Την περασμένη Τετάρτη 1η Ιουλίου πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά μια συζήτηση με θέμα "Ο πολιτισμός στην καρδιά της Λευκωσίας", στο πλαίσιο σειράς συζητήσεων με γενικό τίτλο "Ανεκτίμητη Λευκωσία" που πραγματοποιεί ο βουλευτής Δημήτρης Δημητρίου. Όπως ο ίδιος αναφέρει στο σκεπτικό αυτών των συζητήσεων, "αν θέλουμε να αλλάξουμε την πόλη μας προς το καλύτερο πρέπει να τη δούμε στο σύνολό της".

Για τον πολιτισμό στην πρωτεύουσα κλήθηκαν να μιλήσουν η διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων Μαρίνα Σολωμίδου-Ιερωνυμίδου, η διευθύντρια της Λεβέντειου Πινακοθήκης Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ, η αρχαιολόγος και ιστορικός Άννα Μαραγκού, ο διευθυντής του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών Λευκωσίας Γιάννης Τουμαζής, ο γενικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Λευκωσίας Γιώργος Παπαγεωργίου και ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σταύρος Χριστοδούλου. Με ένα εισαγωγικό σχόλιο κλήθηκε να τοποθετηθεί ο υφυπουργός Τουρισμού Σάββας Περδίος, ενώ τη συζήτηση συντόνιζε ο ίδιος ο βουλευτής κ. Δημητρίου.

Τι ζητούμε από την πρωτεύουσα μιας χώρας που αυτό το διάστημα "λανσάρει" έναν νέο στρατηγικό σχεδιασμό για τον τουρισμό της; Μπορεί ο πολιτισμός της Λευκωσίας να καταστεί πόλος έλξης της; Τι είδους πολιτισμό προσφέρει; Τι θα μπορούσε να γίνει [και γιατί δεν γίνεται;] ώστε ο πολιτισμός της Λευκωσίας να καταστεί, πράγματι, "το φως της πόλης";

Κάθισα και παρακολούθησα το πολύ ενδιαφέρον webinar της "Ανεκτίμητης Λευκωσίας", στο οποίο ξεδιπλώθηκαν αρκετές αλήθειες για την πρωτεύουσα και διατυπώθηκαν πολλές σκέψεις και απόψεις για όσα χρειάζεται να γίνουν ώστε η Λευκωσία να καταστεί πολιτιστικός πυρήνας.

Κυρίως, διαφάνηκαν δύο προβληματισμοί και μία διαπίστωση: αρχικά, η πολιτική -αφενός του Δήμου Λευκωσίας, αφετέρου του ίδιου του κυπριακού κράτους- για τον πολιτισμό της Χώρας και της χώρας είναι ανύπαρκτη. Κατά δεύτερον, η έννοια του πολιτισμού είναι τόσο ευρεία ώστε δεν αφορά μόνο τα διάφορα είδη τεχνών αλλά την ίδια τη ζωή και το πώς ζούμε, πώς συμπεριφερόμαστε, τι σκουπίδια πετάμε και πώς τα πετάμε, πόσα δέντρα κόβουμε χάρη μιας "ανάπτυξης" που ούτε κι αυτή προσδιορίζεται στην ολότητά της παρά μόνο στα υλικά συστατικά της: τσιμέντο, γυαλί, πύργος. Και η διαπίστωση: στο παρελθόν όλα ήταν καλύτερα.

Εμείς και η πόλη μας

Κάθε φορά που οργανώνεται μια συζήτηση για τον πολιτισμό, αυτή "ανοίγει επικίνδυνα" αλλά δεν μπορεί να γίνει κι αλλιώς. Ακριβώς επειδή εμπεριέχει όλα εκείνα τα συστατικά που συναποτελούν το ποιοι είμαστε.

Στη συζήτηση της Τετάρτης διατυπώθηκε πάντως αρκετές φορές το ποιοι περίπου είμαστε, εμείς οι κάτοικοι της Λευκωσίας: οι Λευκωσιάτες δεν αγαπούν την πόλη τους, οι Λευκωσιάτες δεν ξέρουν την ιστορία της πόλης τους, οι Λευκωσιάτες δεν εκτιμούν την πόλη τους [ή/και την ιστορία της].

