Η θεωρία του Αριστοτέλη ότι "η ύλη φέρει μέσα της την αρχή της κίνησης και της μεταβολής, αλλά παίρνει μορφή και εικόνα με την παρέμβαση του νου" αποτέλεσε από τη δεκαετία του '80 για τον Θεόδουλο το έναυσμα για την εικαστική του έρευνα στην αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα σε δύο αντίθετους πόλους, τον υλικό και τον άυλο. Σε μια πορεία που μετρά γύρω στα σαράντα χρόνια, η εικαστική του πρόταση είναι αποτέλεσμα μελέτης και έρευνας γύρω από τον άνθρωπο σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο. Με δημιουργικό κύτταρο τις δομικές δυνατότητες της ελάχιστης μορφικής μονάδας, του τετραγώνου και του κύκλου, ανακαλύπτει τις άπειρες όψεις ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου κόσμου. Μιας μεταβολής που, κατά τον ίδιο, είναι όχι απλώς αντιληπτή αλλά συναρπαστικά απολαυστική έως τραγικά ασύλληπτη.

Στην τωρινή του ατομική έκθεση στο Κέντρο Τέχνης Διάτοπος προτείνει μια νέα "Νοητική γεωγραφία", συνέχεια της "Προσωπικής γεωγραφίας" που δημιούργησε πριν από δύο χρόνια στην πλατεία του Λούβρου, στο Παρίσι. Με τις νέες του δημιουργίες πραγματεύεται την πρωτογενή ύλη και τα εν δυνάμει συμβολικά αποτυπώματα που αφήνει ο ανθρώπινος νους στον χώρο και ανακαλύπτει τον χρόνο μέσα από τη μορφή και την εικόνα, εμπλουτισμένη με μνήμες, χαρακτηριστικά και συμπτώματα της εποχής του. Για τον ίδιο η τέχνη είναι ένα υπαρξιακό παιχνίδι. Ένα παιχνίδι με τις πρώτες ύλες του τόπου που γεννήθηκε και μεγάλωσε, με τα χρώματα, με τον βυζαντινό ρυθμό του τοπίου, στοιχεία τα οποία διαμόρφωσαν τον δικό του ρυθμό σκέψης και έρευνας που κωδικοποιούνται χρόνο με τον χρόνο όπως ακριβώς οι διαδοχικές επιστρώσεις που αφήνει ο χρόνος στο πέρασμά του. Ανάγκη του ιδίου όχι μια νοσταλγική θέαση του παρελθόντος, αλλά η σύνταξη της δικής του γλώσσας για να προσδιορίσει στοιχεία κοινά και διαχρονικά.

Αυτόφωτο - Ετερόφωτο, 1996, προβολή διαφάνειας. TV 4.5. Αλουμίνιο.

Πρώτο και βασικό εικαστικό μέσο έκφρασης του Θεόδουλου είναι οι ασπρόμαυρες οθόνες που τρεμόσβηναν τον τελευταίο βρόγχο μιας πρώιμης τεχνολογικής εποχής, παγιδευμένες σε τσιμεντένιους δομημένους μονόλιθους... Από κει ξεκίνησε για να εξερευνήσει τον διάλογο ή την αντιπαράθεση της συμπαντικής ύλης με το ρευστό φως. Aρχή του, η ρήση του Αριστοτέλη ότι η εικαστική φόρμα έχει νόημα μόνο όταν αποτελεί τεκμήριο του τρέχοντος χρόνου, βάζοντας πάντα σε διάλογο την ύλη, το άυλο και τη σκέψη, την κατεξοχήν ενέργεια στη δυναμική της μεταμόρφωσης της εικόνας και του χρόνου. Κατά τον ίδιο, "κουβαλούμε ένα φως μέσα μας και ένα φως έρχεται απ' έξω, δηλαδή το εξωτερικό φως σου αλλοιώνει το κέλυφος. "Έτσι είναι και η ψυχή μας, ουσιαστικά μεταπλάθεται αλλά με ενδιαφέρει να μεταπλάθεται αρμονικά".

Επιστρώσεις / Αστικό πεδίο, 2018 / 180 X 120 εκ. ανάγλυφο σε τσιμέντο, μεταλλογενή πετρώματα σε ξύλο.

