Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως

Η Τασούλα Χατζητοφή, πρόσφυγας από το Βαρώσι και μόνιμη κάτοικος Ολλανδίας, έφυγε με την οικογένειά της από την Αμμόχωστο για το Λονδίνο όταν ήταν 15 ετών. Επιτυχημένη επιχειρηματίας στη Χάγη, η γυναίκα που τα έβαλε με το κύκλωμα των λαθρεμπόρων για την επιστροφή των θρησκευτικών θησαυρών της Κύπρου στον τόπο τους μιλά στο "Π" για τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Walk of Truth, που ίδρυσε πρόσφατα, και εξηγεί γιατί η Κύπρος έπρεπε να "παίξει το χαρτί" τής πολιτιστικής μας κληρονομιάς πολύ περισσότερο

To 1997 η Τασούλα Χατζητοφή παρέλαβε βαλίτσες γεμάτες κλεμμένους θρησκευτικούς θησαυρούς της Κύπρου από τα χέρια του Ολλανδού εμπόρου τέχνης Μισέλ βαν Ράιν [Michel van Rijn]. Ο ίδιος ήταν μεσολαβητής σε μια μυστική επιχείρηση που οδήγησε στη σύλληψη του Τούρκου λαθρέμπορα Αϊντίν Ντικμέν [Aydin Dikmen], ο οποίος την ίδια χρονιά συνελήφθη στο διαμέρισμά του, όπου βρέθηκαν περισσότερα από πέντε χιλιάδες αντικείμενα, εκ των οποίων γύρω στα 350 κυπριακής προέλευσης. Η Τασούλα Χατζητοφή ήταν η γυναίκα που κίνησε τις διαδικασίες επιστροφής των αντικειμένων, αν και τα περισσότερα βρίσκονται ακόμη πίσω από κλειστούς τοίχους στην αστυνομία της Βαυαρίας, λόγω μιας δικαστικής διαμάχης που μοιάζει ατέρμονη. Το βράδυ της Τρίτης 25 Οκτωβρίου, η Τασούλα Χατζητοφή εγκαινίασε επισήμως τη νέα της δράση: έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με το όνομα Walk of Truth [WoT], "με στόχο την προστασία και συντήρηση της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάπτυξη του δημόσιου ενδιαφέροντας για την καταστροφή πολύτιμων πολιτιστικών αγαθών". Η ομαδική έκθεση καλλιτεχνών από την Κύπρο, την Ελλάδα, Τουρκία και Ολλανδία με τίτλο The Location of Culture [εγκαινιάστηκε στη Χάγη το Σάββατο 22 Οκτωβρίου] αποτέλεσε την πρώτη δράση του WoT. Ενός οργανισμού που αποσκοπεί -με εργαλείο τον πολιτισμό- να επιτύχει την αμοιβαία κατανόηση ανθρώπων, ανεξάρτητα από τις πολιτιστικές, φυλετικές και θρησκευτικές τους διαφορές. Αν η πρώτη δράση είχε τον τίτλο The Location of Culture, το ίδιο το Walk of Truth μάλλον συνοψίζεται στη φράση The Location of Understanding. Και εάν ο οργανισμός της Τασούλας Χατζητοφή θέλει να μοιραστεί ιστορίες όπου ο ένας θα κατανοεί -χωρίς κατ' ανάγκη να υιοθετεί- την αλήθεια του άλλου, η ίδια μοιράζεται τη δική της ιστορία στη συνέντευξη που ακολουθεί. *Αυτές οι βαλίτσες είναι μέρος της εικαστικής εγκατάστασης του Ανδρέα Σάββα που παρουσιάζεται στην έκθεση The Location of Culture με τίτλο Digestive Tract.

Σε προηγούμενη συνάντησή μας, ξεκαθαρίσατε ότι δεν είστε διπλωμάτης. Ωστόσο, η δράση σας είναι άριστη πολιτιστική διπλωματία για την Κύπρο.

