Ο κόσμος της τέχνης, η αγορά, η διοργάνωση εκθέσεων ή εκδηλώσεων αλλά και οι ίδιοι καλλιτέχνες δεν μπορούν να απέχουν από τα γεγονότα και τις εξελίξεις ανά το παγκόσμιο. Όσο και αν μερικοί θεωρούν ότι παίρνουν μια πιο «ουδέτερη» στάση, η διεθνής σκηνή επηρεάζεται είτε λόγω της αβεβαιότητας που παρατηρείται στις διεθνείς αγορές και ευρύτερα στην παγκόσμια οικονομία, είτε επειδή αλλάζει ο πολιτιστικός χάρτης με μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς να χάνονται και καλλιτέχνες άλλων χωρών να πλήττονται άμεσα ή έμμεσα από τις συνέπειες. Με πολλά από αυτά ασχοληθήκαμε ξανά, σήμερα επιλέξαμε πέντε τα οποία, είτε μιλούν άμεσα ή έμμεσα για το τι χαρακτηρίζει τη φετινή χρονιά ή τις τάσεις και του επόμενου έτους, το 2025. 

1. Το περίπτερο του Ισραήλ στην Μπιενάλε της Βενετίας δεν άνοιξε ποτέ

Η Μπιενάλε της Βενετίας δεν παρέμεινε ποτέ ουδέτερη και αμέτοχη. Κι αυτό αποδείχθηκε στην εναρκτήρια μέρα, όταν καλλιτέχνες άρχισαν να διαμαρτύρονται για τη συμμετοχή του Ισραήλ. Χιλιάδες καλλιτέχνες υπέγραψαν μια επιστολή που έλεγε ότι «η Μπιενάλε διαμορφώνει ένα γενοκτονικό κράτος απαρτχάιντ». Αυτό ώθησε τον υπουργό Πολιτισμού της Ιταλίας να χαρακτηρίσει τη διαμαρτυρία «επαίσχυντη» και να επιβεβαιώσει ότι το Ισραήλ θα λάβει μέρος όπως είχε προγραμματιστεί. Όλα έμοιαζαν έτοιμα… μα λίγες ώρες πριν επιτραπεί η είσοδος στα ΜΜΕ, στις 16 Απριλίου 2024, η Ισραηλινή καλλιτέχνιδα Ruth Patir και οι επιμελήτριες Tamar Margalit και Mira Lapidot ανακοίνωσαν ότι θα κρατήσουν το περίπτερο τους κλειστό έως ότου υπάρξει κατάπαυση του πυρός στη Γάζα και συμφωνία για την απελευθέρωση των ομήρων από τη Χαμάς. Στην εξώπορτα του περιπτέρου επικολλήθηκε επίσης ένα σημείωμα που ενημέρωνε για την απόφασή τους. Ένα βίντεο, ορατό από τη βιτρίνα του περιπτέρου, έδινε μια μικρή «γεύση» από όσα είχε ετοιμάσει η Patir.

Χαρακτηριστικά ήταν και τα λόγια της καλλιτέχνιδας, μιλώντας στην εφημερίδα New York Times, η οποία δήλωσε: «Ο πόλεμος στη Γάζα ήταν πολύ μεγαλύτερος από εμένα. Όσον αφορά το κλείσιμο του περιπτέρου, ο πόλεμος είναι επίσης μεγαλύτερος από την Μπιενάλε, ένα φεστιβάλ τέχνης που επιδιώκοντας να εντοπίσει τις παγκόσμιες καλλιτεχνικές τάσεις, δεν μπορεί παρά να βρεθεί παγιδευμένος στις πανταχού συγκρούσεις».

2. Η πολιτιστική σκηνή της Γερμανίας ξεσπάει

Ακυρώσεις εκθέσεων/διοργανώσεων και διαδηλώσεις για την ελευθερία, θα έλεγε κανείς, πως σημάδεψαν και μάλλον χαρακτηρίζουν τη φετινή χρονιά στη Γερμανία. Αρκετοί είναι αυτοί που «αντίκρισαν» τις εξελίξεις ως μία «ταφόπλακα» στην ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση της χώρας, αλλά και ως ένα τέλος στις εκθέσεις καλλιτεχνών, που, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, απέσυραν τα έργα τους. Ένας αριθμός καλλιτεχνών συμμετείχε σε ένα κίνημα γνωστό ως «Strike Germany», το οποίο, τον Ιανουάριο, κάλεσε σε μια ευρεία καταδίκη των οργανισμών και ιδρυμάτων που επέβαλλαν ή ακόμη επιβάλλουν πολιτικές - που καταπνίγουν την ελευθερία της έκφρασης και ειδικότερα όσες εκφράζουν αλληλεγγύη προς την Παλαιστίνη.

