«Κύπρος η άλλη πραγματικότητα» ονομάζεται μία ταινία-ντοκιμαντέρ η οποία άρχισε τον Οκτώβρη του 1974, και όταν ολοκληρώθηκε υπέστη λογοκρισία από την Κυπριακή Δημοκρατία. Οι δύο σκηνοθέτες της, η Θέκλα Κίττου και ο Λάμπρος Παπαδημητράκης, ανασύρουν από τη μνήμη τους τι βίωσαν και τι ακολούθησε μέχρι σήμερα.

Αφορμή για τη συνέντευξη αποτελεί η προβολή της ταινίας στο Υφαντουργείο, στη Λευκωσία, η οποία θα λάβει χώρα την Παρασκευή, 29 Νοεμβρίου 2024, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του «σινεμά της συμφιλίωσης» της Κυπριακής Ταινιοθήκης.

Τι ακριβώς εννοείτε με τον τίτλο «άλλη πραγματικότητα»;

Θ.Κ: Όπως πολύ σωστά έγραψε ο κριτικός κινηματογράφου Χρίστος Χριστόδουλος στις 28 Σεπτεμβρίου 1976, την επομένη της προβολής της ταινίας μας στη Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, πρόκειται για μια μη συνηθισμένη ταινία. Δεν θελήσαμε να κλάψουμε ως θύματα για άλλη μια φορά. Θελήσαμε να δούμε το γιατί. Η άλλη πραγματικότητα ήταν η κρυμμένη αλήθεια. Το άρθρο του Χριστοδούλου έφερε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Κύπρος: Η αλήθεια και τα ψέματα».

Πρόκειται για ένα πολύ τολμηρό εγχείρημα η παραγωγή μίας ταινίας σε τέτοια δύσκολη περίοδο. Πώς συνέβη;

Λ.Π.:΄Ημουνα τότε βοηθός του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Τον Ιούλιο είχε γίνει η εισβολή των Τούρκων. Θυμήθηκα τα λόγια τον γιατρού πατέρα μου που στα φοιτητικά του χρόνια έκανε πολλά χιλιόμετρα σε πορείες και διαδηλώσεις για την Κύπρο, για τον αγώνα του’55 και μετά. «Αυτή η μεγαλόνησος» μου έλεγε «μπορεί να σώσει ή να καταστρέψει την Ελλάδα». Συγκλονισμένος από τις ραγδαίες εξελίξεις πλησίασα τον παραγωγό του Αγγελόπουλου τον Γιώργο Παπαλιό. «Θέλω να κάνω ταινία για την Κυπριακή τραγωδία. Ζητώ την οικονομική σου στήριξη!». Με αγκάλιασε και είπε «Πάμε!».  Έτσι φύγαμε με την Θέκλα για την Κύπρο.

Θ.Κ: Πράγματι ο Παπαλιός μας στήριξε με πάθος. Ανέλαβε τα έξοδα επαγγελματικού συνεργείου με καμέραμαν τον Σταύρο Χασάπη. Με την δική του κάμερα, την καταπληκτική Eclair,  γυρίσαμε το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας. Ωστόσο, οι ραγδαίες εξελίξεις και οι συνεχείς ανατροπές μάς οδηγούσαν σε νέες καταγραφές. Ο παραγωγός δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί. Συνεχίσαμε μόνοι μας.

