Αρκετά βασικά θρησκευτικά μνημεία στη Μοσούλη του Ιράκ, τα οποία υπέστησαν ζημιές υπό την κυριαρχία του Ισλαμικού Κράτους (Isis), επανήλθαν στην παλιά τους αίγλη και θα δοθούν σε ειδική εκδήλωση την Τετάρτη (5 Φεβρουαρίου). Το τέμενος Al-Nouri, η εκκλησία Al-Tahera και το μοναστήρι Al-Saa'a είναι μεταξύ των μνημείων που έχουν αποκατασταθεί στο πλαίσιο του προγράμματος της Unesco ύψους 115 εκατομμυρίων δολαρίων « Αναβιώστε το πνεύμα της Μοσούλης », το οποίο ξεκίνησε το 2018.

Η Isis κατέλαβε τον έλεγχο της Μοσούλης, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του Ιράκ, το 2014 και την κατέλαβε για τρία χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έλαβαν χώρα αρκετές μάχες μεταξύ της τρομοκρατικής ομάδας και των ιρακινών δυνάμεων, με αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων αμάχων, μαζικές εκτοπίσεις και την καταστροφή κατοικιών και μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς. Νάρκες και άλλα εκρηκτικά έμειναν στα συντρίμμια όταν τελικά η Isis εκδιώχθηκε το 2017.

Το τέμενος Al Nouri του 12ου αιώνα, που υπέστη σοβαρές ζημιές από τις μάχες του 2017, αποκαταστάθηκε από την Unesco και 115 εκρηκτικοί μηχανισμοί εξήχθησαν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Ο περίφημος κεκλιμένος μιναρές του al hadba («ο καμπούρης»), που έμεινε σαν ένα απομεινάρι του πρώην εαυτού του, έχει ανοικοδομηθεί με την ασυνήθιστη γωνία του άθικτη χάρη στη βοήθεια των εμπειρογνωμόνων του Πύργου της Πίζας, λέει η ανώτερη υπεύθυνη του έργου της Unesco Maria Rita Acetoso. Ο πρώην στρογγυλεμένος άξονας του μιναρέ ύψους 40 μέτρων -που διαθέτει εσωτερική διπλή ελικοειδή σκάλα και διακοσμητικό σκαλιστό τούβλο στο εξωτερικό- έχει ξαναχτιστεί εξ ολοκλήρου με τούβλινη τοιχοποιία, εξασφαλίζοντας τη συμβατότητα με τα αρχικά υλικά.

Πάνω:Το Τζαμί Αλ Νουρί πριν από την αποκατάσταση. Κάτω: Ο χώρος μετά την ολοκλήρωση των εργασιών, με κάποιες σκαλωσιές να βρίσκονται ακόμη στη θέση τους.

Η συριακή καθολική εκκλησία Al Tahera, που άνοιξε το 1862, υπέστη επίσης σοβαρές ζημιές το 2017. Οι εργασίες για την αποκατάστασή της περιελάμβαναν την παραγγελία δύο νέων καμπάνων, διακοσμημένων με μοτίβα που περιλαμβάνουν μια εικόνα της Παναγίας, στην οποία είναι αφιερωμένος ο χώρος.

Το μοναστήρι Al-Saa'a, το οποίο ιδρύθηκε το 1870 μετά την πρώτη παπική αποστολή που στάλθηκε στη Μεσοποταμία, έλαβε επίσης νέες καμπάνες στο πλαίσιο των εκτεταμένων εργασιών για την επαναφορά του στη ζωή. Το δομινικανικό ίδρυμα έχει ιστορικά εξυπηρετήσει ποικίλες λειτουργίες, στεγάζοντας εκκλησία, σχολεία, ιερατική σχολή, νοσοκομείο και πολλά άλλα. Φιλοξενούσε ένα αρχείο με αρχαία θρησκευτικά χειρόγραφα, το οποίο σώθηκε οριακά πριν το κτίριο μετατραπεί σε φυλακή από την Isis και φυγαδευτεί λαθραία από την πόλη από έναν ιερέα -τον Νατζίμπ Μιχαήλ, σήμερα Χαλδαίο Αρχιεπίσκοπο της Μοσούλης- και την ομάδα του από μέλη της κοινότητας.

Εκατοντάδες οθωμανικά σπίτια στην παλιά πόλη της Μοσούλης έχουν επίσης αποκατασταθεί.