H λέξη "διπλωματία" δίνει την εντύπωση ότι δεν μπορείς να πεις αυτό που πιστεύεις, αλλά αυτό που θέλει η γραμμή της κυβέρνησης την οποία εκπροσωπείς. Αυτός είναι ο διπλωμάτης. Μιλά διπλή γλώσσα. Εμείς όμως είμαστε μια πλατφόρμα που χρησιμοποιεί μια καινούργια μέθοδο διπλωματίας: σέβομαι την άποψη του άλλου, γνωρίζοντας ότι είμαστε διαφορετικοί. Δεν λέω "είμαστε φίλοι και είμαστε ίδιοι". Δεν είμαστε καθόλου το ίδιο. Άλλο εσύ, άλλο εγώ. Αλλά, υπάρχει σεβασμός. Και θέλω να ξέρω σε τι διαφέρουμε, για να καταλάβω τη δική σου αντίληψη και θέση. Με ενοχλεί όταν ακούω ανθρώπους να λένε πως είμαστε οι ίδιοι με τους Τούρκους ή τους Τουρκοκύπριους. Είναι βλακείες αυτά τα πράγματα. Έχουμε γεννηθεί στον ίδιο χώρο, έχουμε το ίδιο διαβατήριο, αλλά είμαστε διαφορετικοί άνθρωποι. Η προσποίηση ότι είμαστε ίδιοι είναι μια προσπάθεια αφαίρεσης της δικής μας ευθύνης να μάθουμε και να σεβαστούμε τη διαφορετικότητα του άλλου. Όσο θεωρούμε ότι δεν έχουμε διαφορές, δεν πρόκειται ποτέ σε βάθος να καταλάβουμε το συνάνθρωπό μας. Πώς εμείς θα συμβιώσουμε με τους Τούρκους είτε ως εχθρούς ή αδελφούς ή γείτονες ή ως Ευρωπαίους, αν δεν είμαστε διατεθειμένοι να καταλάβουμε αυτήν την πάστα των ανθρώπων; Πιστεύω πως είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε τι εστί Τούρκος, και θα έλεγα το ίδιο για τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστινίους και για οποιονδήποτε άλλο χώρο υπάρχει πρόβλημα.

 Μπορεί αυτή η κατανόηση να γίνει μέσω πολιτικής τακτικής ή είναι ένα αποκλειστικά διαπροσωπικό θέμα;

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι, όταν μιλούσαν για την πολιτεία και τη δημοκρατία ή για εκπροσώπους του λαού, είχαν άλλη άποψη από τους πολιτικούς σήμερα. Και, βεβαίως, δεν μπορούμε να βάλουμε όλους τους πολιτικούς στον ίδιο σάκο. Υπάρχουν ανθρωποι με όραμα, άνθρωποι που προχωρούν μπροστά και άνθρωποι που κάνουν τη δουλειά τους. Όταν δεις έναν πολιτικό, συνήθως το κίνητρό του είναι να τον θυμάται ο κόσμος για το τι λέει, όχι για το τι έκανε. Οι άνθρωποι, όμως, θέλουν να σημειώσουν αλλαγή στον κόσμο, θέλουν να τους θυμούνται για το τι έκαναν. Επίσης, ο πολιτικός δεν βλέπει μακροπρόθεσμα, διότι το κίνητρό του είναι να κερδίσει ψήφους. Όταν όμως θέλεις μια αλλαγή και μια μακροπρόθεσμη συμφιλίωση, ή όταν θες να επιλύσεις ριζικά ένα πρόβλημα, χρειάζεται χρόνος και στρατηγική, όραμα και ρίσκο, για να είναι διατεθειμένος ένας πολιτικός να βάλει τον εαυτό του κάτω από το συμφέρον της χώρας του. Ποιοι το κάνουν αυτό;

Το κυπριακό κράτος διαχρονικά έχει αφήσει το κομμάτι τού πολιτισμού έξω από το κυπριακό πρόβλημα, αλλά και γενικότερα.

Πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να παίξουμε το "χαρτί του πολιτισμού" στην Κύπρο καλύτερα απ' ό,τι το κάναμε. Αλλά, για να πετύχει αυτό το "χαρτί", δεν πρέπει να πολιτικοποιηθεί. Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν ισχύει μόνο για την Κύπρο. Συμβαίνει στο Ιράκ, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη. Η διακίνηση των πολιτιστικών θησαυρών των χωρών γίνεται παγκοσμίως με ανθρώπους από όλες τις χώρες και όλες τις εθνικότητες. Ακόμη και Έλληνες, δυστυχώς. Υπάρχουν πολλοί Έλληνες λαθρέμποροι. Εγώ νομίζω ότι, αν διεκδικούσαμε την ταυτότητά μας, την κυπριακή μας ταυτότητα, θα μπορούσαμε ίσως να καταφέρουμε περισσότερα απ' όσα καταφέραμε τώρα. Δυστυχώς, όμως, οι καταστάσεις μάς αφαίρεσαν το δικαίωμα να μπορούμε να λέμε ποια είναι η ταυτότητά μας. Όλα πολιτικοποιήθηκαν: αν πεις πως νιώθεις Κύπριος, σημαίνει ότι θες μια Κύπρο ενωμένη, Ε/Κύπριοι και Τ/Κύπριοι υπό μία διοίκηση. Αν πεις "νιώθω Έλληνας", σημαίνει θέλεις ένωση. Δεν έχει συζητηθεί ποτέ η πολιτιστική μας ταυτότητα. Γιατί αυτή μας δίνει τη συναισθηματική μας σύνδεση. Και πιστεύω ότι υπάρχουν κάποια πράγματα που δημιουργούν την ταυτότητα του Κύπριου, και είναι μοναδικά. Έχουμε περάσει από τόσους κατακτητές, αλλά καταφέραμε να κρατήσουμε τη γλώσσα μας, τη θρησκεία μας. Αν οι πολιτικοί μας είχαν μια στρατηγική διεκδίκησης λύσης του Κυπριακού που να είναι διαχρονική, θα έπρεπε να παίξουν το πολιτιστικό χαρτί και τα ανθρώπινα δικαιώματα πολύ περισσότερο. Αλλά, δυστυχώς, ακόμα και τη λύση του Κυπριακού, η εκάστοτε κυβέρνηση την έχει πολιτικοποιήσει και ο κάθε Πρόεδρος την έχει χρησιμοποιήσει σε κάθε προεκλογική του εκστρατεία. Αυτό είναι ανευθυνότητα. Θυμάμαι -όταν άρχισα να διεκδικώ τους θρησκευτικούς μας θησαυρούς- διάφορους διπλωμάτες [διότι ήμουν ακτιβίστρια και μετά επίτιμη πρόξενος της Κύπρου στη Χάγη] να μου λένε "Τασούλα, εδώ έχουμε αγνοούμενους και εσύ ασχολείσαι με τις εικόνες;". Για το θέμα των τεσσάρων εικόνων που κλάπηκαν από το μοναστήρι του Αντιφωνητή και τις βρήκα στο Ρότερνταμ, ξεκίνησα έναν αστικό αγώνα. Όταν χρειάστηκε η Κυπριακή Κυβέρνηση να ζητήσει διακριτικά από τους Ολλανδούς να μας παραδώσουν τις εικόνες χωρίς να γίνει δικαστικός αγώνας, μόλις διορίστηκε πρέσβης στην Ολλανδία, συζητήσαμε το θέμα και μου είπε "εμείς τώρα θέλουμε τη στήριξη των Ολλανδών για να μας βοηθήσουν να μπούμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα χαλάσουμε τις σχέσεις μας για τέσσερις εικόνες;". Δεν είχαν καταλάβει ότι αυτό το πράγμα όχι μόνο δεν θα χαλούσε, αλλά θα ενδυνάμωνε τον σεβασμό των Ολλανδών προς εμάς. Αλλά, πάντοτε θεωρούσαν τα θέματα της οικονομίας και της πολιτικής πολύ πιο σοβαρά. Κι όμως, αν μελετήσει κανείς μια διαμάχη, αν λεχθεί ότι η μια πλευρά έχει αγνοούμενους, έχει και η άλλη. Αν λεχθεί ότι η μια πλευρά έχει νεκρούς, έχει και η άλλη. Όταν όμως υπάρχει καταστροφή της ταυτότητάς σου και της πολιτιστικής σου κληρονομιάς, λέει κάτι για τους ανθρώπους που είναι υπεύθυνοι για αυτό. Και εγώ δεν σταματώ να λέω ότι για την καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς δεν φταίνε μόνο οι Τούρκοι. Δεν υπάρχει αυτό το πράγμα. Ναι, βάσει της διεθνούς νομοθεσίας, φταίει η Τουρκία και είχε την υποχρέωση να μην επιτρέψει τη λεηλασία. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν και τα Ηνωμένα Έθνη. Τι κάνουν; Τι έκαναν τόσα χρόνια; Ποιος πουλά και πώς διακινούνται οι θησαυροί ανά τον κόσμο; Τα τελωνεία κλείνουν τα μάτια τους, για την αστυνομία δεν είναι προτεραιότητα, το νομικό πλαίσιο δεν κατοχυρώνει τους ιδιοκτήτες για επιστροφή των θησαυρών τους. Εξού και το Walk of Truth, που νομίζω πως θα παίξει έναν καταλυτικό ρόλο στη διόρθωση της υφιστάμενης νομοθεσίας και θα στρέψει τα φώτα της δημοσιότητας σε αυτόν τον τομέα, ο οποίος πιστεύω ότι σήμερα είναι το χαρτί που πρέπει να παιχτεί. Γιατί, για τα επόμενα 20 χρόνια, είμαι σίγουρη ότι το κύριο θέμα στον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο χώρο θα είναι η ταυτότητα. Και, δυστυχώς, οι πολιτικοί σκέφτονται την ταυτότητα ανάλογα με τα σύνορα της χώρας τους. Άλλο η ταυτότητα, άλλο η εθνικότητα. Σε έναν χώρο όπου όλοι έχουμε την ίδια ταυτότητα, η πολιτιστική ταυτότητα είναι αυτή που μας διαφοροποιεί.

