Πώς αποκτά νόημα ένας τόπος; Περιδιαβάζει ένας ξένος έναν τόπο με παρόμοιο ή διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ένας ντόπιος; Πώς μας επηρεάζει ένα ταξίδι; Πώς καταγράφουμε έναν νέο τόπο; Και πώς μετατρέπουμε το πρωτόγνωρο σε γνώριμο; Το έργο «Delivering Views» του Phaneromenis70 προσφέρει πρόσβαση σε μια συλλογή υλικού που ενδεχομένως να επιτρέψει την επεξεργασία τέτοιων ερωτημάτων. Σε αυτό το «μετα-κεφάλαιο», επιδιώκουμε να προσφέρουμε έναν αναστοχασμό περί της φύσης αυτού του έργου αναλύοντας μια επιλεγμένη σειρά από δημοσιευμένα έργα που περιλαμβάνουν ποίηση, ημερολογιακές καταγραφές, «ανασκαφές» αρχειακού υλικού και ιστοριών, καθώς και φωτογραφίες. Αναρωτιόμαστε πώς σχετίζεται κανείς με έναν τόπο, πώς περιδιαβαίνει σε αυτόν ως ξένος, πώς συνδέεται μαζί του και πώς μπορεί τελικά να τον οικειοποιηθεί.

Το καλλιτεχνικό κέντρο Phaneromenis70, που δημιουργήθηκε στην καρδιά της παλιάς πόλης της Λευκωσίας από την εικαστικό καλλιτέχνιδα Κυριακή Κώστα, εγκαινίασε το έργο «Delivering Views» το 2014. Το έργο ξεκίνησε καλώντας τους επισκέπτες της Κύπρου να «δωρίσουν» «οπτικές» του τόπου: φωτογραφίες, σχέδια και κείμενα. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ένα ξύλινο κουτί δωρεών έξω από το κέντρο στην πολυσύχναστη πλατεία Φανερωμένης και μια πινακίδα που ζητούσε από τους περαστικούς να κάνουν «δωρεές», ενώ παράλληλα παρέπεμπε τους ενδιαφερόμενους στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και στους λογαριασμούς μέσων κοινωνικής δικτύωσης του κέντρου για ψηφιακές υποβολές.

Όταν τοποθετήθηκε το κουτί έξω από το Phaneromenis70, δεν υπήρχε κάποια ξεκάθαρη πρόθεση για το πώς θα χρησιμοποιηθεί το υλικό. Εκ των υστέρων, ήταν μάλλον μια διαισθητική κίνηση από μια αυθόρμητη καλλιτέχνιδα. Με την εισροή αρκετών «εισφορών», το κέντρο άρχισε να εκδίδει επιμελημένα πακέτα καρτ-ποστάλ με υλικό (κυρίως φωτογραφίες) που παραχωρούσαν οι επισκέπτες. Κάθε δέσμη ονομάστηκε «κεφάλαιο». Σταδιακά το υλικό γινόταν όλο και πιο σύνθετο σε μορφή και χαρακτήρα. Συμπεριλάμβανε ποίηση από επισκέπτες στην Κύπρο, απομνημονεύματα αρχαιολόγων και άλλων επιστημόνων που συμμετείχαν σε περιοδικές ανασκαφές ή άλλες έρευνες, καθώς και εργασίες από φοιτητές Erasmus που περνούσαν ένα ή δύο εξάμηνα στο νησί. Σταδιακά, τα κεφάλαια μεταμορφώθηκαν σε βιβλία και μικρές εκθέσεις. Το «Delivering Views» τώρα περιλαμβάνει μια συλλογή από 30 δημοσιευμένα κεφάλαια, η οποία εξακολουθεί να μεγαλώνει.

Προτείνουμε ότι οι «οπτικές» αυτές των επισκεπτών της Κύπρου λειτουργούν ως μια μορφή επαναδόμησης του εαυτού. Οι συναισθηματικές συνδέσεις με το τοπίο δημιουργούν μια αμφιθυμία μέσα στον εαυτό. Αυτή η αμφιθυμία εκδηλώνεται σε στιγμές όπου ο εαυτός προσπαθεί να ενεργοποιήσει μια αρχαιολογία του ιδίου, ώστε να αποκαταστήσει μια αλήθεια ή μια βεβαιότητα. Με τη σειρά της, αυτή η αμφιθυμία είναι εκείνο που επιτρέπει την αμφισβήτηση των μονοπολιτισμικών αξιών και την υιοθέτηση της πολλαπλότητας στην ταυτότητα. Με τη σειρά της, αυτή η αμφιθυμία είναι εκείνο που επιτρέπει την αμφισβήτηση των μονοπολιτισμικών αξιών και την υιοθέτηση της πολλαπλότητας στην ταυτότητα και το ανήκειν.

