Μια πολύ μεγάλη οικογενειακή ιστορία εκτείνει ακόμη περισσότερο σε βάθος χρόνου τη ζωή του Δημήτρη Πιερίδη. Με καταβολές από τη Ζάκυνθο, η οικογένεια Πιεράκη βρέθηκε στην Κύπρο το 1753. Ζακυνθινοί με βενετική υπηκοότητα, πέντε οικογένειες εγκαταστάθηκαν στη Λάρνακα και αποτέλεσαν μια ελίτ του πνεύματος στην παραλιακή πόλη που ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα.

«Ήταν πολύ μορφωμένοι και πολύγλωσσοι με αποτέλεσμα να αναλάβουν πολλά προξενεία. Οι δικοί μας ήρθαν το 1753: ο γιος Δημήτριος ως πρόξενος και ο πατέρας Πιεράκης ως δραγομάνος. Και έμειναν στη Λάρνακα έντεκα γενιές.»

Σήμερα, ο Δημήτρης Πιερίδης ζει στον δεύτερο όροφο του Μουσείου Πιερίδη που είναι τοποθετημένο στον ισόγειο χώρο του πατρικού σπιτιού του, ενός υπέροχου αρχοντικού του 19ου αιώνα. Πρόκειται ίσως για το παλαιότερο ιδιωτικό μουσείο στην Κύπρο στο οποίο παρουσιάζεται η πλούσια αρχαιολογική συλλογή της οικογένειάς του.

Η συλλογή ξεκίνησε από τον Δημήτριο, που σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία και βρέθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου για τέσσερα χρόνια, προτού επιστρέψει στην Κύπρο. Βρισκόμαστε στο έτος 1830 και ο Δημήτριος, φτάνοντας στην Κύπρο αντίκρυσε τη μαζική, παράνομη εξαγωγή των κυπριακών αρχαιοτήτων. Άρχισε να συλλέγει και έκτοτε εμπλουτίζουν τις συλλογές πέντε γενιές. Με ποιο τρόπο δημιούργησε τη συλλογή του;

«Αντί να τα αφήνει να εξάγονται, αύξησε τις τιμές κι έρχονταν κοντά του οι διάφοροι χωρικοί που έβρισκαν αρχαιότητες παντού, διάσπαρτες στην Κύπρο. Τα αγόραζε και τα προστάτευσε στον τόπο. Και οποία ειρωνία, μετά από 150 περίπου χρόνια, το 1964-74 έκανα το ίδιο πράγμα εγώ, όταν οι Τουρκοκύπριοι αυτοεγκλωβίστηκαν στους θύλακες, η Αστυνομία δεν μπορούσε να μπει και συνεχιζόταν τότε η παράνομη εκσκαφή. Και δυστυχώς πολλές σπουδαίες Νεκροπόλεις ήταν στα κατεχόμενα. Το ίδιο λοιπόν έκανα κι εγώ. Διπλασίασα τις τιμές, ερχόντουσαν κοντά μου και έτσι μάζεψα 625 αριστουργήματα κυπριακής τέχνης τα οποία προστέθηκαν στις συλλογές. Ένα μήνα πριν την εισβολή, τον Ιούνιο 1974, είχε γίνει τόσο μεγάλη η συλλογή που είπα στον εαυτό μου «εσύ είσαι ένας προσωρινός θεματοφύλακας και εις μνήμην των προγόνων σου θα ιδρύσεις κοινωφελές ίδρυμα και θα δωριθούν όλα σε αυτό.»

Έργα και Ημέρες

Σήμερα, ο κ. Πιερίδης μπορεί να υπερηφανεύεται για τη δημιουργία μιας σειράς από μουσεία σε συνεργασία με φορείς και ιδιώτες.

Προχώρησε σε καταπίστευμα με την Τράπεζα Κύπρου και σε συνεργασία με το Πολιτιστικό της Ίδρυμα. Δημιούργησε, επίσης, εκτός από το Μουσείο Πιερίδη στην καρδιά της Λάρνακας, το Εθνογραφικό Μουσείο της Αυγόρου, το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας, τη Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Τέχνης Πιερίδη, το Μουσείο Θάλασσα στην Αγία Νάπα, το Ίδρυμα Γιώργου Τορναρίτη – Δημήτρη Πιερίδη Θαλάσσιας ζωής. Κιαι στην Αθήνα, την Πινακοθήκη Πιερίδη που μεταφέρθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Αθηναϊς στον Κεραμικό ενώ εις μνήμη του Δημήτριου Πιερίδη δώρισε 70 έργα τέχνης και έγινε στην Παλιά Αποθήκη του Τελωνείου στην Ερμούπολη της Σύρου η Πινακοθήκη των Κυκλάδων. Με την Κυπριακή Κυβέρνηση, συνδημιούργησε το Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα.

