Γράφει ο Κώστας Νάνος

Επιστημονικά αυθαίρετο χαρακτήρισε το συμπέρασμα των κυρίων Μαυρογιάννη και Λεφαντζή ο αρχαιολόγος Σοφοκλής Χατζησάββας, ο οποίος ανασκάπτει τους Τάφους των Βασιλέων.

Ως γνωστό, οι κ. Θεόδωρος Μαυρογιάννης - αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και κ. Μιχάλης Λεφαντζής - αρχιτέκτονας στο τμήμα Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, εξέδωσαν ανακοίνωση με την οποία υποστηρίζουν ότι στον «θάλαμο 8» των Τάφων των Βασιλέων τάφηκε ο Πτολεμαίος ο Ευπάτορας.

Ο πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων και υπεύθυνος της ανασκαφής στους Τάφους των Βασιλέων Σοφοκλής Χατζησάββας χαρακτηρίζει αυθαίρετο το συμπέρασμα και ατεκμηρίωτες τις ανακοινώσεις.

Στην πρώτη επίσημη αντίδρασή του, ο κ. Χατζησάββας έκανε λόγο για μεταφορά της δόξας ή του φιάσκο, όπως το χαρακτήρισε, της Αμφίπολης στην Πάφο, για λόγους αυτοπροβολής τους λόγω του γεγονότος ότι η Πάφος είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2017.

Σε δηλώσεις του χθες στο Ράδιο Κόσμος, στην Πάφο, ο κ. Χατζησάββας ανέφερε χαρακτηριστικά ότι αν δεν μπορεί κάποιος που ερευνά και μελετά έναν αρχαιολογικό χώρο να καταλήξει σε συμπεράσματα σε ποιον ανήκει ο τάφος, δεν είναι δυνατόν κάποιοι άλλοι, μέσα σε μια βδομάδα, χωρίς να έχουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία, να παρουσιάζουν μελέτες, να προτείνουν σχέδια και να καταλήγουν και στο πρόσωπο στο οποίο ανήκει καποιος τάφος. Πρόκειται όπως είπε ο κ. Χατζησάββας για αυθαίρετο συμπέρασμα.

Δυσφορία από το Τμήμα Αρχαιοτήτων

Εξάλλου σε δηλώσεις της η διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων Δρ. Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου δεν έκρυψε τη δυσφορία της για την ανακοίνωση των κ. Μαυρογιάννη και Λεφατζή χαρακτηρίζοντας τα όσα ανέφεραν επιστημονικά αντιδεοντολογικά.

Το κύριο επιχείρημα που προέβαλε σε δηλώσεις της στο κρατικό ραδιόφωνο η κ. Ιερωνυμίδου ήταν ότι δίχως να έχει κανείς όλα τα στοιχεία ή να μελετήσει τα ευρήματα δεν μπορεί να ανακοινώνει σε ποιον ανήκει ένας τέτοιος τάφος. Ανέφερε επίσης ότι οι δύο καθηγητές δεν είχαν καμιά επικοινωνία με το Τμήμα Αρχαιοτητων ούτε και με τον κ. Χατζησάββα που είναι ο ανασκαφέας του χώρου και δεν εξασφάλισαν οποιαδήποτε άδεια για είσοδό τους στο αρχαίο μνημείο.

Όλοι οι μελετητές της κυπριακής αρχαιολογίας, είπε η κ. Ιερονυμίδου, οφείλουν να απευθύνονται στο Τμήμα Αρχαιοτήτων και να λάβουν τη σχετική άδεια για τα μνημεία.

Στο ερώτημα αν ο τάφος ανήκει στον Ευπάτωρα, ανέφερε ότι η ίδια δεν έχει πεισθεί διότι ο κ. Χατζησάββας βάσει των αρχαιολογικών ευρημάτων τοποθετεί τον τάφο προγενέστερα. Όταν δεν υπάρχουν, συνέχισε, αρχαιολογικά δεδομένα που να επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο, τότε το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να πιθανολογεί.

Από το 1930

Το ενδεχόμενο ο τάφος να ανήκει στον Ευπάτορα διατυπώθηκε ήδη το 1930 από τον Γερμανό ιστορικό και επιγραφολόγο Όττο, όμως απορρίφθηκε τότε από τον επίσης ιστορικό, Βρετανό George Hill ο οποίος έγραψε την μεγάλη ιστορία της Κύπρου.

Σχετικά πρόσφατα, όταν δημοσιεύτηκε η μελέτη για τα νομίσματα της Πάφου από την κ. Ινώ Νικολάου, ο Βρετανός ιστορικός και επιγραφολόγος αποφάνθηκε ότι ο Ευπάτορας δεν βασίλεψε και δεν πέθανε στην Κύπρο.