Όπως το ιστορικό παλίμψηστο, έτσι και οι επιστρώσεις του χρόνου διαδέχονται η μια την άλλη. Και ο εκάστοτε χρόνος έχει μορφή και εικόνα εμπλουτισμένη με μνήμες, χαρακτηριστικά και συμπτώματα της εποχής. Ο Θεόδουλος μένει πιστός στα αρχέτυπα σχήματά του, τα οποία χρησιμοποιεί ως κύτταρα δόμησης, όπως ο κώνος, η σφαίρα και ο κύβος, τα πρωτογενή υλικά του, όπως τα μεταλλεύματα, το νερό και η φωτιά, τις επαναλαμβανόμενες γεωμετρικές φόρμες του που λειτουργούν και ως υποδομή των ψηφιακών ρευστών εικόνων και προβολών. Ως μια εικαστική ιεροτελεστία μετασχηματισμού υλικών και αρχέτυπων σε μορφοποίηση του χρόνου. Αξιοποιεί υλικά όπως το τσιμέντο και τα μεταλλογενή πετρώματα από την Κύπρο για να δημιουργήσει ανάγλυφες, γλυπτικές επιφάνειες. "Έχω ζήσει από την εποχή του χαλκού μέχρι την τεχνολογία της τρισδιάστατης εικόνας. Αν πάω πίσω στην παιδική μου ηλικία θυμάμαι το πλιθαρένιο σπίτι που ζούσαμε, έχω ζήσει τη γη, έχω ζήσει τα πετρώματα, έχω κυριολεκτικά φάει χώμα". Αργότερα, η πρώτη του εμπειρία με την κινούμενη εικόνα ήταν το 1964 στους βομβαρδισμούς της Tηλλυρίας με την ασπρόμαυρη τηλεόραση. "Μαζευτήκαμε όλοι μπροστά στην τηλεόραση, όπως στο 'Σινεμά ο Παράδεισος', και παρακολουθούσαμε τους βομβαρδισμούς...". "Αυτές είναι οι δικές μου μνήμες. Αυτό το πράγμα με ενδιαφέρει. Παράλληλα, υιοθετώ μια πρωτόγονη τεχνολογία γιατί δεν γεννήθηκα στα εργαστήρια της Sony, ούτε στη Silicon Valley. Τις εμπειρίες μου τις συνδέω με τις ρίζες μου ώστε να προσδιορίσω τη μορφή και την εικόνα του δικού μας χρόνου - ο χρόνος δεν είναι ποτέ ο ίδιος για όλους έστω κι αν ζούμε στο οικουμενικό χωριό".



Ιερός κήπος Ι, 2017 / εγκατάσταση, μεταλλογενή πετρώματα, τσιμέντο, ανοδιωμένες ρίζες. 

Μικρός, έξι χρονών, ο Θεόδουλος επισκέφθηκε το μεταλλείο του χαλκού στο Μιτσερό, κοντά στη γενέτειρά του, εκεί που είναι σήμερα η κόκκινη λίμνη. Οι μεταλλωρύχοι αποκαλούσαν την περιοχή "Αποκάλυψη", μια τρύπα στη γη που παρέπεμπε σε μεταφυσικές εικόνες. Στην πορεία προς τον Ξερό, συνοδεύοντας τον γείτονά του για να μεταφέρουν το μετάλλευμα, έμεινε έκθαμβος μπροστά στην ακρογιαλιά, όπου υπήρχε μια γραμμή κόκκινη από τον οξειδωμένο σίδηρο. Αυτές οι εικόνες, μαζί με το λαμπύρισμα του φωτός στην άκρη της γαλαρίας όταν έκανε με τους φίλους του τις απογευματινές βόλτες με τα ποδήλατα, καθόρισαν τη σκέψη του. Προερχόμενος από αγροτική οικογένεια, περνούσε αρκετό χρόνο στα χωράφια με την οικογένειά του και καθώς φύτευαν στα χωράφια έβρισκαν όστρακα και σπασμένα αρχαία αντικείμενα. Αυτές οι διαδοχικές επιστρώσεις που αφήνει πίσω του ή φέρνει μαζί του ο χρόνος, και ανακάλυψε μικρός, αποκαλύπτουν πολλαπλά στρώματα μνήμης, αποτελούν γι' αυτόν τον ομφάλιο λώρο μεταξύ της γης και της ιστορίας, στοιχεία που είναι πάντοτε παρόντα στο έργο του. Καθοριστικές στιγμές της παιδικής του ηλικίας ήταν η επαφή με τη βυζαντινή τέχνη και τους βυζαντινούς ήχους που πρωτάκουσε από τον ψάλτη πατέρα του.



Κύτταρα / Έγκωμη, 2017 / εγκατάσταση, μεταλλογενή πετρώματα, τσιμέντο, ανοδιωμένες ρίζες. 

Υιοθετώντας ως βασικά χρώματα ώχρες, οξείδια του χαλκού και του σιδήρου σε ένα ιδιόμορφο πάντρεμά τους με το τσιμέντο, δημιουργεί ανάγλυφα αναπτύγματα μιας κωδικοποιημένης κυπροσυλλαβικής γραφής, που η δομή της ταυτίζεται με την ορθογωνική δόμηση του χαλκολιθικού οικισμού της αρχαίας Έγκωμης. Οι λεπτές ανάγλυφες επιστρώσεις - ίχνη στο τσιμέντο χαράσσουν μνήμες πολεοδομικών επεμβάσεων, δημιουργώντας, με διευρυμένης μορφής ζωγραφικές συνθέσεις, μια αυθαίρετη νοητική γεωγραφία.

Πρόκειται για μια ζωγραφική ανάπτυξη μιας ιδέας που συσχετίζει την αρχιτεκτονική με τη γραφή. Στην ηλεκτρονική επεξεργασία της εικόνας αποκαλύπτονται τα ελάχιστα μόρια με τα οποία είναι δομημένο το Σύμπαν. Ο κύκλος, η σφαίρα, ο κώνος, φόρμες χωρίς χρονική ηλικία και καταγωγή, φόρμες ανοικτές και με καταπληκτικά εργαλεία δόμησης. Αναλύοντάς τα κανείς, φτάνει στην πρωτόγονη μορφή κυττάρου. Πάνω σε αυτήν τη λογική κτίζεται και η ηλεκτρονική εικόνα. Η δουλειά βασίζεται στη διαδικασία ανάπτυξης της κυτταροειδούς δομής, αντλώντας από τον αρχαιολογικό χώρο της Χοιροκοιτίας και της Έγκωμης - κυκλική στη Χοιροκοιτία και ορθογωνική στην Έγκωμη. Ουσιαστικά, παίζει με τη μετάλλαξη αυτών των πρωταρχικών δομών που μπορούν να αποδοθούν σε άπειρους συνδυασμούς. Στη χαλκολιθική Έγκωμη κυριαρχεί η ορθογωνική δόμηση όπου και πάλι η κυτταροειδής κατασκευαστική συμπεριφορά είναι εμφανής. Σε ένα εγχείρημα μετατροπής της κυπροσυλλαβικής γραφής (από πλακέτα της Έγκωμης που βρίσκεται στο Λούβρο) σε ηλεκτρονική ανάλυση της εικόνας, με έκπληξη, διακρίνονται αφηρημένα μεν αλλά ταυτισμένα συμπτώματα ρυθμού δημιουργίας της αρχαίας πόλης. Δηλαδή, 10.000 χρόνια αργότερα το κύτταρο αποτελεί και πάλι κύριο συστατικό στοιχείο στη δημιουργία, αυτήν τη φορά του ηλεκτρονικού τοπίου της απεραντοσύνης της οπτικής πραγματικότητας και κάθε επιστημονικής ηλεκτρονικής επεξεργασίας.



Κύτταρα, 5 ημισφαίρια διαμ. 30 εκ. σε τσιμέντο, εκτύπωση σε γυαλί. 

Μπορεί όμως η τεχνολογία να παραγάγει τεχνολογικά προϊόντα τα οποία μπορούν να εκφράσουν το ανθρώπινο συναίσθημα; Η εξέλιξη των τελευταίων είκοσι χρόνων της τεχνολογίας είναι ενδιαφέρουσα. Τον Θεόδουλο τον ενδιαφέρει η τεχνολογία στον βαθμό που αυτή αφήνει τη σφραγίδα της στον ανθρώπινο νου και τη συμπεριφορά. Η ασπρόμαυρη εικόνα που χρησιμοποίησε κάποτε καθόρισε την εποχή της έντονα. Ποια είναι η σχέση μέλλοντος και παρελθόντος χρόνου; "Ο μόνος τρόπος να μετρήσουμε το μέλλον είναι να γνωρίσουμε το βάθος και την ποιότητα του παρελθόντος. Γιατί άραγε οι αφηρημένες έννοιες του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, γιατί τα απόλυτα θεωρήματα του Πυθαγόρα παραμένουν αδιαμφισβήτητα και ακόμη ζωντανά; Στη νεολιθική Χοιροκοιτία συναντάμε για πρώτη φορά την κυτταροειδή κυκλική δόμηση για να στεγάσει τον άνθρωπο".
Οι εικόνες της σειράς αυτής κάπου στη Μέση Ανατολή, παρμένες από το Google Maps, μοιάζουν να είναι δομημένες με κύτταρα σαν μια κυψέλη, χαρακτηριστικό φαινόμενο της εποχής μας. "Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η επίδραση που αφήνει πάνω στο πετσί μας η τεχνολογία και νομίζω τα έργα μου έχουν πάντα μια σχέση αυτού του αμφίρροπου που κουβαλάμε μέσα μας εμείς που ζήσαμε τη σχέση με τη γη και το περιβάλλον, τη σχέση με τις νέες επιδράσεις που μπαίνουν, τις νέες επιστρώσεις που πιάνει το πετσί μας από τη σύγχρονη τεχνολογική εποχή".

* Η έκθεση του Θεόδουλου Γρηγορίου "Νοητική Γεωγραφία" παρουσιάζεται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Διάτοπος μέχρι τις 8/12. Τηλ. 22766117.

Γράφει η Μαρίνα Σχίζα / Φωτογραφίες Ελένη Παπαδοπούλου