 Το Walk of Truth είναι μια "θεσμοθέτηση" των προσπαθειών σας όλων αυτών των χρόνων;

Νομίζω ότι, για να πείσεις τους άλλους να ακολουθήσουν αυτό που κάνεις, πρέπει η ίδια να κάνεις την πορεία της δικής σου αλήθειας. Και πιστεύω ότι η διεκδίκηση της πολιτιστικής μου κληρονομιάς ήταν για μένα η διεκδίκηση της δικής μου ταυτότητας ως πρόσφυγα από το Βαρώσι: το πώς σκέφτομαι, το πώς νιώθω, οι αξίες που μου παρείχε η οικογένειά μου, ο τρόπος που μεγάλωσα, και σε κάποιο σημείο ήθελα να καταλάβω τη σχέση μου με την Τουρκία. Ήθελα να τους μελετήσω, να καταλάβω γιατί με έκαναν πρόσφυγα. Πρέπει να τους φοβούμαι; Γιατί να τους φοβούμαι; Κοιμούνται τη νύχτα μετά απ' όσα μου έχουν κάνει; Ήμουν στην Αμμόχωστο όταν έγιναν οι βομβαρδισμοί και χάσαμε τα πάντα. Δεν ήθελα άλλο να ζω με το φόβο. Δεν θέλω να είμαι η μητέρα τριών παιδιών και να μεταφέρω στα παιδιά μου τη δική μου συναισθηματική φόρτιση ή την πικρία μου. Γι' αυτό, κάποια στιγμή, αποφάσισα ότι θα πάω στην Τουρκία. Πριν απ' αυτό, ότι θα μάθω τούρκικα. Έτσι γνώρισα το δάσκαλό μου, τον Erhan Gurer, και μου έκανε έκπληξη το ότι για εμάς το κυπριακό θέμα είναι ΤΟ ΘΕΜΑ, ενώ για τους Τούρκους δεν υπάρχουμε. Το 2004 πήγα για πρώτη φορά στην Τουρκία και συναντήθηκα με Τούρκους ποιητές και συγγραφείς. Με είδαν με πολύ επιφυλακτικό τρόπο, όμως όταν ξεκινήσαμε να μιλούμε για τους Έλληνες φιλόσοφους, για τον Σεφέρη και τον Καζαντζάκη, μου έκανε τρομερή εντύπωση πως ήξεραν τα πάντα για αυτούς. Δεν γίναμε φίλοι. Δεν γίνεσαι φίλος σε ένα βράδυ. Αλλά, μέχρι το τέλος της νύχτας, χορεύαμε όλοι μαζί το Zorba the Greek. Συζητήσαμε, μιλήσαμε με σεβασμό για τις διαφορές μας και στο τέλος χωριστήκαμε ως άνθρωποι που σέβονται ο ένας την άποψη του άλλου. Στην Τουρκία γνώρισα και τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο -έναν μικρόσωμο άνθρωπο, αλλά μια τεράστια προσωπικότητα, πνευματικό και ταπεινόφρων- ο οποίος με έκανε να είμαι επικριτική με τον τρόπο που η οργανωμένη θρησκεία επιδρά στην Κύπρο. Ήμουν από τους τυχερούς που ήταν δίπλα στον μακαρίτη Χρυσόστομο Α' [ασχέτως αν στα τελευταία στάδια της ζωής του έχασε τη μνήμη του και ο κόσμος γύρω του τον εκμεταλλεύτηκε]. Ήταν ένας άνθρωπος που έβλεπε μακριά, ήταν πατριώτης, μιλούσε άπταιστα ελληνικά, ήταν καλός άνθρωπος και το θέμα της πολιτιστικής κληρονομιάς το πήρε κατάκαρδα. Όταν έφυγε, κατάλαβα ότι δεν υπάρχει μια κοινή πολιτική. Πιστεύω ότι θα χαλάσουν όσα είχε κάνει ο Αρχιεπίσκοπος. Ο καθένας κάνει ό,τι νομίζει. Ο κυπριακός λαός, όμως, χρειάζεται και αξίζει να βρει έναν τρόπο ελπίδας, να δει μπροστά.