«Έτσι φτάσαμε στα εννέα μουσεία – πινακοθήκες – πολιτισμικούς πυρήνες οι οποίοι θα μείνουν, ελπίζω, εσαεί. Το σημαντικότερο, αν ζω και είμαστε καλά, θα το δημιουργήσουμε σε μια ελεύθερη πόλη της Αμμοχώστου. Γιατί εκεί ζούσα, εκεί ήταν τα ναυτιλιακά μας γραφεία και τα ξενοδοχεία. Μια Πέμπτη πρωί μου είπαν 'ό,τι έχτισες στα πιο δημιουργικά σου χρόνια είναι τούρκικο'. Έκτοτε ζω με την ελπίδα, όπως και τόσοι άλλοι».

Το ψυχολογικό χάσμα μετά το 1974

Αμέσως μετά την εισβολή, ο κ. Πιερίδης βρέθηκε στην Αθήνα όπου έζησε μέχρι το 1996. Εκεί δημιούργησε την Πινακοθήκη Πιερίδη, με έργα ελλαδικής και κυπριακής ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής. Θέλησε, όμως, να διαλύσει το «ψυχολογικό χάσμα στην Ελλάδα, ότι φταίνε οι Έλληνες και η Χούντα» για ό,τι συνέβη στην Κύπρο.

«Με έργα ενός Κύπριου συλλέκτη και την παρουσία του εκάστοτε Πρέσβη της Κύπρου στην Ελλάδα αλλά και του Γιώργου Γεωργή που τότε ήταν υπεύθυνος του Σπιτιού της Κύπρου, επισκεφτήκαμε 32 πόλεις και νησιά της Ελλάδας, μεταφέροντας το σύνθημα 'Ενιαίος και Αδιαίρετος ο πολιτισμός Ελλάδας-Κύπρου'. Ετσι συνέβαλα κι εγώ σ' αυτό το λιώσιμο, αν θέλετε, του ελάχιστου πάγου που είχε παραμείνει.»

Πέραν τούτου, ο κ. Πιερίδης μετέφερε τις κυπριακές αρχαιότητες στο εξωτερικό ενώ μέσα από την πλούσια δράση δέχτηκε ανώτερες τιμητικές διακρίσεις από εννέα αρχηγούς ευρωπαϊκών κρατών.

«Είναι μια αναγνώριση την οποία με πολλή ευγνωμοσύνη δέχτηκα», αναφέρει ο κ. Πιερίδης, ο οποίος την ερχόμενη Τετάρτη θα τιμηθεί από τον Δήμαρχο Λευκωσίας Κωνσταντίνο Γιωρκάτζη για την καθοριστική του συμβολή στη δημιουργία του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών Λευκωσίας.

«Όταν η αναγνώριση προέρχεται από τον δικό σου χώρο, έχει άλλο συναίσθημα» σχολιάζει ο ίδιος για την τιμητική εκδήλωση της 30ης Οκτωβρίου.

Η δημιουργία του NiMAC

Περιγράφει ο κ. Πιερίδης: «Ο δρ Λεύκος Μίντλετον στις αρχές του '80 ήταν δημοτικός σύμβουλος. Εγώ τότε μεταφέρθηκα από τον Πειραιά στη Γλυφάδα. Ήρθε ο Μίντλετον και ενθουσιάστηκε με την Πινακοθήκη που φιλοξενούσε τότε χίλια εξήντα έργα.

Επιστρέφοντας στην Κύπρο, το είπε στον φιλοπρόοδο και αναμορφωτή Λέλλο Δημητριάδη ο οποίος κατέφτασε. «Δημητράκη μου, να κάνουμε ένα Κέντρο Τεχνών και στη Λευκωσία». Του λέω «Δήμαρχε μου, όσα βλέπεις εδώ είναι σε συνεργασία με τοπική αυτοδιοίκηση που τα κάνουμε. Ευχαρίστως για την πρωτεύουσα μας, αλλά χρειάζεται και το ανάλογο κτήριο.» Και αποκρίθηκε: «Πάμε πίσω στην Κύπρο μαζί, έχω κάτι να σου δείξω».