Το κίνημα «Strike Germany» ξεκίνησε όταν το Βερολίνο επιχείρησε να θεσπίσει μια νέα ρήτρα χρηματοδότησης, η οποία υποχρέωνε τους δικαιούχους να τάσσονται κατά του αντισημιτισμού, μια μορφή προκατάληψης που το Βερολίνο διευκρίνισε ότι περιλαμβάνει και την άρνηση του δικαιώματος ύπαρξης του Ισραήλ. Βέβαια, αυτό δεν κατάφερε να περάσει ποτέ, η ρήτρα καταργήθηκε και οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν με αρκετούς καλλιτέχνες να αποσύρουν τα έργα τους από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης KW, το Neue Berliner Kunstverein, το Portikus και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Berlinale, καθώς και από πολλά άλλα σημαντικά ιδρύματα και οργανισμούς. Τον Νοέμβριο, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης στη Neue Nationalgalerie, η Nan Goldin είπε ότι η στάση της Γερμανίας απέναντι στις φιλοπαλαιστινιακές θέσεις έχει προκαλέσει σύγχυση σχετικά με τη σημασία της λέξης «αντισημιτισμός» και ισχυρίστηκε ότι η χώρα συλλογικά αγνοεί -αυτό που η ίδια χαρακτήρισε- ως γενοκτονία. Λίγα λεπτά αργότερα, αποδείχθηκε ότι τα λόγια της προκάλεσαν αίσθηση με την κίνηση του διευθυντή του μουσείου, Klaus Biesenbach, ο οποίος ανέβηκε στη σκηνή για να εκφράσει τη διαφωνία του. Οι διαμαρτυρόμενοι υπέρ της Παλαιστίνης, δε, τον διέκοψαν με φωνές.

Η Candice Breitz, μια Εβραία καλλιτέχνιδα της οποίας η έκθεση στο Saarland ακυρώθηκε το 2023, σε συνέντευξή της στο Artnet News, φέτος, μίλησε για τον «Μακαρθισμό που συνεχίζει να μολύνει τη Γερμανία». Όσα δήλωσε φανέρωναν ότι ο κόσμος της τέχνης στη Γερμανία βρίσκεται ενώπιον ενός διλήμματος: Εάν τελικά θα συνεχίσει αυτή η σκηνή, που εδώ και καιρό θεωρείται προπύργιο του πειραματισμού, να προάγει ένα κλίμα ελευθερίας ή εάν η καταστολή των απόψεων των καλλιτεχνών, σχετικά με το Ισραήλ και τη Γάζα, να την έχει αλλάξει μόνιμα; Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο και πολιτιστικοί συντάκτες σημειώνουν ότι πιθανό να συνεχίσει να συζητείται και μετά το 2025.

3. Η φυλάκιση ακτιβιστών που πέταξαν σούπα σε πίνακα του Βαν Γκογκ 

Υπήρξαν πολλές διαμαρτυρίες για το κλίμα σε μουσεία, αλλά μία ξεχωρίζει για τον αντίκτυπο και την αντίδραση του κλάδου. Τον Σεπτέμβριο, δύο ακτιβιστές της οργάνωσης «Just Stop Oil», που πέταξαν ντοματοχυμό στον πίνακα «Ηλιοτρόπια» (1888) του Βαν Γκογκ, καταδικάστηκαν σε φυλάκιση.

Η δήλωση του δικαστή, μάλιστα, ήταν κατηγορηματική, αφού δήλωσε ότι οι δύο ακτιβιστές ήταν ένοχοι για το ότι «σχεδόν κατέστρεψαν ένα από τα πιο πολύτιμα έργα τέχνης στον κόσμο». Βέβαια, το ίδιο το έργο δεν υπέστη καμία ζημιά, και πολλοί θεώρησαν την καταδίκη λανθασμένη, αλλά η απόφαση ήταν αρκετή για να κινητοποιήσει άλλους ηγέτες ιδρυμάτων και οργανισμών.

Αμέσως μετά, διευθυντές μουσείων και γκαλερί στο Ηνωμένο Βασίλειο έκαναν δημόσια έκκληση να σταματήσουν οι διαμαρτυρίες για το κλίμα, ενώ η Εθνική Πινακοθήκη απαγόρευσε την είσοδο στο κοινό που μεταφέρει υγρά. Το φιάσκο αυτό φάνηκε να σηματοδοτεί το τέλος ενός κύματος διαμαρτυριών για το κλίμα που παρατηρήθηκαν σε μουσεία τα τελευταία χρόνια. Την ίδια στιγμή, οι ενδείξεις για την κλιματική αλλαγή συνεχίζουν να συσσωρεύονται, καθώς, σύμφωνα με ειδικούς, το 2024 είναι η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ.