Η Janan Alexandra, γεννημένη στην Κύπρο από Λιβανέζα μητέρα και Αμερικανό πατέρα, επιστρέφει στην Κύπρο μετά τις σπουδές της στις ΗΠΑ ως υπότροφος δημιουργικής έρευνας του Fulbright. Στην ποίησή της που εμφανίζεται στο «Delivering Views», υπάρχει μια έντονη αίσθηση της επανεύρεσης των μεσανατολικών καθώς και των αμερικανικών ριζών και της καταγωγής της. Αυτή η επανεύρεση προτρέπεται από την εμπειρία της στην Κύπρο και με τη σειρά της δημιουργεί μια ισχυρή συναισθηματική σύνδεση με το νησί.

Το ποίημά της «Κυριακή Απόγευμα» ξεκινά με την εικόνα πεσμένων στο πάτωμα χουρμάδων, που οδηγεί την αφηγήτρια στην ανάμνηση της μάνας της να εξηγεί τη σημασία αυτού του φρούτου στην πατρίδα. Γράφει: «Στη δική μας γωνιά του κόσμου, θα έλεγε, αυτό είναι επιδόρπιο». Βρίσκει έτσι μια σύνδεση μεταξύ της λιβανέζικης καταγωγής της και της Κύπρου, που με τη σειρά της οδηγεί στην εξοικείωσή της με τον τόπο της Κύπρου. Εξηγεί: «Μέρος του κόσμου όπου στέκομαι/ πιά, λιγότερο ξένη.

Στο ποίημα «Όταν ξυπνήσω», η αφηγήτρια αναπολεί τον πατέρα της: «Μαζεύω πορτοκάλια/ στην κοιλιά του πουκαμίσου μου/ όπως ο πατέρας μου πριν από εμένα». Το ποίημα ολοκληρώνεται με αυτή την ιδιαίτερα αισθητηριακή εικόνα: «στύβω το χυμό/ αφού κυλήσω το φρούτο/ ανάμεσα στις παλάμες/ για να χαλαρώσει η φλούδα». Τονίζει με αυτό τον τρόπο τη συναισθηματική της εμπειρία στην Κύπρο.

Στο «Μορφή και Ύλη», η αφηγήτρια περιγράφει το δίπλωμα των σεντονιών και θυμάται πώς η Λιβανέζα θεία της, «η tante cecile, [της] το δίδαξε πριν από χρόνια». Η αμφιθυμία αρχίζει όταν η αφηγήτρια αναρωτιέται «τι είναι λογικό;» και το ποίημα τελειώνει με μια δήλωση αγάπης και τον διπλασιασμό αυτής της συναισθηματικής τροπής στο νησί με τον στίχο: «Αυτό αγαπώ & τι έγινε. η καρδιά επαναλαμβάνει».

Η Λήδα Ρουμάνη είναι Ελληνίδα συγγραφέας, η οποία ξεκινά τη μαρτυρία της για την επίσκεψή της στην Κύπρο με μια εικόνα που απεικονίζει το Αρχαιολογικό Πάρκο της Κάτω Πάφου. Η περιοχή αυτή είναι διάσημη για τα ψηφιδωτά της, που απεικονίζουν ελληνικές μυθολογικές σκηνές οι οποίες κοσμούσαν τα σπίτια των Ρωμαίων ευγενών. Η Ρουμάνη, σχεδόν αναπόφευκτα, συμπεριλαμβάνει στη διπλανή σελίδα μια φωτογραφία του ψηφιδωτού που δείχνει την συνονόματή της Λήδα με τον Δία, ο οποίος είχε μεταμορφωθεί σε κύκνο για να την αποπλανήσει. Η Ρουμάνη ταυτίζεται με την Κύπρο λόγω της γενεαλογικής της καταγωγής. Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι η Ρουμάνη επιλέγει να κλείσει τον τόμο της, του «Delivering Views», με μια αποστασιοποίηση από την παραδοσιακή μυθολογική αφήγηση, με τη φωτογραφία ενός γκράφιτι που γράφει «Η Χιονάτη δεν ήταν παρθένα». Αυτό υποδηλώνει μια αβεβαιότητα ταυτότητας που προκαλείται από τη σύνδεση της Ρουμάνη με το νησί.