Είναι γεγονός ότι ούτε κάποια αγάπη ούτε κάποια εκτίμηση αντικατοπτρίζονται στην εικόνα της πόλης. Μια πόλη με αρκετή βρομιά, με έπαρση, που ξεχνά ότι κάποτε ήταν μια απέραντη χωράφα, που βλέπει τα πάρκα της να συρρικνώνονται και τους κατοίκους της να ζουν περιθωριακά αλλά πίνει αμέριμνη τον καφέ της σε τσιμεντωμένες αυλές. Υπάρχουν οι εξαιρέσεις που κάποτε θα κάνουν τη διαφορά, προς το παρόν όμως ζούμε σε αυτήν την πόλη που επιτρέπει σε πύργους να ξεφυτρώνουν χωρίς περιβαλλοντικές μελέτες, που ανέχεται αστυνομικές περιπόλους στους πεζόδρομούς της επειδή "φοβάται" [τη σκιά της, μάλλον] και που στήνει τραπεζάκια δίπλα στες βαρέλλες του διαχωρισμού αντί να τες ρίχνει.

Όλα αυτά συνοψίζονται στην πρώτη-πρώτη τοποθέτηση της Άννας Μαραγκού στη συζήτηση: "Η Λευκωσία είναι μια πόλη που δεν έχει αποδεχτεί ποια είναι" και που "δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει". Δεν μπορούμε να μιλούμε για όλες τις σωστές πρακτικές των μουσείων, των θεατρικών χώρων, των κέντρων τεχνών, δεν μπορούμε να μιλούμε για τέλεια φεστιβάλ που παρουσιάζουν εξαιρετικές παραστάσεις όταν έξω από αυτά επικρατεί βρομιά, όταν έξω από αυτά δεν υπάρχει μια ευρύτερη, πολιτισμένη ζωή που να υποστηρίζει όλες τις εκφράσεις του πολιτισμού μιας πόλης. Με λίγα λόγια, όταν θέτουμε ερωτήματα για τον πολιτισμό της Λευκωσίας ή της οποιασδήποτε πόλης και της χώρας στο σύνολό της, πρέπει να ρωτάμε για την ποιότητα ζωής που θέλουμε.

Πολιτισμός και τουρισμός

Ο υφυπουργός Τουρισμού Σάββας Περδίος ήταν παρών στη συζήτηση καθώς θεωρητικά η Λευκωσία μπορεί να προσελκύσει τουρισμό εξαιτίας του πολιτισμού της, των αρχαιοτήτων, των μνημείων, των μουσείων της.

Ο κ. Περδίος δεν τα πήγε πολύ καλά στην αρχική τοποθέτησή του, στο πλαίσιο της οποίας αναφέρθηκε στη χρήση αρχαιολογικών χώρων και μνημείων για την τέλεση γάμων - και μάλιστα όχι γάμων "όπως τους ξέρουμε εμείς" αλλά για γάμους "μπουτίκ". Έφαγε πόρτα από τους συνομιλητές του και προς τιμήν του στην τελική του ομιλία ανέφερε ότι "πήρα το μήνυμα". Δεν ξεκίνησε, λοιπόν, καθόλου καλά. Στο τέλος, όμως, έθεσε ένα ερώτημα που όσοι ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό [με την έννοια, πια, ενός προϊόντος που η Κύπρος έχει να πουλήσει] καλό είναι να τα λάβουν σοβαρά υπόψη, ακόμη κι αν διαφωνούν. Πολλοί από μας, περιμένουμε το Σαββατοκύριακο για να φύγουμε από την πόλη και τα καλοκαίρια ειδικά εξαφανιζόμαστε στις παραλίες. Τι μπορεί να κάνει η Λευκωσία ώστε το Σαββατοκύριακο, με την ίδια θέρμη που οι κάτοικοί της οργανώνουν την έξοδό τους απ' αυτήν, οι κάτοικοι άλλων πόλεων να οργανώνουν την είσοδό τους στην πρωτεύουσα; Αυτό είναι, πραγματικά, ένα ερώτημα-πρόκληση για τον ίδιο τον Δήμο Λευκωσίας και τους "εταίρους" του.

Οι συνομιλητές έκαναν λόγο και για το branding της Λευκωσίας αλλά ας μην μπούμε σε αυτήν τη συζήτηση. Το είπε ο υφυπουργός: το branding δεν είναι κάτι που λες αλλά κάτι που ζεις. Πρέπει να σε βλέπουν να το ζεις για να το ζουν [οι τουρίστες] μαζί σου. Αυτό, για να καταλήξει στο ότι αν δεν μάθουμε εμείς οι ίδιοι να ζούμε [με] την ιστορία, τον πολιτισμό, την κουλτούρα της πόλης, αν δεν κάνουμε τον πολιτισμό μέρος της ζωής μας, δεν θα καταφέρουμε να τον προωθήσουμε γιατί θα προωθούμε κάτι ξένο, κάτι έξω από μας. Και σ' αυτό έχει δίκιο. Οι χώροι πολιτισμού, οι αρχαιολογικοί χώροι, τα μουσεία, τα μνημεία πρέπει να αποκτήσουν εξωστρέφεια. Να βρεθούν οι τρόποι. Ελπίζω, όμως, να αντιλαμβάνεται τώρα για ποιον λόγο οι "μπουτίκ γάμοι" σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία δεν είναι η λύση στον πολιτιστικό τουρισμό της χώρας.