Η Παλιά Ηλεκτρική πήρε φωτιά το 1947 και εγκαταλήφθηκε. Ωραίος ο χώρος, τεράστιος. Προστέθηκε και το διπλανό Γκαράζ χάρη στην άλλη φιλοπρόοδο δημοτική σύμβουλο, Λία Τσεριώτη, με μια δωρεά του Σωματείου Ελληνίδων και έγινε ο υπέροχος ενιαίος χώρος. Βέβαια, έπρεπε να ενοικιαστεί από την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου. Ευτυχήσαμε γιατί Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν τότε ο φιλότεχνος Γιώργος Βασιλείου που λάτρευε την Πινακοθήκη μου και με ένα πολύ, αν θέλετε, μικρό ενοίκιο, συμβολικό, δόθηκε στον Δήμο Λευκωσίας με την προϋπόθεση να συνεργαστεί με το Ίδρυμα Πιερίδη και να γίνουν όσα έγιναν τα τελευταία 25 χρόνια. Προς μεγάλη μου ικανοποιήση γιατί έγιναν εκεί σπουδαίες εκθέσεις. Έτσι έγινε το Κέντρο Τεχνών. Με γρήγορες αποφάσεις.»

Μια ζωή στην τέχνη

Η ζωή του Δημήτρη Πιερίδη υπήρξε εξ αρχής συνυφασμένη με την τέχνη. Μεγαλώνοντας, θα μπορούσε να την αρνηθεί. Δεν το έκανε. Αντίθετα, διασφάλισε ότι η συλλογή έργων τέχνης των γονιών και των παππούδων και των προπάππων του, δεν πρέπει στο μέλλον να επαφίενται στην καλή διάθεση ή στην αγάπη ενός επόμενου Πιερίδη. «Εξ ου και η απόφαση μου να δωριθούν όλα σε ένα κοινωφελές ίδρυμα το οποίο θα υπάρχει εσαεί με μια μεγάλη τράπεζα σε καταπίστευμα. Δεν μπορείς να υποχρεώσεις κανένα από τους συγγενείς σου να αγαπά τα ίδια πράγματα που αγαπάς εσύ. Εγώ όμως γεννήθηκα σε έναν χώρο τέτοιο. Έβλεπα τον σεβασμό και την αγάπη του μεν πατέρα μου στην αρχαιολογία, της δε μητέρας μου στην Εθνογραφία, στη Λαϊκή τέχνη. Και ήταν φυσικό από τη μία να μην είμαι ευτυχής, να μην μπορώ να παίξω μέσα στο σπίτι αφού ήταν όλα αρχαιότητες και μπορούσε να ήταν και εύθραυστες που ήταν, και έσπασα και έναν σπουδαίο αμφορέα μια φορά παίζοντας ξιφομαχία. Ευτυχώς υπήρχε ο μεγάλος κήπος όπου με στέλνανε με τους φίλους μου και παίζαμε. Το μόνο που άκουγα ήταν 'έξω στον κήπο', δεν μου έλεγαν ποτέ 'μπες στο σπίτι' γιατί ήταν ένα μουσείο!

Αλλά έβλεπα τέτοια αγάπη που άρχισα κι εγώ να αισθάνομαι το ίδιο πράγμα. Ήταν 100% μέρος της ζωής μου. Μόνο το χρώμα μού έλειπε. Και στο δωμάτιό μου, έκοβα περιοδικά με φωτογραφίες από πίνακες ζωγραφικής πολύχρωμους και τα κολλούσα στους τοίχους για ολίγην αισιοδοξία γιατί όλα τούτα, ιδίως τα κομμένα κεφάλια της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου, να διέρχεσαι το βράδυ τα 22 δωμάτια και να είναι όλα σβηστά και να βλέπεις τα κομμένα κεφάλια, δεν ήταν ό,τι πιο ευχάριστο για ένα επτάχρονο. Και ίσως να μην τα αγαπούσα σε αυτή την ηλικία. Μετά άρχισα να αντιλαμβάνομαι την αξία τους.»

Λέει για... 

• Σύγχρονη τέχνη: Την αγαπώ, φτάνει να μην είναι υπεραπλουστευμένη. Δεν μπορώ να δεχτώ τον κλασικό γλύπτη να εργάζεται για μήνες πάνω στο μάρμαρο για να παρουσιάσει ένα αριστούργημα και να έρχονται νεότεροι σήμερα και ακολουθώντας είτε αμερικανική ή ευρωπαϊκή τέχνη, να παρουσιάζονται με υπεραπλουστευμένα πράγματα και να πρέπει εσύ να διεισδύσεις και να καταλάβεις τι θέλει να πει και τι εννοεί.