Η ολοκλήρωση του προγράμματος Revive the Spirit of Mosul, το οποίο χρηματοδοτήθηκε κυρίως από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί ένα βαθιά συμβολικό ορόσημο για τον θρίαμβο του πλουραλισμού έναντι του εξτρεμισμού. Η Μοσούλη είναι μια αρχαία πόλη του δρόμου του μεταξιού, της οποίας το ίδιο το όνομα σημαίνει «σταυροδρόμι.», και ιστορικά έχει φιλοξενήσει ανθρώπους από διάφορες εθνότητες και θρησκευτικά υπόβαθρα. Σε αντίθεση με πολλές άλλες οθωμανικές πόλεις, παραδοσιακά δεν υπήρχαν τείχη που να χωρίζουν τις εβραϊκές, χριστιανικές και μουσουλμανικές συνοικίες. Πολλοί λένε ότι η πόλη έγινε στόχος του Isis για το διαθρησκευτικό της πνεύμα.

Πάνω: Η κατεστραμμένη εκκλησία Al Tahera. Κάτω: Το κτίριο μετά την αποκατάσταση

Μεγάλο μέρος του έργου της Unesco στο πρόγραμμα «Αναζωογόνηση του πνεύματος της Μοσούλης» βασίστηκε στις σκέψεις και την εμπειρία των μελών της τοπικής κοινότητας και ο οργανισμός του ΟΗΕ λέει ότι έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 1.300 νέους σε παραδοσιακές δεξιότητες. Η εκδήλωση της Τετάρτης έχει χαρακτηριστεί ως «μια επίσκεψη της γενικής διευθύντριας [Audrey Azoulay] που σηματοδοτεί το τέλος της κατασκευής», ενώ θα παρευρεθούν επίσης εκπρόσωποι από τις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες της Μοσούλης. Τα επίσημα εγκαίνια των χώρων αναμένεται να πραγματοποιηθούν αργότερα εντός του έτους.

Σε μια δήλωση που δόθηκε από την Unesco, η Azoulay δήλωσε: «Εδώ, αποδείξαμε τη δύναμη της πολιτιστικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και της εκπαίδευσης για την ανάκαμψη από μια κρίση που πολλοί θεωρούσαν ανυπέρβλητη».

Ποιες προκλήσεις βρίσκονται μπροστά για τη Μοσούλη;

Με την πτώση του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ στη γειτονική Συρία, τις συνεχιζόμενες περιφερειακές εντάσεις και την αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον της αμερικανικής βοήθειας προς την περιοχή υπό τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, η απειλή της επιστροφής του Isis επέστρεψε. Ωστόσο, η ανάκαμψη της Μοσούλης είναι μια αδιαμφισβήτητη νίκη, με το έργο της Unesco να συνοδεύεται από τις ευρύτερες αποκαταστάσεις σχολείων, νοσοκομείων, γεφυρών και άλλων υποδομών.

Ωστόσο, υπάρχει ακόμη δουλειά που πρέπει να γίνει. Ο Yohanna Yousef Twaya, διευθυντής της ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Hammurabi, σημειώνει ότι οι δύο εκκλησίες που αποκατέστησε η Unesco είναι μόνο μερικές από τις δεκάδες που, όπως λέει, χρειάζονται επισκευή. Είναι επίσης, προσθέτει, ουσιαστικά μουσεία σε αυτό το στάδιο. «Μόνο 60 χριστιανικές οικογένειες έχουν επιστρέψει στη Μοσούλη», λέει στην εφημερίδα The Art Newspaper από το σπίτι του στην πεδιάδα της Νινευή έξω από τη Μοσούλη -όπου οι σιιτικές πολιτοφυλακές εξακολουθούν να έχουν τον έλεγχο. Λέει ότι ελπίζει ότι οι χριστιανοί πιστοί θα επιστρέψουν μόλις ανοίξουν επίσημα οι εκκλησίες.

Η ιστορική εβραϊκή συνοικία της Μοσούλης, εν τω μεταξύ, εξακολουθεί να βρίσκεται σε μαρασμό. Σύμφωνα με τον εμπειρογνώμονα πολιτιστικής κληρονομιάς και ακτιβιστή Ομάρ Μοχάμεντ, ο οποίος ξεκίνησε την αρχειακή πλατφόρμα Reviving the Jewish Memory of Mosul, αυτό είναι αποτέλεσμα παραγόντων όπως ιστορικές μάχες για την ιδιοκτησία και, πιο πρόσφατα, φόβοι ότι οι εργασίες αποκατάστασης θα μπορούσαν να ευθυγραμμιστούν με την «εξομάλυνση» των σχέσεων με το Ισραήλ, η οποία κατέστη παράνομη σύμφωνα με νόμο του 2022 που κατοχυρώθηκε στο ιρακινό σύνταγμα.

Παρόλα αυτά, ο Μοχάμεντ βλέπει τη Μοσούλη ως «μοντέλο» για άλλες κατεστραμμένες πόλεις από τη Γάζα μέχρι το Χαλέπι.