Εσείς, στην αναζήτηση της δικής σας αλήθειας, καταλήξατε κάπου;

Πιστεύω ότι όλοι έχουμε τη δική μας διαδρομή και την προσωπική μας άποψη για την αλήθεια. Αν κατέληγα όμως κάπου, θα ήταν την ώρα που θα πέθαινα. Κατέληξα όμως στο ότι οι πολιτικοί μάς διαχωρίζουν, οι θρησκευτικοί ηγέτες μάς διαχωρίζουν, αλλά ο πολιτισμός θα μπορούσε να μας ενώσει. Αρκεί να χρησιμοποιείται με σεβασμό. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένας μάρτυρας διαχρονικός της ιστορίας. Όταν λοιπόν προστατεύσεις την πολιτιστική κληρονομιά, προστατεύεις την ιστορία και δίνεις μια πλατφόρμα στους ανθρώπους που έχουν μάθει τα πράγματα διαφορετικά, να καταλάβουν τη δική σου αλήθεια. Ο καθένας έχει τη δική του οπτική γωνία για να δει την αλήθεια. Το σωστό είναι να αποδέχεσαι την οπτική γωνιά τού καθενός. Δεν είναι ανάγκη να αλλάξεις τη δική σου, φτάνει να σεβαστείς την οπτική του άλλου. Γιατί, αν δεν την σεβαστείς, δεν μπορείς να προχωρήσεις παρακάτω.
Ενώ ασχολείστε με την πολιτιστική κληρονομιά, η δράση του WoT ξεκίνησε με μια έκθεση σύγχρονης τέχνης.
Ήθελα να ξεκινήσω με κάτι που να ενώνει τους Έλληνες, τους Κύπριους, τους Τούρκους, με μια πολιτιστική φωνή που δεν πολιτικοποιείται. Αυτή η έκθεση είναι φοβερά όμορφη. Είμαι ευγνώμων στην Παυλίνα Παρασκευαΐδου γιατί έδεσε τα έργα με τόσο όμορφο τρόπο. Η έκθεση The location of Culture σχολιάζει ένα σύγχρονο θέμα, γιατί αυτήν τη στιγμή υπάρχει παγκοσμίως το ζήτημα της μετανάστευσης, ώστε η πολιτιστική ταυτότητα συζητείται πολύ. Η επιμελήτρια έχει επιλέξει έργα από καλλιτέχνες που μιλούν μεν από μόνα τους, αλλά και μαζί λένε μια ιστορία. Η πολιτιστική φωνή είναι πολύ δυνατή γιατί είναι αυθεντική. Και θα έπρεπε να την χρησιμοποιήσουμε.