Οργώναμε το νησί. Με ελάχιστα χρήματα που μαζεύαμε από προβολές της ταινίας «Εδώ Πολυτεχνείο», από κινηματογραφήσεις γάμων και από πώληση μαναβικών στους συνοικισμούς. Χιλιάδες κατατρεγμένοι, ταλαιπωρημένοι  και πικραμένοι άνθρωποι κατέκλυζαν τους δρόμους των πόλεων ολημερίς. Συγγενείς αγνοουμένων, μανάδες με ορφανά που αναζητούσαν τον προστάτη τους, άνεργοι, ξεριζωμένοι πρόσφυγες.  Το δράμα του λαού της Κύπρου που βιωνόταν ως κεραυνός εν αιθρία, έγινε και δικό μας. Ο Λάμπρος  με την Bolex στον ώμο, η οποία αντικατέστησε την Eclair του Σταύρου, εγώ με ένα παλιό Uher και ένα μικρόφωνο σε ρόλο ηχολήπτη - μπούμαν. Με την βοήθεια ενός παλιού κομμουνιστή, του αλησμόνητου Λάζαρου Χριστοφίδη, κατασκευάσαμε προβολείς με 6 λάμπες στον καθένα!

Πείτε μας περισσότερα για την παραγωγή. Π.χ. Παρουσιάζεται αρκετά η χρήση τράβελλιγκ, δύσκολοι φωτισμοί και πλάνα…

Λ.Π: Υπάρχουν ναι, μερικά πολύ δύσκολα πλάνα: στην έναρξη, το γύρισμα στο νεκροταφείο της Αγλαντζιάς όπου ακούγεται το μοιρολόϊ. Στον μονόλογο του Άγγλου συνταγματάρχη στο Δασάκι της Άχνας, η κίνηση της μηχανής στο κέντρο του ίδιου καταυλυσμού όπου και το Καφενείο Αστερίας με τους νάϋλον τοίχους, η κίνηση της μηχανής ανάμεσα στον φτωχόκοσμο της Λεμεσού στην αγορά της πόλης και αλλού. Για τα πλάνα αυτά ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κινηματογραφιστή Κώστα Φαρμακά που έφυγε νωρίς, αφήνοντας ένα συγκλονιστικό «Κύπρος ΄74» και μια μεγάλη καρδιά. Και στις δύο περιόδους, μας πρόσφερε τις ράγες για το τράβελιγκ εντελώς δωρεάν για πολλούς μήνες. Υπήρχε τότε μεγάλη αλληλεγγύη και μια συγκλονιστική ανθρωπιά. Δεκάδες άνθρωποι μας κοίμιζαν και μας τάϊζαν σε σπίτια. Οι οποίοι δεν μας ήξεραν,  μας έβλεπαν για πρώτη φορά. Ήταν απέραντα δοτικοί και μας συμπαραστέκονταν. Μας μετακινούσαν με τα αυτοκίνητά τους όταν το δικό μας πουλμανάκι έμενε στο δρόμο και μας έλυναν δύσκολα πρακτικά προβλήματα. Θυμάμαι σήμερα τα γυρίσματα που κράτησαν γύρω στους 20 μήνες, να ταξιδεύουμε μέσα στις νύχτες από χωριό σε χωριό, από κωμόπολη σε κωμόπολη και με το ξημέρωμα να αρχίζει η κινηματογράφηση.

Η ταινία υπέστη λογοκρισία από την Επιτροπή Λογοκρισίας Τι ακριβώς συνέβη με την απαγόρευση της προβολής της ταινίας;

Θ.Κ: Είχαμε αποικιοκρατία, μην το ξεχνάτε. Ιδρύσαμε το δικό μας κράτος το 1960, αλλά οι παλιοί νόμοι ήταν σε ισχύ. Η Ελευθερία Γνώμης και ‘Εκφρασης ήταν ελεγχόμενη. Κάθε ταινία έπρεπε να υποβληθεί σε Επιτροπή Λογοκρισίας για να μπορέσει να μπει σε αίθουσα. Οι τελώνες στα λιμάνια και στα αεροδρόμια είχαν δικαίωμα να ξεφυλλίζουν τα εισαγόμενα βιβλία και να ελέγχουν το περιεχόμενό τους πριν επιτρέψουν ην κυκλοφορία τους.