Η Brigitte Walk, Βιεννέζα σκηνοθέτιδα θεάτρου και ηθοποιός, εμπνευσμένη από την Αυστριακή Therese Zauser που είχε εργαστεί σε κλαμπ στην Κύπρο κατά τη δεκαετία του 1930, περιλαμβάνει φωτογραφικά ντοκουμέντα που αφορούν τη Zauser και άλλες καλλιτέχνιδες στον τόμο της του «Delivering Views». Αυτή η σύνδεση οδήγησε τη Walk να σκηνοθετήσει ένα θεατρικό έργο για τη Zauser και να έρθει επίσης σε επαφή με την Κύπρια σκηνοθέτιδα Άννα Φωτιάδου, η οποία είχε δημιουργήσει μια ταινία για το έργο της Walk, όπως καταγράφεται στην τελική εικόνα του Delivering Views. Η Walk γράφει ότι συνδέθηκε με τη Φωτιάδου σε ένα έντονα συναισθηματικό επίπεδο: «Μιλούσαμε και μιλούσαμε, για τον κόσμο και τους ανθρώπους, την τέχνη και τη θρησκεία, το παρελθόν και το μέλλον. Ελπίζω ότι θα ξανασυναντηθούμε, τα σχέδια υπάρχουν ήδη».

Η Eva Boy έρχεται στην Κύπρο ως φοιτήτρια Erasmus και αισθάνεται εκτός τόπου και χρόνου. Παρ' όλα αυτά, αρχίζει να συνδέεται με το τοπίο και αρχίζει «να αισθάν[εται] όλο και περισσότερο σαν στο σπίτι [της] εδώ στη Λευκωσία, συγκεκριμένα μέσα από προσωπικές σχέσεις. Η πρώτη της εικόνα έχει την εξής λεζάντα: «Τράβηξα αυτή τη φωτογραφία την πρώτη μου εβδομάδα στην Κύπρο. Θυμάμαι ότι ένιωθα λίγο μόνη τις προηγούμενες μέρες, αφού δεν γνώριζα κανέναν ακόμα. Την ημέρα αυτή ένας φίλος φίλου με ξενάγησε στο νησί και ένιωσα πραγματικά καλά για πρώτη φορά. Τη στιγμή που έβγαλα τη φωτογραφία ήμουν απλά εντυπωσιασμένη από την ομορφιά αυτού που έβλεπα». Η κοινωνική συναισθηματική σύνδεση τής επιτρέπει να βλέπει το τοπίο μέσα από έναν θετικό φακό, ακόμη και αν αυτό το τοπίο αποτελείται από έναν βρόμικο δρόμο, ξεραμένο καλαμιώνα, αγριόχορτα και μια κολώνα της Ηλεκτρικής. Παρομοίως, η Boy ευχαριστιέται με εικόνες όπως αυτή μιας φραγκοσυκιάς που φυτρώνει μέσα από έναν ανακυκλωμένο τενεκέ που προηγουμένως περιείχε ελιές, καθώς της θυμίζουν τον πατέρα της. Σημειώνει: «Βλέποντας αυτό μου θύμισε τον πατέρα μου. Του αρέσει να χρησιμοποιεί παλιά πράγματα για να φτιάξει κάτι καινούργιο».

Η Εύη Χατζηπιέρη, μια νεαρή Κύπρια που σπούδαζε τότε στην Ευρώπη, αποφασίζει να εγκατασταθεί στο νησί τον χειμώνα του 2016 για να εργαστεί πάνω στην πτυχιακή της. Τέσσερις φίλοι από το πανεπιστήμιο, αξιοποιώντας τις φτηνές χειμερινές πτήσεις και αναμένοντας καλό καιρό, επισκέπτονται την Εύη, η οποία, ως «ντόπια», αναλαμβάνει την ευθύνη να τους ξεναγήσει στην Κύπρο. Το κεφάλαιο «5 λέξεις» στο «Delivering Views», αφορά την περιπλάνηση και κατανόηση του τόπου μέσω της δημιουργίας και της ανταλλαγής φωτογραφικών εικόνων και βίντεο από, και μεταξύ, αυτών των 5 νεαρών σπουδαστών της τέχνης.