Από τη στιγμή, πρόσθεσε ο κ. Χατζησάββας, που υπάρχει αυτή η διχογνωμία χωρίς να έχει κανείς όλο το απαραίτητο υλικό δεν είναι δυνατόν να καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο τάφος ανήκει στον Ευπάτωρα δίχως επιστημονική τεκμηρίωση. Όταν διατυπώνονται και δημοσιεύονται τέτοιες απόψεις, συνέχισε, πρέπει να στέκουν και να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα.

Πολύχρονη μελέτη

Ο κ. Χατζησάββας ανέφερε πως ο ίδιος, που έχει εργαστεί και ασχοληθεί με τον συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο σχεδόν 40 χρόνια, δεν είναι σε θέση ακόμη να πει πως οι τάφοι ανήκουν στους Πτολεμαίους παρότι, όπως είπε υπάρχουν αρκετά στοιχεία. Ωστόσο, συνέχισε, δεν είναι βέβαιο αν πρόκειται για τάφο που ανήκει στη δυναστεία των Πτολεμαίων ή σε συγγενικά τους πρόσωπα ή αν ανήκει στον τελευταίο Πτολεμαίο βασιλιά της Κύπρου ο οποίος αυτοκτόνησε εδώ. Αυτά συνέχεια θα προκύπτουν από σοβαρή μελέτη όλων των δεδομένων και στοιχείων από διάφορες ειδικότητες αρχαιολόγων και ιστορικών. Ο κ. Χατζησάββας ανέφερε ως παράδειγμα το γεγονός ότι την περίοδο στην οποία αναφέρεται ο κ. Μαυρογιάννης δεν υπάρχουν νομίσματα στην Πάφο για τον Ευπάτωρα και μπορεί, όπως είπε, να ταξίδεψε στην Κύπρο με τον πατέρα του για 3 ή 4 χρόνια όμως να μην βασίλεψε και να μην πέθανε εδώ.

Η ανασκαφή στην περιοχή Τάφοι των Βασιλέων διήρκησε από το 1977 μέχρι το 1990 και από το 1979 όπως είπε είναι γνωστό ότι πρόκειται για τάφο Πτολεμαίου όμως δεν μπορεί ακόμη να εξακριβωθεί αν είναι της γνωστής δυναστείας ή κάποιου άλλου.

Αντιδεοντολογικά

Πέρα από την κατάρριψη του ισχυρισμού περί ιστορικής ανακάλυψης και την θέση του ότι είναι ατεκμηρίωτο το συμπέρασμα για τον τάφο του Ευπάτορα ο κ. Χατζησάββας δήλωσε πολύ ενοχλημένος από την αντιδεοντολογική συμπεριφορά που επιδείχθηκε από τους συναδέλφους του και ιδιαίτερα την ενέργεια του κ. Λεφαντζή να εισέλθει σε ανασκαφή συναδέλφου του δίχως άδεια. Αν αυτό γινόταν στην Ελλάδα, όπως είπε, θα τον μαυροπινάκιζαν και θα τον απέκλειαν από κάθε είσοδο σε αρχαιολογικό χώρο και έρευνα στο μέλλον. Ο κ. Μαυρογιάννης, ανέφερε ο κ. Χατζησάββας, έχει κάθε δικαίωμα να κάνει μελέτες και να δημοσιεύει ό,τι θέλει αλλά πρέπει να βασίζεται σε δημοσιευμένα στοιχεία και ευρήματα. Είναι εντελώς απαράδεκτο για την επιστημονική κοινότητα της Κύπρου, τόνισε ο κ. Χατζησάββας, η ενέργεια του να φέρει μυστικά κάποιον αρχιτέκτονα, να εισέλθει σε ανασκαφή άλλου συναδέλφου και χωρίς να ξέρουν το υλικό να φθάνουν στο σημείο μετά από μελέτη μιας εβδομάδας να κάνουν και εισηγήσεις. Αυτό που είναι επίσης απαράδεκτο, ανέφερε ο πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων, είναι η πρόταση για ναό πάνω από τον τάφο. Όλοι οι τάφοι είναι υπόγειοι στην Ελλάδα, τη Μακεδονία και την Αλεξάνδρεια, είπε. Ούτε στην Βεργίνα όπου τάφηκαν οι βασιλείς στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ναοί πάνω από το έδαφος.

Σε δύο χρόνια

Ο κ. Χατζησάββας μελετά όπως είπε για πολλά χρόνια όλα τα ευρήματα και ετοιμάζεται  να κάνει την σχετική δημοσίευση σε δύο χρόνια. Αυτό το χρονοδιάγραμμα, είπε, συμφωνήθηκε με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Πανεπιστήμιο του Σίδνευ της Αυστραλίας το οποίο συμμετείχε στις ανασκαφές. Σε κάθε περίπτωση, συνέχισε, απαιτείται σοβαρότητα και όταν ανακοινώνεται κάτι ανάλογο θα πρέπει να μπορεί να γίνει αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα.

