Λεζάντα φωτογραφίας: «Μπερδεμένος από την επιλογή, ή, είσαι απαιτητικός ήδη» (Δραματουργικό πλαίσιο για τη δομή και τη σταθερότητα), Ράιαν Γκάντερ, 2019. Φωτ.: Artsy

Στο προηγούμενο άρθρο μου παρουσίασα την ερευνητική υπόθεση πως για την επιτυχή εκτέλεση οποιασδήποτε περίπλοκης εργασίας/δραστηριότητας που έχει κάποιο στόχο χρησιμοποιούμε τις νοητικές ικανότητες που ονομάζονται εκτελεστικές λειτουργίες. Αυτές οι ικανότητες/λειτουργίες μάς επιτρέπουν να παραμένουμε προσηλωμένοι στον στόχο μας και να προσαρμόζουμε ανάλογα τη συμπεριφορά μας. Στο προηγούμενο άρθρο σάς έδωσα παραδείγματα δραστηριοτήτων κατά την εκτέλεση των οποίων υποτίθεται πως χρησιμοποιούμε τις εκτελεστικές λειτουργίες για να αγνοήσουμε ή να παρεμποδίσουμε τα άσχετα ερεθίσματα. Τώρα θα σας δώσω παραδείγματα δραστηριοτήτων κατά την εκτέλεση των οποίων υποτίθεται πως «επιστρατεύουμε» τις εκτελεστικές μας λειτουργίες για να εναλλάσσουμε τα ερεθίσματα στα οποία στρέφουμε την προσοχή μας ανάλογα με τον στόχο μας. Πρώτο παράδειγμα: Μιλάτε ελληνικά και αγγλικά στην καθημερινότητά σας. Ωστόσο, κάθε μέρα εναλλάσσετε συχνά αυτές τις δύο γλώσσες, επειδή κάποιες φορές μιλάτε με άτομα που καταλαβαίνουν μόνο ελληνικά και άλλες φορές μιλάτε με άτομα που καταλαβαίνουν μόνο αγγλικά. Αυτό είναι ένα παράδειγμα γλωσσικής εναλλαγής. Δεύτερο παράδειγμα: Παίζετε κάθε μέρα σκάκι με έναν φίλο σας, αλλά συχνά το διακόπτετε για λίγο για να κάνετε κάτι άλλο (π.χ. για να σιδερώσετε ένα πουκάμισο). Σε αυτή την περίπτωση δεν εμπλέκεται η γλώσσα, οπότε αυτό είναι ένα παράδειγμα μη γλωσσικής εναλλαγής.

Ένα δεύτερο σκέλος της ίδιας ερευνητικής υπόθεσης είναι πως όσο περισσότερο κάνουμε κάτι που εμπλέκει τις εκτελεστικές λειτουργίες (π.χ. όσο περισσότερο «εξασκούμαστε» στη γλωσσική εναλλαγή), τόσο αυτές οι λειτουργίες βελτιώνονται· και όσο αυτές βελτιώνονται, τόσο καλύτεροι γινόμαστε εμείς σε όλες τις εργασίες/δραστηριότητες που υποβοηθούνται από αυτές. Αυτό σημαίνει πως όσο βελτιώνονται οι εκτελεστικές μας λειτουργίες χάρη στη συχνή εναλλαγή των γλωσσών μας, εμείς δεν βελτιωνόμαστε μόνο στη γλωσσική εναλλαγή, αλλά γινόμαστε καλύτεροι και στη μη γλωσσική εναλλαγή (π.χ. στο «σκάκι μετ' εμποδίων»).

Σε μια πρόσφατη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας ελέγξαμε αν τα υπάρχοντα ερευνητικά δεδομένα συμφωνούν με το πρώτο σκέλος της παραπάνω υπόθεσης, σύμφωνα με το οποίο οι εκτελεστικές λειτουργίες εμπλέκονται σε όλες τις περίπλοκες εργασίες/δραστηριότητες που έχουν κάποιο στόχο. Εστιάσαμε σε μελέτες νευρολογικά υγιών δίγλωσσων ατόμων και σε μελέτες δίγλωσσων ατόμων με εγκεφαλική βλάβη. Σε πολλές από αυτές τις μελέτες, οι συμμετέχοντες είχαν λάβει μέρος σε ένα πείραμα που απαιτούσε γλωσσική εναλλαγή και σε ένα πείραμα που απαιτούσε μη γλωσσική εναλλαγή. Σύμφωνα με την παραπάνω υπόθεση, αφού οι εκτελεστικές λειτουργίες εμπλέκονται τόσο στη γλωσσική, όσο και στη μη γλωσσική εναλλαγή, αυτές οι λειτουργίες αποτελούν τον «κοινό παρονομαστή» και στα δύο είδη εναλλαγής. Επομένως, λόγω αυτού του κοινού παρονομαστή (και δεδομένου ότι η «απόδοση» των εκτελεστικών λειτουργιών διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο) θα περιμέναμε να υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ των επιδόσεων των συμμετεχόντων στα δύο πειράματα εναλλαγής. Στην ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, ωστόσο, τέτοια συσχέτιση παρατηρήθηκε μόνο στα άτομα που δεν γνώριζαν καλά και δεν χρησιμοποιούσαν συχνά τη δεύτερη/ξένη γλώσσα τους. Στα άτομα που είχαν υψηλή επάρκεια σε αυτήν και που τη χρησιμοποιούσαν συχνά δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση μεταξύ των δύο πειραμάτων. Αυτά τα ευρήματα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι μόνο τα άτομα που δεν γνωρίζουν καλά και δεν χρησιμοποιούν συχνά τη δεύτερη/ξένη γλώσσα τους βασίζονται στις εκτελεστικές λειτουργίες προκειμένου να εναλλάσσουν αποτελεσματικά τις γλώσσες τους. Για να ερμηνεύσουμε αυτά τα ευρήματα υποστηρίξαμε πως όσο καλύτερα μαθαίνουμε και όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε μια δεύτερη/ξένη γλώσσα, τόσο λιγότερο στηριζόμαστε στις εκτελεστικές λειτουργίες για την εναλλαγή των γλωσσών μας. Αυτό συμβαίνει επειδή όσο περισσότερο «εξασκούμαστε» στη δεύτερη/ξένη γλώσσα μας, τόσο περισσότερο αναπτύσσουμε ειδικές δεξιότητες χάρη στις οποίες αυτοματοποιούμε την εναλλαγή των γλωσσών μας ανάλογα με τον συνομιλητή μας. Το κατά ποσό ισχύει αυτό χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Αν όμως όντως ισχύει, τότε αυτό θα σημαίνει πως, αν ήδη γνωρίζουμε καλά και χρησιμοποιούμε συχνά τη δεύτερη/ξένη γλώσσα μας, η συχνή γλωσσική εναλλαγή στην καθημερινότητά μας δεν θα μας κάνει καλύτερους στο «σκάκι μετ' εμποδίων».

Βιβλιογραφία

Lehtonen, M., Fyndanis, V., & Jylkkä, J. (2023). The relationship between bilingual language use and executive functions. Nature Reviews Psychology, 2, 360–373.

*Ψυχογλωσσολόγος/νευρογλωσσολόγος, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου