Μια έρευνα στην Ελλάδα καταδεικνύει το κακό χάλι στο οποίο αφήνονται να ζουν οι εικαστικοί καλλιτέχνες της χώρας. Τα αποτελέσματά της, θα μπορούσε κάλλιστα να αφορούν την Κύπρο αναγνωρισμένο από την πολιτεία, που κατά τα άλλα ξέρει να μετακαλεί καλλιτέχνες στις επετείους και στους τοίχους υπουργικών γραφείων.

Στις 12 Φεβρουαρίου παρουσιάστηκε στην Ελλάδα μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έρευνα για τις συνθήκες εργασίας και βιοπορισμού των εικαστικών καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στη χώρα. Την έρευνα πραγματοποίησε το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με τον Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης [MOMus] και καταδεικνύει, ουσιαστικά, πώς ζουν οι εικαστικοί καλλιτέχνες στη γειτονική μας χώρα.

Το προφίλ των εικαστικών

Πεντακόσιοι ενενήντα ένας καλλιτέχνες, άνδρες (38%) και γυναίκες (62%) ηλικιών από 32 μέχρι 57 ετών, απάντησαν στα ερωτήματα της έρευνας και είναι ένας καθόλου ευκαταφρόνητος αριθμός για κάποιου είδους "ασφαλή" συμπεράσματα. Οι περισσότεροι ζουν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, προέρχονται από μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές τάξεις και χωρίζονται σε νεοεισερχόμενους (45%) και σε αυτούς που διαθέτουν δεκαετή και πλέον εμπειρία (55%).

Τι λέει η έρευνα

Είναι ανασφάλιστοι, θεσμικά ανοχύρωτοι, συνάπτουν συνήθως προφορικές συμφωνίες και δηλώνουν ελάχιστα αισιόδοξοι για το μέλλον. Αυτή είναι η εικόνα που φανερώνει η έρευνα για τους εικαστικούς καλλιτέχνες στη γείτονα χώρα, 91% των οποίων δυσκολεύονται να πληρώσουν τους πάγιους λογαριασμούς τους. Αν και το 85% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι θα ήθελαν να εργάζονται αποκλειστικά ως εικαστικοί καλλιτέχνες, ωστόσο περισσότεροι από τους μισούς εργάζονται ως εκπαιδευτικοί τέχνης ή σε άλλα επαγγέλματα για βιοποριστικούς σκοπούς. Ένας στους πέντε κάνει δύο και τρεις δουλειές επιπλέον. Μόλις το ένα τέταρτο αυτών έχει ως κύρια πηγή βιοπορισμού την καλλιτεχνική εργασία. Με αυτά τα δεδομένα, η εικαστική κοινότητα στην Ελλάδα αποδεικνύεται μια ευάλωτη κοινωνική κατηγορία παρόλο που πρόκειται για εργαζόμενους με αρκετά υψηλή μόρφωση, ειδίκευση και γνώσεις ξένων γλωσσών.

Συγγενείς και φίλοι

Στο κομμάτι της προβολής και προώθησης του έργου των καλλιτεχνών, η έρευνα καταδεικνύει πως οι γκαλερί επικρατούν έναντι των μουσείων και θεσμικά κατοχυρωμένων διοργανώσεων, όπως για παράδειγμα οι Μπιενάλε. Οι γκαλερί φαίνεται πως επωφελούνται της ισχυρής τους θέσης ζητώντας προμήθειες που κυμαίνονται μεταξύ 35-55% στην τιμή ενός έργου που θα πουλήσουν εκ μέρους ενός/μιας καλλιτέχνη. Ωστόσο παραμένουν ίσως ο καλύτερος τρόπος δικτύωσης των καλλιτεχνών, η δεύτερη επιλογή των οποίων -για την προβολή τους- είναι τα ίδια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πάντως, το κύριο βάρος της χρηματοδότησης για την παραγωγή και προώθηση του έργου των καλλιτεχνών δεν επωμίζονται ούτε οι γκαλερί ούτε οι θεσμοί αλλά οι ίδιοι οι καλλιτέχνες με τη συνδρομή κυρίως του συγγενικού τους περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την έρευνα, ωστόσο, 80% των ερωτηθέντων παραδέχεται ότι δεν έχει ενημέρωση για τις δυνατότητες χρηματοδότησης της δουλειάς τους, τονίζοντας ότι η πρόσβαση σ' αυτήν είναι ένα από τα κύρια ζητήματα που απασχολούν τους καλλιτέχνες.

Τι γίνεται στην Κύπρο

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αν διεξαγόταν στην Κύπρο μια τέτοια έρευνα [που δεν έγινε ποτέ], τα αποτελέσματα θα ήταν μάλλον τα ίδια. Στη χώρα μας, το επάγγελμα του καλλιτέχνη δεν είναι τυπικά αναγνωρισμένο από το κράτος. Μάλιστα, η προσπάθεια καθορισμού του νομικού και κοινωνικού καθεστώτος των επαγγελματιών καλλιτεχνών εκκρεμεί εδώ και χρόνια. Τι σημαίνει η θεσμική αναγνώριση των καλλιτεχνών; Πολύ απλά, την πρόσβασή τους στα αυτονόητα: σε ιατρική περίθαλψη και συνταξιοδοτικά ωφελήματα. Οπωσδήποτε, η απασχόληση των καλλιτεχνών σε άλλους τομείς, είναι μια -κάποια- λύση τόσο για λόγους βιοποριστικούς αλλά και για λόγους κατοχύρωσης των δικαιωμάτων τους μέσω άλλης οδού. Δεν είναι, όμως, η λύση. Είναι χαρακτηριστική παλαιότερη τοποθέτηση της εικαστικού Μαρίας Λοϊζίδου σε σχέση με αυτό το θέμα: "Εξαντλούμε τις ποιότητες, τη δύναμη και τη δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί και θέτουμε σε κίνδυνο τη δυναμική των νέων ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν άλλα μέσα -οικονομικά για να τα βγάλουν πέρα, πρέπει να δουλέψουν σε πολλές άλλες παρεμφερείς δουλειές- και πρέπει να μας προβληματίσει τι θα συνεχίσει να παράγεται στο εγγύς μέλλον".

ΥΓ: Πριν από μερικά χρόνια, η ομάδα του "Π" επιχείρησε να αναζητήσει τυχόν σχετικές έρευνες που να αφορούν όχι μόνο τις εικαστικές αλλά όλες τις τέχνες στην Κύπρο. Ξεκινήσαμε από την Στατιστική Υπηρεσία. Προκαλέσαμε τον γέλωτα στο άτομο που απάντησε το τηλέφωνο. Φυσικά δεν υπήρχε καμία σχετική έρευνα και γιατί να υπάρχει άλλωστε. Δεν ζητήθηκε ποτέ, από κανέναν ούτε υπήρξε η πρωτοβουλία για κάτι τέτοιο.