4. Η υποτονική τάση της αγοράς οδήγησε σε αναδιοργάνωση ολόκληρου του κλάδου

Οι απολύσεις έπληξαν τον κόσμο της τέχνης, φέτος, καθώς η οικονομική πίεση και η πτώση των πωλήσεων ανάγκασαν τους μεγάλους παίκτες να προσαρμοστούν εκ νέου.

Πρώτη στη σειρά, οι οίκοι δημοπρασιών: Τον Μάιο, ο οίκος Sotheby's, φέρεται να απέλυσε περίπου 50 υπαλλήλους στο Λονδίνο. Ο οίκος Christie's φέρεται επίσης να σχεδίαζε απολύσεις τον Ιούνιο, αν και δεν αποκαλύφθηκε ποτέ εάν απολύθηκαν ή πόσοι τελικά υπάλληλοί τους έμειναν χωρίς δουλειά. Επιπλέον, αν και ο οίκος Phillips δεν προχώρησε σε απολύσεις, ο διευθύνων σύμβουλος, Stephen Brooks, εν μέσω πίεσης, παραιτήθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου. 

Οι γκαλερί, επίσης, επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από την αλλαγή στην αγορά. Στο Λονδίνο, η White Cube απέλυσε 38 επιτηρητές τον Μάιο και τους αντικατέστησε με προσωπικό ασφαλείας. Στο μεταξύ, η Hauser & Wirth μείωσε τις ώρες λειτουργίας της δημόσιας γκαλερί της στο Bruton του Somerset, ισχυριζόμενη ότι αυτή η κίνηση τους επέτρεψε να δώσουν προτεραιότητα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι η Hauser & Wirth είχε προηγουμένως επενδύσει σε πρωτοβουλίες που σχετίζονται με μουσεία και εκδόσεις, διοργανώνοντας μια σειρά ομιλιών και σεμιναρίων για την τέχνη σε συνεργασία με σχολεία στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Στην Pace, τρεις ανώτεροι υπάλληλοι αποχώρησαν τον Αύγουστο, με έναν από αυτούς να αφήνει τη θέση του εκτελεστικού αντιπροέδρου παγκόσμιων πωλήσεων και λειτουργιών, θέση που είχε δημιουργηθεί μόλις έξι μήνες νωρίτερα. Οι άλλοι ήταν οι ανώτεροι επιμελητές, η Sarah Levine και ο Mark Beasley. Η γκαλερί David Zwirner απέλυσε 10 άτομα από την ψηφιακή της ομάδα, χαρακτηρίζοντας την αλλαγή ως αναδιάρθρωση. Η προηγούμενη μεγάλη απόλυση της Zwirner πραγματοποιήθηκε το 2020, όταν απολύθηκε το 20% του προσωπικού λόγω της πτώσης των πωλήσεων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέχρι στιγμής, ο οίκος Sotheby's πραγματοποίησε τον μεγαλύτερο κύκλο απολύσεών του στις 10 Δεκεμβρίου, με 100 υπαλλήλους να απολύονται από τα γραφεία του στη Νέα Υόρκη. Περισσότερες απολύσεις εκτιμάται ότι αναμένονται και στις άλλες θυγατρικές του οίκου.

5. Η μπανάνα του Cattelan πωλήθηκε για 6,24 εκατ. δολάρια… σε έναν δισεκατομμυριούχο κρυπτονομισμάτων

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η αγορά τέχνης παρέμεινε ασταθής όλη τη χρονιά, αλλά αυτό φαίνεται πως δεν εμπόδισε το εμβληματικό έργο του Maurizio Cattelan, «Comedian» του 2019, να «εκτοξευτεί». Η διαβόητη μπανάνα κολλημένη με ταινία σε τοίχο πωλήθηκε στη δημοπρασία Now and Contemporary του οίκου Sotheby's στη Νέα Υόρκη τον Νοέμβριο, για το εντυπωσιακό ποσό των 6,24 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο νικητής της δημοπρασίας ήταν ο Κινέζος, που διαμένει στη Νέα Υόρκη, δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας Justin Sun, ο οποίος πλήρωσε για την μπανάνα με το κρυπτονόμισμα που δημιούργησε, το TRON. Κάποιοι αναλυτές χαρακτήρισαν την κίνησή του ως έξυπνο μάρκετινγκ, η οποία συνδέεται και με την τάση που παρατηρείται στο bitcoion και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.

Με πληροφορίες από artnews.com