Τι υποστηρίζουν οι Μαυρογιάννης - Λεφαντζής

Οι  δύο καθηγητές υποστηρίζουν πως ο Θάλαμος 8 αποτελεί τον τάφο του Πτολεμαίου Ευπάτορα, αν και διευκρινίζουν πως πρόκειται για προκαταρκτική προσέγγιση και ότι για να καταστεί βέβαιο πρέπει να γίνει τεκμηρίωση του υλικού και να υπάρξει μια πολύ προγραμματισμένη μελέτη για το μνημείο.

Αξίζει να σημειωθεί πως Λεφαντζής και Μαυρογιάννης έχουν άμεση σχέση με το μνημείο της Αμφίπολης. Ο πρώτος ως επικεφαλής των ανασκαφών, ο δε κ. Μαυρογιάννης ως ο πρώτος ιστορικός –αρχαιολόγος ο οποίος με βάση τις ενδείξεις διατύπωσε την θέση ότι το ταφικό μνημείο στην Αμφίπολη ανήκει στον εταίρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον Ηφαιστίωνα.

Η μελέτη για τον τάφο του Πτολεμαίου Ευπάτορα, θα δημοσιευθεί για πρώτη φορά στο περιοδικό Εθνική Φρουρά και Ιστορία. Οι σχετικές ανακοινώσεις έγιναν στο πλαίσιο του β΄διεθνούς συνεδρίου αρχαίας κυπριακής γραμματείας που διεξήχθη στο λύκειο Εθνάρχη Μακαρίου στην Πάφο την Τρίτη και την Τετάρτη και είχε ως θέμα την Αφροδίτη.

Εκτιμήσεις και δεδομένα

Οι κ. Μαυρογιάννης και Λεφαντζής, στη  σχετική μελέτη που παρουσίασαν την οποία αποκάλυψε την Δευτέρα ο «Φιλελεύθερος» συμφωνούν στην εκτίμηση ότι ο ναός για τον οποίο γίνεται λόγος ανήκει στον Πτολεμαίο Ευπάτορα ο οποίος  ήταν συμβασιλεύς του πατρός του με δικαιοδοσία επί της Κύπρου.

Σύμφωνα με το κ. Μαυρογιάννης εντοπίστηκαν επιγραφές που τον αναφέρουν ως Πτολεμαίο Ευπάτορα Θεών. Από την πλευρά του ο κ. Λεφαντζής ανέφερε πως το Μνημείο έχει μια ιδιαιτερότητα. Όπως επεξήγησε, ενώ όλοι οι τάφοι που υπάρχουν στην Αλεξάνδρεια όπως και στην Πάφο, στην περιοχή Τάφοι των Βασιλέων, είναι υπόσκαπτοι τάφοι με αίθριο περιστύλιο δωρικό, το συγκεκριμένο μνημείο στο οποίο γίνεται αναφορά στη θέση του αιθρίου έχει ένα έξαρμα βράχου ορθογωνικό επάνω στο οποίο έδραζε μια μεγάλη κατασκευή. Σύμφωνα με τον ίδιο, από τα γεωμετρικά δεδομένα και τις χαράξεις οι οποίες εξάγονται από τις βαθύνσεις στην άνω επιφάνεια αυτού του εξάρματος και από το διάσπαρτο υλικό το οποίο υπάρχει δίπλα στο μνημείο, εξήχθησαν συμπεράσματα και από την αναδομή. O κ. Λεφαντζής είπε πως η αναδομή αυτή είναι ένας περίπτερος δωρικός ναός με ιδιαιτερότητες γιατί είναι του 2ου αιώνα π.χ., είναι πτολεμαϊκός.

Αυτό, συνέχισε, δίνει την ευκαιρία να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο μνημείο σε αντίθεση με όλα τα υπόλοιπα της Πάφου και σε αντίθεση με όλα αυτά στην Αλεξάνδρεια -που έχουν ανάλογα χαρακτηριστικά- έχει μάλλον τον τύπο του βασιλικού τάφου. Όπως επεξήγησε είναι πάνω σε πόδιο, που αυτό σημαίνει πως ο τάφος ανήκει σε νεκρό που είναι αποθεωμένος που σημαίνει, όπως είπε, ότι θα πρέπει να είναι μάλλον Βασιλιάς.

Ο «Τάφος 8», όπως αριθμείται, είναι σύμφωνα με τους δυο καθηγητές το πρώτο ταφικό μνημείο που έρχεται στο φως και ανήκει σε αξιωματούχο της περιόδου ενώ η μοναδικότητά του έγκειται στο ότι δεν φέρει τα πρότυπα ενός οικείου τάφου αλλά είναι ένας τάφος που υποστηρίζει περίπτερο Ναό, κάτι το οποίο δηλώνει πως δεν πρόκειται για έναν απλό αριστοκράτη αλλά για έναν Βασιλιά. Επιπλέον, το μαυσωλείο βρισκόταν σε τέτοια περίοπτη θέση, που αποτελούσε «Σήμα» για την πόλη, καθώς διακρινόταν από μεγάλη απόσταση.

ΠΑΡΑΘΥΡΟ | ΠΟΛΙΤΗΣ