Στο ντοκιμαντέρ «Το σπίτι από θραύσματα» του Δανού Σάιμον Λέρενγκ Βίλμοντ απονεμήθηκε τελικά ο Χρυσός Αλέξανδρος (που συνοδεύεται από χρηματικό βραβείο 12.000 ευρώ) καλύτερης ταινίας του φετινού 24^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης - ενώ στην ταινία απονεμήθηκε και ένα ακόμη βραβείο, εκείνο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI).

Με την ταινία «Νεαρός Πλάτων» των των Νεάσα Νι Χίαναν και Ντέκλαν ΜακΓκραθ (που είχαμε παρουσιάσει στην προηγούμενη ανταπόκρισή μας) να κερδίζει το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής (που συνοδεύεται από χρηματικό ποσό 5.000 ευρώ).

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τα δεινά που ακολούθησαν κι εξακολουθούν να συνεχίζονται για τον άμαχο πληθυσμό, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τις γυναίκες, δεν μπορούσε να αφήσει αδιάφορο το φετινό φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ήδη από το ξεκίνημά του, οι διοργανωτές είχαν αναγγείλει δυο έκτακτες προβολές, με την ποιητική ταινία μυθοπλασίας «Toloka» του Μιχαήλ Ιλιένκο και το ελληνικό ντοκιμαντέρ «Η μεγάλη Ουτοπία» του Φώτη Λαμπρινού. Η έκπληξη όμως ήταν μια ταινία, ήδη προγραμματισμένη στο Διεθνές διαγωνιστικό πρόγραμμα, «Το σπίτι από θραύσματα» του Δανέζου σκηνοθέτη Σίμον Λέρενγκ Βίλμοντ («Το μακρινό γαύγισμα των σκύλων»), ήδη βραβευμένη σε δυο διεθνή Φεστιβάλ (Σάντανς και Γκέτεμπεργκ).

Βρισκόμαστε στην Ανατολική Ουκρανία σε μια παλιότερη περίοδο, εκείνη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου του 2014. Κι εδώ πρωταγωνιστές είναι τα παιδιά, παιδιά, παιδιά που έχει τοποθετήσει το κράτος στο Κέντρο του Λίσιντσακ, ένα είδος προσωρινού καταφυγίου για να τα προστατέψει από αλκοολικούς ή βίαιους γονείς και γενικά διαλυμένες οικογένειες. Ένα κτίριο που παλιότερα στέγαζε στρατιώτες, και που τώρα στεγάζει αυτά τα παιδιά, για μια περιορισμένη περίοδο, πριν την τελική απόφαση: αν δηλαδή θα μπορέσουν να επιστρέψουν στους γονείς τους (και ίσως μια το ίδιο άσκημη ζωή) ή αν, εννιά μήνες μετά, γίνει αφαίρεση της γονικής μέριμνας και καταλήξουν σε θετούς γονείς ή σε ορφανοτροφείο.

Η κάμερα του Βίλμοντ παρακολουθεί τέσσερα από αυτά τα παιδιά, τη Σάσα, την Εύα, την Αλίνα και τον Κόλια, τόσο στις σχέσεις τους με το γυναικείο προσωπικό που αντιμετωπίζει τα παιδιά με στοργή και κατανόηση (σε μια από τις πιο όμορφες σκηνές μεταμφιέζονται για να τους δημιουργήσουν τη γιορτινή ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων) όσο και στις σχέσεις ανάμεσά τους, με τα κορίτσια να προσπαθούν με διάφορους τρόπους να δημιουργήσουν «κολλητές» φίλες ή να αφηγούνται φριχτά γεγονότα από τη ζωή τους με τους γονείς, και τα αγόρια να καπνίζουν κρυφά  και διηγούνται διάφορες «τρομακτικές» ιστορίες ή να κάνουν διάφορα αστεία, και με τον Κόλια να θέλει να δραπετεύσει πιστεύοντας πώς κοντά στους γονείς του, όσο κι αν εκεί κυριαρχεί η βία και η κακοποίηση, θα είναι καλύτερα από το ορφανοτροφείο. Αν η επιστροφή στο σπίτι μπορεί να φαίνεται σαν εφιάλτης, η ζωή στο Κέντρο έχει τις δικές της στιγμές πόνου αλλά και χαράς και για τα εγκαταλειμμένα αυτά παιδιά, που δεν ξέρουν ποιο μέλλον τους περιμένει, ο σκηνοθέτης αφήνει ανοιχτό ένα παράθυρο ελπίδας για μια πιο ανθρώπινη ζωή.

Δεν είναι βέβαια μόνο στη σημερινή Ουκρανία που ο πόλεμος έχει προκαλέσει τραγωδίες με κυριότερα θύματα τα παιδιά και τις γυναίκες. Οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Συρία και στη Λιβύη, έχουν ξεριζώσει εκατομμύρια ανθρώπους που εδώ και χρόνια αναζητούν απελπισμένα μια καλύτερη ζωή στη Δύση, αφήνοντας τις ζωές τους στα χέρια απάνθρωπων και κυνικών διακινητών που με μοναδικό στόχο το χρήμα τους συχνά τους εγκαταλείπουν σε βάρκες στ’ ανοιχτά της θάλασσας να πνιγούν.
Αυτή την τραγωδία προσφύγων και μεταναστών καταγράφει ο γνωστός φωτογράφος και φωτορεπόρτερ Γιώργος Μουτάφης στην ταινία του, «Το άλλο μισό» («The Other Half»).