Όπως εξηγεί η Εύη στην εισαγωγή του βιβλίου, τα αυτοκίνητα και η φύση είναι τα κύρια σημεία αναφοράς και πλοήγησης σε αυτόν τον «ενδιάμεσο» χώρο που αποτελεί την Κύπρο. Η κίνηση αποτελεί κεντρικό θέμα σε αυτό το κεφάλαιο. Οι 5 νέοι καλλιτέχνες δημιουργούν και χρησιμοποιούν διάφορες θολές εικόνες, εν κινήσει, διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα του τόπου. Αντί να καταγράφουν και να προσδιορίζουν το τοπίο, το μεταμορφώνουν μέσω της κίνησης- συνεχώς μετατοπίζεται και μεταβάλλεται. Γραμμές καλωδίων, στερεωμένες σε ψηλές ξύλινες κολώνες κατά μήκος του δρόμου, ένα κοινό τροπάριο της ταινίας δρόμου, του ποιήματος δρόμου, του μυθιστορήματος δρόμου, του φωτογραφικού ντοκιμαντέρ δρόμου, εμφανίζονται σε πολλές από τις εικόνες. Γίνονται ακόμη ένα σημάδι της κίνησης: ο ήχος, οι εικόνες και ο ηλεκτρισμός που ταξιδεύουν μέσα από τα καλώδια συνδέουν μέρη που απέχουν μεταξύ τους και μειώνουν την απόσταση, τόσο στο χώρο όσο και στον χρόνο. Επίσης, φωτογραφίες που δείχνουν εικόνες μέσα από καθρέφτες αυτοκινήτων υποδηλώνουν συνεχή κίνηση προς τα εμπρός.

Επιπλέον, η Εύη παρατηρεί στην εισαγωγή της ότι τα «ντοκουμέντα» που δημιούργησε η ομάδα αγγίζουν τα όρια του φανταστικού. Εμφανίζονται αρκετές ιδιοσυγκρασιακές αναλογικές στιγμιαίες φωτογραφίες με χρωματικές αλλοιώσεις και χημικά «παράσιτα» που εισέρχονται στην εικόνα κατά λάθος. Σε ορισμένες από τις ψηφιακές φωτογραφίες φαίνονται έντονα τα «αιχμηρά» τετράγωνα πίξελ, ενώ σε άλλες εμφανίζεται ως μοτίβο ένας ψηφιακά «ζωγραφισμένος» φούξια ουρανός. Όλα αυτά απομακρύνουν περαιτέρω το τελικό αποτέλεσμα από την αισθητική μιας διαδικασίας τεκμηρίωσης και καταγραφής. Τα οδικά ταξίδια αυτών των πέντε φοιτητών φαίνεται ότι δεν έχουν να κάνουν τόσο με την αποτύπωση της Κύπρου, όσο με την ανάγκη τους να κινηθούν μέσα σε αυτήν, να ενσωματωθούν με αυτήν, να γίνουν κομμάτι της.

Κλείνοντας, η συγκεκριμένη επιλογή των εικόνων σε αυτά τα κεφάλαια του Delivering Views υποδεικνύει μια εσωτερικά αναστοχαστική εικόνα του φυσικού και κοινωνικού τοπίου της Κύπρου. Δεν πρόκειται μόνο για εικόνες ενός συγκεκριμένου τόπου, αλλά εικόνες πολλαπλών εσωτερικών κόσμων. Σε αυτές τις εικόνες, τα όρια των χώρου, του σώματος, της συνείδησης, της ταυτότητας και του ανήκειν καθίστανται λιγότερο σαφή. Καθώς οι ταξιδιώτες φέρνουν στο σπίτι τους αναμνηστικά ως απόδειξη της εμπειρίας τους ότι βρέθηκαν στην Κύπρο, οι συγκεκριμένες εικόνες λειτουργούν ταυτόχρονα ως συναισθηματικά σουβενίρ για το πώς κάποιος μεταμορφώθηκε βαθιά από την Κύπρο.

Τα ταξίδια επιτρέπουν πνευματική ευελιξία. Οι θεατές υποδεικνύουν έναν ασταθή ορισμό της Κύπρου, καθώς αποδίδουν στην Κύπρο τις δικές τους πολλαπλότητες και διαταράσσουν τις κατασκευασμένες αναπαραστάσεις με τις δικές τους πραγματικότητες. Γίνονται λιγότερο ξένοι προς τους δικούς τους (πολλαπλούς) εαυτούς.