Λ.Π: Την ταινία την απαγόρευσαν το 1978. Μας υποχρέωσαν μάλιστα να την εξορίσουμε στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον αποικιοκρατικό νόμο του 1931 χαρακτήρισαν την ταινία « κοινωνικά και πολιτικά επικίνδυνη ». Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1984, επαναπροβλήθηκε δε  το 2009 και το 2015.

Πώς βλέπετε την Κύπρο σήμερα, σε σχέση με αυτά που καταγράψατε το 1974;

Λ.Π: Η Κύπρος έχει αλλάξει συντριπτικά. Ήμασταν 26 ετών νέοι, όταν σκύψαμε πάνω στο Κυπριακό εθνικό θέμα. Όταν γυρίζαμε χωριό-χωριό και καταγράφαμε χώρους, κοιμητήρια, προσφυγικούς καταυλισμούς, στράτες και παζάρια, εργοστάσια, βουνοκορφές και αρχαιότητες, αυλές και εκκλησιές. Θεωρώ ότι η ταινία κουβαλά αυτή την νεότητα, διαθέτει μια φρεσκάδα και μια δύναμη που συγκινεί, γιατί έγινε με νεανικό παλμό. Είναι μια ταινία ανοικτής ανάγνωσης που οι Λογοκριτές δεν μπόρεσαν αφουγκραστούν.

Θ.Κ: Πολλά από αυτά που προμαντεύει η ταινία, έγιναν πραγματικότητα. Έτσι η άλλη πραγματικότητα έγινε σήμερα καθημερινότητα στην Κύπρο. Όταν γυριζόταν η ταινία κανείς δεν μιλούσε για δύο κράτη, ούτε καλά καλά για κατεχόμενα. Είχαμε κάνει γυρίσματα, όταν ο Πενταδάκτυλος δεν είχε ακόμα χαραχθεί μ΄ αυτή την βάρβαρη γραφή που τώρα βιάζει το ιστορικό και πανάρχαιο βουνό.

Σήμερα, όπου γυρίσεις το βλέμμα σου η Κύπρος σε πληγώνει. Η ίδια η πανάρχαια κυπριακή γη διαμαρτύρεται με την βεβήλωση αρχαίων μνημείων και ναών αλλά και με την παραμόρφωση και παραχάραξη του χώρου. Μια παραμόρφωση που επέβαλαν τα ESTATES τόσο στα κατεχόμενα όσο και στις ελεύθερες περιοχές.  Το να βιάζεις ανέκκλητα το τοπίο και τα αρχιτεκτονήματα των προηγούμενων γενιών, δεν είναι παρά μια πράξη εκβαρβάρωσης.

Θα δούμε σύντομα κάποιο άλλο πρότζεκ από εσάς; Υπάρχει κάποιο πλάνο;

Θ.Κ: Θέλω να ανεβάσω μια θεατρική παράσταση με μαρτυρίες από την εισβολή, βασισμένη σε 3 μονολόγους ιστορικών προσώπων. Ωστόσο, βρίσκομαι ακόμη στο στάδιο της έρευνας.

Λ.Π: Ετοιμάζω ένα ακόμη ντοκυμαντέρ για την μικρή σημαντική λιμνούλα της Ορόκλινης, εκεί όπου σταματούν πάνω από 120 είδη πουλιών που κατεβαίνουν τον χειμώνα και το καλοκαίρι ανεβαίνουν προς τον Βορρά!

Πληροφορίες για την προβολή της ταινίας

«Κύπρος, Η Άλλη Πραγματικότητα»

Ημερομηνία: Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2024

Ωρα: 19.30

Χώρος: Υφαντουργείο [Λεύκωνος 67, πίσω από το Γυμνάσιο Φανερωμένης] 

ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ. Κρατήστε θέση στο τηλέφωνο 96883840.

*Θα προλογίσουν: Ανδρέας Χατζηθωμάς, φιλόλογος και κριτικός, εκδότης του περιοδικού ΔΙΟΡΑΜΑ και ο εκπρόσωπος της Ταινιοθήκης Χρήστος Αγιομαμίτης