Ένα πρόσωπο που, ενώ μικρός «έπαιζε ξύλο» με τους άλλους», εννοώντας τους μετανάστες, όπως αναφέρει ο ίδιος στην ταινία, όταν μεγάλος πια, κατέληξε ναύτης στην Πάτρα, ανακάλυψε πως κι αυτοί είναι άνθρωποι σαν κι εμάς κι άρχισε να τους γνωρίζει και να τους φωτογραφίζει. Από το 2009 μέχρι το 2021, φωτογράφιζε και τραβούσε βίντεο, από Πάτρα, Λέσβο, Έβρο, κι αλλού, ένα υλικό που αποφάσισε να μετατρέψει στο συγκλονιστικό αυτό, σπαραχτικό ντοκιμαντέρ.

Από τα πρώτα πλάνα με τους ακτοφύλακες στο σκάφος του λιμενικού να πλησιάζει ένα γεμάτο με μετανάστες φουσκωτό και ν’ αρχίζουν να τους βρίζουν προσπαθώντας ν’ ανακαλύψουν τον Τούρκο διακινητή μέχρι τις σπαραχτικές σκηνές που ακολουθούν, με ολόκληρες οικογένειες, ή γυναίκες και παιδιά αποσπασμένα, πρόσωπα ταλαιπωρημένα, πεινασμένα, να προσπαθούν  να περάσουν κάποια σύνορα ή να επιβιώσουν από το κρύο και την πείνα, σε προσωρινές, άθλιες σκηνές μέσα σε δάση ή στην άκρη του δρόμου, ο Μουτάφης καταγράφει με αμεσότητα, λεπτομέρεια και επιμονή το καθημερινό τους δράμα.

Μέσα από σκηνές που σε ταρακουνούν και σε συγκινούν, σκηνές με ανθρώπους που έχουν περάσει τα μύρια όσα (διασχίζοντας χιλιάδες χιλιόμετρα, μέσα σε πλοία, στην έρημο, σε ποτάμια, δάση και θάλασσες), άλλοτε από το μακρινό Αφγανιστάν κι άλλοτε από την πιο κοντινή Συρία, για να φτάσουν, μέσω Τουρκίας, σε κάποιο ελληνικό ή στη Βόρειο Ελλάδα, με την ελπίδα να προχωρήσουν στην υπόλοιπη Ευρώπη (Αυστρία ή Γερμανία, στοχεύουν οι περισσότεροι) και παρά τις κακουχίες και τις απώλειες, ακόμη κι όταν χωρίζονται από την υπόλοιπη οικογένεια (με μέλη της συχνά να έχουν πνιγεί στη θάλασσα), να στοχεύουν, να ελπίζουν για μια καλύτερη, πιο ανθρώπινη ζωή.  Ανάμεσά τους και μια από τις πιο συγκινητικές σκηνές της ταινίας, εκείνη με τον φωτογράφο/σκηνοθέτη να  αφηγείται την ανακάλυψη ενός οκτάμηνου νεκρού μωρού, σ’ ένα απόμερο δύσβατο μέρος της Λέσβου, και να το μεταφέρει, «βαρύ σαν κομμένο μάρμαρο», όπως το αισθάνθηκε, στην κοντινή πόλη για να το θάψει.

Με τον Ρίτσαρντ Ντέιβις, εφευρέτη ενός κρυμμένου αλεξίσφαιρου, καταπιάνεται στο ντοκιμαντέρ του, «Δεύτερη ευκαιρία» Ο Ραμίν Μπαχράνι. Ο Ντέιβις, ιδιοκτήτης μιας πιτσερίας, αποφασίζει, επηρεασμένος από την «παράδοση» του βετεράνου του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου πατέρα του, να στραφεί στη δημιουργία ενός αλεξίσφαιρου («μεταφορά για την ίδια την Αμερική», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος) που, κρυμμένο μέσα από τη στολή, να σώζει τους αστυνομικούς από τα πυρά εγκληματιών. Ο ίδιος ο Ρίτσαρντ καυχάται πως έχει αυτοπυροβοληθεί 196 φορές, φορώντας το αλεξίσφαιρο γιλέκο του, στις επιδείξεις των ικανοτήτων της ανακάλυψης του σε διάφορους αστυνομικούς σταθμούς, για να πείσει την αστυνομία να αγοράσει το γιλέκο του.
Έξυπνος μπίζνεσμαν ο Ντέιβις, με διαφημιστικά φιλμάκια που γύριζε ο ίδιος με τον εαυτό του και μέλη της οικογένειάς του, καθώς και με αστυνομικούς να αναπλάθουν τις στιγμές που το αλεξίσφαιρο γιλέκο έσωσε τη ζωή τους, έφτιαξε ένα πετυχημένο εργοστάσιο για την εταιρία του, «Δεύτερη Ευκαιρία» καταφέρνοντας, σώζοντας ζωές, αλλά και βοηθώντας στην επιβίωση του μύθου για τα όπλα, να πραγματοποιήσει το πολυπόθητο «αμερικανικό όνειρο» και να γίνει διάσημος και πάμπλουτος. Ο Μπαχράνι σκηνοθετεί την ταινία του με χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, με στόχο να δείξει πως πίσω από την ιστορία του γιλέκου βρίσκεται η αμερικανική μανία της οπλοχρησίας και η αγιοποίηση των ηρώων του Φαρ Ουεστ.

(ΚΥΠΕ/ΝΦ/ΚΧΡ)