Τέχνες και καλλιτέχνες

Τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς τους δημιουργούς, τους καλλιτέχνες, τους τεχνίτες. Εκτός από την ίδια την πόλη, πρέπει να εκτιμήσουμε τους ανθρώπους της, πρωτίστως αυτούς. Μερικά απλά παραδείγματα: θυμάστε στην πλατεία του παλιού δημαρχείου τα χριστουγεννιάτικα δέντρα των κομμάτων;; Ξύπνησε μια μέρα ένας ευφάνταστος άνθρωπος και είπε 'λεφτά δεν έχουμε για άλλους στολισμούς, ας δώσουμε από ένα δέντρο σε κάθε κόμμα'! Ε, αυτός ο άνθρωπος, αν θέλουμε οι υπόλοιποι άνθρωποι να αγαπήσουν την πόλη τους, δεν μπορεί να ξυπνά πια με ευφάνταστες ιδέες. Αντίθετα, πρέπει να πληρωθεί ένας/μία σκηνογράφος για να έχει αυτές τις ιδέες και μάλιστα μετά από συζητήσεις με πολλούς άλλους ανθρώπους για το πώς θέλουμε, π.χ. να είναι στολισμένη η πόλη για τα Χριστούγεννα του 2021. Ή, χρειάζεται ένα κιόσκι ο δήμος για Χ λόγους. "Ρε παιθκιά, ποιών πιάννουν τα σιέρκα τους; Κόψετε λλία ξύλα..." Εμ, όχι. Χρειαζόμαστε μάλλον έναν/μία αρχιτέκτονα, που θα συνεργαστεί με έναν/μία ντιζάινερ, που θα συνεργαστούν/συζητήσουν ποια υλικά είναι κατάλληλα και γιατί κ.λπ. κ.λπ.

Εν τέλει, μια πόλη για να είναι ζωντανή χρειάζεται ζωντανούς ανθρώπους. Πρέπει να δοθεί πρόσβαση σε αυτούς τους ανθρώπους, τόσο μέσα από την παροχή/διάθεση χώρων εργασίας όσο και μέσα από τη χρήση του δημόσιου χώρου, ελεύθερα.

Πολιτισμός και χρήμα

Κονδύλια, κονδύλια, κονδύλια. Για όλους τους πιο πάνω λόγους και ακόμα περισσότερους χρειάζονται τα κονδύλια. Είναι απαραίτητα για τον πολιτισμό, την ανάπτυξή του, την πρόσβαση του κοινού σ' αυτόν. Είναι απαραίτητα για τις υποδομές, για τις σωστές ανταμοιβές των δημιουργών, για την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων, για την παρουσίαση αυτών των προγραμμάτων. Είναι απαραίτητη η επένδυση στον πολιτισμό, που επιστρέφει πολλαπλάσια τα οφέλη του.

Λευκωσία και Κυπριακό

Στη συζήτηση η Άννα Μαραγκού έθεσε ένα ακόμη ζήτημα: "Η Λευκωσία έχει να κερδίσει μόνο από την ενοποίησή της", είπε, και όχι μόνο για τους πρακτικούς λόγους που όλοι μπορούμε να φανταστούμε. Το σημαντικό μεσαιωνικό κομμάτι της Λευκωσίας είναι στην άλλη πλευρά, η μισή ταυτότητα της πόλης είναι στην άλλη πλευρά, το ότι δεν είμαστε μόνο δυτικοί φαίνεται ξεκάθαρα στην άλλη πλευρά. Μπορούμε να δεχτούμε αυτήν την ισορροπία στην ταυτότητά μας; Μπορεί ο όποιος τουριστικός σχεδιασμός όχι μόνο της πόλης πια αλλά της ίδιας της χώρας να βασιστεί σε αυτήν την ισορροπία Ανατολής και Δύσης; Μπορεί να την κατανοήσει και να την αφομοιώσει στη στρατηγική του; Εμείς οι ίδιοι μπορούμε να τη δεχτούμε; Αυτά, όμως, είναι δύσκολα, περίπλοκα ερωτήματα. Γι' αυτό ας κλείσουμε με μια παρατήρηση του δρος Γιάννη Τουμαζή που αφορά την ανύπαρκτη πολιτιστική πολιτική για την πόλη και τη χώρα: "Χαίρομαι που έχουμε μαζί μας τον υφυπουργό Τουρισμού, δεν θα ήταν όμως ωραίο σε μια άλλη οθόνη των υπολογιστών μας να βρίσκεται και ένας υφυπουργός Πολιτισμού;"