Ποια είναι η επόμενη δράση του WoT;

Έχω συμφωνήσει ήδη με το Δικαστήριο της Χάγης για τη διεξαγωγή εκεί ενός συνεδρίου τον επόμενο Οκτώβρη, το οποίο θα ονομάζεται "Πολιτιστική Κληρονομιά: Κάλεσμα Δικαιοσύνης". Θα φέρουμε 200 άτομα από όλο τον κόσμο, πολιτικούς, τελωνειακούς, τη Europol, την Unesco, την Interpol, και θα συζητηθούν οι ρόλοι του καθενός σε περίπτωση πολεμικής σύρραξης, τι θα πρέπει ο καθένας να κάνει, τι θα πρέπει να αλλαχτεί στη νομοθεσία, ώστε να είναι αποτελεσματική στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Υπάρχουν διάφοροι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Και η Europa Nostra και η Unesco, αλλά... Οι θησαυροί, όπως τους βρήκα το 1997, είναι σε δύο-τρία δωμάτια στην αστυνομία της Βαυαρίας και περιμένουν απόφαση του δικαστηρίου. Μα, το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει σε δέκα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνια. Ποιος είναι ο ιδιοκτήτης τώρα για να τα προστατέψει; Και ποιον εξυπηρετούν με το να είναι κρυμμένα κάπου; Γι' αυτό θέλουμε να αρχίσουμε ένα καταλυτικό λόμπι για τη δημιουργία ενός διεθνούς "ταμείου" στη Χάγη, και όταν υπάρχει δικαστικός αγώνας για διεκδίκηση πολιτιστικής κληρονομιάς, να έρχονται οι θησαυροί εδώ, στη Χάγη, να μπορούμε να τους δείξουμε στον κόσμο, να τους φροντίζουμε χωρίς να παρέμβουμε στον δικαστικό αγώνα. Η πολιτιστική κληρονομιά νομικά ανήκει σε κάποιον, αλλά πνευματικά ανήκει σε όλο τον κόσμο. Είναι μια ένδειξη της ανθρωπότητας και εξυπηρετεί όλους μας, γι' αυτό θα πρέπει να την παρακολουθούμε ασχέτως του από πού έχει έρθει. Το τρίτο πρότζεκτ είναι άμεσο: τον ερχόμενο Νιόβρη θα έρθουμε στην Κύπρο με μια ομάδα καλλιτεχνών, φιλοσόφων και συγγραφέων και θα κοιτάξουμε τι μπορούμε να κάνουμε -έμπρακτα πια- για την προστασία της κληρονομιάς μας. Θέλω να ξεκινήσω με κάτι που θα δώσει ελπίδα στον κόσμο και σκέφτομαι σοβαρά να ξεκινήσω με την αναστήλωση των νεκροταφείων: χριστιανικών, μουσουλμανικών, εβραϊκών, αρμενικών, στις ελεύθερες και στις κατεχόμενες περιοχές και, γιατί όχι, στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Όλα αυτά, χωρίς να επιτρέψουμε την πολιτικοποίηση του θέματος. Η ιδέα θα είναι να μιλήσουμε με ντόπιους ανθρώπους για να καταλάβουμε τις τελετές του καθενός και να κάνουμε κάτι που θα είναι πραγματικά πρωτότυπο. Όποιος θέλει να προσφέρει ή να συμβαδίσει μαζί μας, θα μπορεί να το πράξει. Γιατί νομίζω πως αυτό είναι που θέλουμε τώρα. Να νιώθουμε πως κάνουμε κάτι. Βάζουμε έναν λίθο στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Συνήθως, οι πολιτικοί συζητούν τα ποσοστά γης και την εξουσία. Ξεχνούν ότι οποιαδήποτε λύση θα πρέπει ο λαός να την πιστέψει και να την κάνει δική του για να είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα. Πρέπει να ξεκινήσουμε από πολύ χαμηλά για να συγχωρέσουμε ο ένας τον άλλο. Έχουμε πολλά τραύματα. Όποιος έζησε τον πόλεμο και λέει πως δεν είναι τραυματισμένος, ζει σε άρνηση του εαυτού του. Τι έχουμε κάνει για αυτό το πράγμα; Εχουμε μιλήσει ποτέ για το πώς αισθανόμαστε; Εγώ είμαι στην Ολλανδία τόσα χρόνια και κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα που παίζουν οι σειρήνες, όπου κι αν είμαι, τρέμω. Μετά από τόσα χρόνια. Έχουν συζητηθεί ποτέ στην Κύπρο οι φοβίες και οι ανασφάλειές μας. Πώς μπορούμε να προχωρήσουμε έτσι;

+ Μάθετε περισσότερα για το Walk of Truth στο www.walkoftruth.org.