τόσο ως φυσικός όσο και ως συμβολικός διαχωρισμός.

«Η συνάντηση με τα τείχη και τα εμπόδια στην ουδέτερη ζώνη ενισχύει τις κοινές ταυτότητες και τα τραύματα κάθε κοινότητας, σημειώνεται, καθώς υπενθυμίζει την αναφορά του Γαλλομαροκινού συγγραφέα Tahar Ben Jelloun: «Ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι είναι σαν μια ημιτελής ιστορία».

Επισημαίνεται δε ότι, ενώ τα σπίτια φτιάχνονται, οι πολιτιστικοί γεωγράφοι και οι ΜΚΟ μας υπενθυμίζουν ότι μπορούν επίσης να «ξηλωθούν», και οι άνθρωποι να «ξε-σπιτωθούν». Η λέξη «πρόσφυγας» στην Κύπρο, σημειώνεται στο δελτίο, διακρίνεται από τις πολυεπίπεδες ιστορίες εκτοπισμού και απώλειας για τους κατοίκους του νησιού.

Η έκθεση στοχεύει, λοιπόν, να υφάνει το παρελθόν και το παρόν, για να δημιουργήσει νέα, πιο ελπιδοφόρα οράματα. Κι όπως μας υπενθυμίζει η Collectif Habitante, η έκθεση προσφέρει «μια ευκαιρία να κοιτάξουμε πραγματικά έξω από σπασμένες πόρτες και παράθυρα, και να σκεφτούμε το μέλλον και την προοπτική ενός ονειρεμένου, μελλοντικού σπιτιού.»

Ματιά στο έργο

Έφη Σαββίδη: Η Σαββίδη παρουσιάζει νέα και αφανή φωτογραφικά και βίντεο από την εκτενή της τεκμηρίωση μίας και μόνο προσφυγικής οικογένειας. Αυτό το έργο προσφέρει προσωπικές γνώσεις για τους διαφορετικούς τρόπους δημιουργίας ενός σπιτιού, σε αυτήν την περίπτωση για τη Narin και τις αδελφές της. Είναι μέρος του μεγαλύτερου έργου της, το οποίο τεκμηριώνει οικογένειες προσφύγων που ζουν στο Richmond Village, ένα εγκαταλελειμμένο οικιστικό συγκρότημα εντός της βρετανικής στρατιωτικής βάσης της Δεκέλειας.

Nafia Akdeniz: Η Akdeniz εκθέτει το νέο της διαδραστικό έργο ποίησης, το οποίο βασίζεται στην εθνογραφική έρευνά της για τις αφηγήσεις των Βαρωσίων, «We Are Not Ghosts». Μια ποιητική ηχητική βόλτα, ουσιαστικά, στη μνήμη του δημόσιου χώρου των Βαρωσίων, η οποία παίρνει μορφή μέσα από αφηγήσεις αναγκαστικής μετατόπισης και επιθυμίας επιστροφής. Ενώ η περιοχή είναι ολοένα και πιο ανοιχτή στους επισκέπτες, αυτή η πρωτοβουλία με ποιητικό λόγο, ήχο αλλά και εικόνα, θυμίζει τον ανθρώπινο αντίκτυπο της πρόσφατης ιστορίας της Αμμοχώστου/Βαρωσιού και στοχεύει στη δημιουργία νέων αντιλήψεων, τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους επισκέπτες.

Julie Gauthron: H Gauthron δημιουργεί μια σειρά από μοντέλα και γλυπτά σπιτιών με σύρματα, δημιουργώντας μια τυπολογία εύθραυστων μορφών ως καταφύγια. Τα γλυπτά της είναι έντονα σωματικά, «ενσαρκωμένα» και έχουν άμεση σχέση με την πρακτική της στο σχέδιο. Κάθε σπίτι μοιάζει με ένα φανταστικό, επιθυμητό σπίτι. Επιπλέον, εδώ δημιουργεί δύο σχέδια σπιτιών από μεταλλικό σύρμα σε φυσικό μέγεθος, επιτρέποντας στους επισκέπτες να μετακινούνται ανάμεσα στους χώρους, τους τοίχους και τις πόρτες τους.

Sümer Erek: Δημιουργεί πολλές αρθρωτές κατασκευές από υπολείμματα υλικών που βρέθηκαν, αλλά και χυτά μέρη. Πύργοι κατασκευασμένοι από μια σειρά υλικών, όπως πολτοποιημένα εκπαιδευτικά εγχειρίδια, φύλλα φοίνικα και λωρίδες ξύλου από παλιά παράθυρα και πόρτες. Αυτές οι μορφές έχουν οργανωθεί σε χαλαρά στερεωμένα τρίγωνα και εξάγωνα, που χρησιμεύουν ως ασπίδα και ως καταφύγιο. Τα έργα είναι επηρεασμένα από την επιστροφή του καλλιτέχνη σε ένα ημιτελές σπίτι στην Κύπρο, μετά από πολλά χρόνια ζωής στο Λονδίνο και αλλού. Η επιστροφή του αφηγείται μια ιστορία εξορίας και τα βήματα για τη συναρμολόγηση μιας κατοικίας και ενός σπιτιού, αντανακλώντας τον ψυχολογικό αντίκτυπο μιας μακράς ιστορίας αναγκαστικής απώλειας και εκτοπισμού.

Anaïs LLobet: Στο πλαίσιο της ομάδας Collectif Habitante, σε αυτή την έκθεση πραγματοποιεί μια σειρά συνεντεύξεων, τόσο με πρόσφυγες όσο και με τους ειρηνευτές της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, αναπτύσσοντας μια συλλογική εργασία σχετικά με το τι σημαίνει να φτιάχνεις οικία μακριά από το σπίτι. Η συγγραφέας συνεισφέρει νέα κείμενα που αναδεικνύουν την εμπειρία των μεταναστών και τον ρόλο των στρατιωτών της ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Οι τελευταίοι, ως φροντιστές και φύλακες για χιλιάδες σπίτια ανθρώπων, την ίδια στιγμή βρίσκουν τον δικό τους τρόπο να χτίσουν ένα συλλογικό προσωρινό σπίτι, φροντίζοντας τα χαμένα σπίτια των ανθρώπων στη νεκρή ζώνη.

Λίγα λόγια για τον επιμελητή

Ο Alessandro Vincentelli είναι διεθνής επιμελητής και παραγωγός με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αθήνα. Είναι πρώην επιμελητής Εκθέσεων & Έρευνας στο BALTIC Centre for Contemporary Art, Gateshead, ΗΒ, όπου εργάστηκε για 16 χρόνια. Μετά τη μετεγκατάστασή του στην Αίγινα το 2021, συνεργάζεται με καλλιτέχνες σε ένα συνεργατικό διαθεματικό στούντιο project Vessel. Το 2021 ήταν επιμελητής και δημιουργικός διευθυντής για τη διεθνή έκθεση Τέχνης και Οικολογίας, EKO8, στο Μάριμπορ της Σλοβενίας, με τίτλο A Letter to the Future. Παρουσιάστηκε σε ένα άδειο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας με έργα 25 διεθνών καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων η Yoko Ono, ο Mikhail Karikis, η Jasmina Cibic και ο Αντώνης Πίττας.

Πληροφορίες

«Imagining Home – Between the Walls»

Διάρκεια: Μέχρι 31 Οκτωβρίου 2024.

Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη έως Παρασκευή: 17.00-21.00, Σάββατο: 11.00-19.00

Χώρος: Αίθουσα Master Plan, δίπλα από το οδόφραγμα Λήδρας εντός της νεκράς ζώνης