• Οι συλλέκτες: Νομίζω πως όσο αφορά τους μη ζώντες καλλιτέχνες, οι συλλέκτες επιλέγουν ένα έργο αποκλειστικά μόνο βάσει της επικοινωνίας που έχει ο συλλέκτης με το έργο. Αν του αρέσει, αν θέλει να το αποκτήσει. Για τους σύγχρονους, ζώντες καλλιτέχνες, πρέπει να ομολογήσω πως για μένα έπαιξε μεγάλο ρόλο η γνωριμία και η φιλία μου μαζί τους, ιδίως τους πολύ σημαντικούς της γενιάς του '60 οι οποίοι εξήγαγαν την ελληνική τέχνη στο εξωτερικό: Τάκης, Παύλος, Δημητρης Μυταράς, Αλέκος Φασιανός, Κώστας Τσόκλης, Κώστας Πανιάρας, Παναγιώτης Τέτσης. Αυτοί εξήγαγαν την ελληνική τέχνη.


• Η διεθνής εμβέλεια ενός καλλιτέχνη: Είναι το Α και το Ω όσον αφορά τη φήμη του αλλά κι αυτοί άνθρωποι είναι και την οικονομική του ενίσχυση.


• Ο Φασιανός: Ήξερε να κάνει δημόσιες σχέσεις, ήταν και στο Παλάτι του Ελυζέ προσκεκλημένος συνέχεια. Μια φορά ήταν στο Γκραν Παλέ και είχε έργα του σε δύο γκαλερί στο Παρίσι. Με παρακάλεσε να πάω και πήγα. Στην γκαλερί Κρεζεβό είχε οκτώ έργα του Φασιανού, το ένα πιο ωραίο από το άλλο, και διάλεξα τον Πυγμαλίωνα. Σε λίγο βλέπω αστυνομία, τι συμβαίνει; Ερχόταν η σύζυγος του Πρωθυπουργού Λοράν Φαμπιούζ που πρόσφατα ήταν υπουργός Οικονομικών. Αγκαλιές φιλιά με τον Φασιανό, βλέπει τα έργα, λέει 'αυτό θέλω' και δείχνει τον Πυγμαλίωνα. Την ενημέρωσε η κ. Κρεζεβό ότι πήρε τον πίνακα ένας συλλέκτης και ζήτησε να με δει. Υποβάλλω εγώ τα σεβάσματά μου και λέει 'σας παρακαλώ, θα το έχω στο προσωπικό μου γραφείο, το θέλω οπωσδήποτε αυτό το έργο de notre Fasianos (του Φασιανού μας)'. Και γυρίζω και της λέω 'Μαντάμ, να αρκεστείτε εσείς στη notre dame'. Έτσι μου άφησε τον Πυγμαλίωνα και πήρε κάτι άλλο.


• Κυπριακές αρχαιότητες στο MET: Δύο χιλιάδες μετά Χριστόν στη Νέα Υόρκη, στα εγκαίνια των αιθουσών με κυπριακές αρχαιότητες στο Metropolitan Museum of Art, μαζί με τον Πρόεδρο Κληρίδη. Γυρίζω και του λέω 'πρόεδρε, με την παρουσία μας νομιμοποιήσαμε την αρχαιοκαπηλία του Λουι Πάλμα ντι Τσεσνόλα.' Και πολύ σωστά γυρίζει και μου λέει 'Ναι Δημήτρη μου, αλλά είκοσι χιλιάδες επισκέπτες την ημέρα, βλέπουν την Κύπρο'. Εάν αυτά τα έργα βρισκόντουσαν στην Κύπρο, πού θα ήταν, στις αποθήκες των επαρχιακών μουσείων;


• Τα γλυπτά του Παρθενώνα: Είναι μια ξεχωριστή υπόθεση, γιατί αποτελούν μέρος ενός ενιαίου αριστουργήματος της αρμονίας στην αρχιτεκτονική στον υπερθετικό βαθμό που είναι ο Παρθενώνας. Εκεί ανήκαν και ανήκουν. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα θα είναι στο πολύ ωραίο μουσείο της Ακρόπολης και θα γυρίζεις το κεφάλι σου και θα βλέπεις τον Παρθενώνα. Εχει τα καλά του ότι στο Βρετανικό Μουσείο τα βλέπουν χιλιάδες χιλιάδων, αλλά από την άλλη σκεφτείτε, αν κάθε χώρα ζητούσε πίσω τις αρχαιότητες της.


• Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο: Νομίζω πως λειτουργικά θα είναι πολύ καλό. Είναι έξυπνα φτιαγμένο και νομίζω πως με μια μουσειολογική τοποθέτηση με αγάπη και γούστο, θα είναι ένα ωραίο μουσείο.